زراعت گیاهان داروئی “زنیان”
زنیان گیاهی دارویی و پرخاصیت است که برای ضد اسپاسم، بادشکن، مسکن رماتیزم، تقویت معده، درمان اسهال، ضد قولنج و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اسامی مشابه زنیان: اجوان، آنیسون بری، کمون حبشی، کسرک، اسپرکای، نانخواه
گیاهشناسی زنیان
- خانواده: چتریان (Apiaceae (Umbelliferae
- جنس و گونه: Trachyspermum copticum; Trachyspermum ammi; Carum copticum
- پراکنش: مناطق شرقی بلوچستان شامل هودیان و چاه قنبر
- گیاهی یکساله، معطر و بدون کُرک که به ارتفاع ۹۰ – ۳۰ سانتیمتر می رسد و مشابهت زیادی به زیره سیاه دارد.
- ساقه ها راست و منشعب به ارتفاع ۵۰ – ۲۰ سانتیمتر.
- برگ ها دارای بریدگی های عمیق و رشته ای به طول ۷ – ۲ میلیمتر و عرض ۰.۳ میلیمتر هستند.
- گلدهی خرداد تا تیر انجام می پذیرد.
- گل ها کوچک و سفید رنگ به فرم چتری با دُمگل بلند و گلبرگ های سفید میوه ها کوچک، بیضوی و قهوه ای رنگ با ۵ خط نازک سطحی به طول ۲ میلیمتر میوه ها به فرم “شیزوکارپ” (دو فندقه) که بوی عطر تیمول متصاعد می نمایند.
خصوصیات زراعی
- بذور زنیان را در مناطق بدون یخبندان در طی آبان تا آذر کشت می نمایند زیرا کاشت بهاره با کاهش اسانس مواجه می گردد.
- کاشت در اقالیم معتدله در اوایل بهار پس از رفع خطر یخبندان ها صورت می پذیرد. بذور زنیان ۱۰ – ۷ روز پس از کاشت شروع به جوانه زنی می کنند ولیکن میزان جوانه زنی در کشت کُرپه کاهش می یابد.
- رشد گیاهک ها همانند سایر چتریان بطئی است.
- زنیان از نظر بافت و PH خاک محدودیت ندارد.
- رشد بوته های زنیان نیازمند نور و رطوبت کافی است.
- گیاه زنیان نسبت به یخبندان حساس است.
- مقدار کودهای N و P به ترتیب ۱۰۰ و ۵۰ کیلوگرم در هکتار هستند.
- افزودن کودهای آلی برای زراعت زنیان بسیار مفید می باشند.
ترکیبات شیمیایی
- میوه های زنیان حاوی ۶ – ۲ درصد اسانس (روغن فرار) هستند که ۶۰ – ۳۵ درصد آنرا تیمول تشکیل می دهد.
- تیمول به عنوان ضدعفونی کننده به مصرف می رسد.
- سایر ترکیبات زنیان عبارتند از : سیمن، دیپانتنو، آلفا پینن، کلرواکرول
موارد کاربرد
- از میوه ها و ریشه های زنیان در طب سنتی استفاده می گردد.
- مقدار مصرف زنیان را حداکثر ۱۲ گرم در روز توصیه نموده اند.
- زنیان دارای طبع گرم است لذا عرق آنرا پس از هر غذا با عرق شاتره یا کاسنی مصرف می کنند.
- از زنیان برای معطر کردن و افزایش دوام انواع نوشابه ها بهره می گیرند.
سایر کاربرد های زنیان عبارتند از :
ضد اسپاسم، بادشکن، مسکن رماتیزم، تقویت معده، درمان اسهال، ضد قولنج، رفع خون مرُدگی، برطرف کننده آثار جوش های چرکی، مُ در، رفع دردهای شکمی، رفع گرفتگی گوش، تقویت قوای جنسی، ترک دهنده اعتیاد، رافع سکسکه .
شیوه های مصرف
- بوئیدن برای التیام سرماخوردگی و میگرن مفید است.
- مالیدن روغن زنیان باعث کاهش درد زانو می شود.
- غرغره جوشاندۀ زنیان برای رفع دندان درد توصیه می گردد.
- جویدن دانه های زنیان باعث کاهش سُرفه می شود.
- مصرف دانه های زنیان با سرکه و عسل موجب دفع سنگ کلیه می شود.
منابع و مآخذ :
۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران
۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس
۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی
۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر
۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران
۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس
۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت
۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران
۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد
۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران
۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی
۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان
۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع
