راهنمای احداث باغ انار

احداث باغ انار در ارتفاعات بيش از ۱۵۰۰ متر از سطح دريا توصيه نميگردد درموارد خاص حتما بايد وضعيت حداقل دما درزمستان بطور موردي سنجيده شود.

ميزان رشد و عملكرد گياهان باغي، بطور كلي تحت تاثير دو دسته عوامل ژنتيكي و محيطي مي باشند. هر گونه گياهي داراي خصوصيات ژنتيكي خاص خود بوده و اين صفات از نسلي به نسل بعد انتقال ميابد. عوامل محيطي در فعال شدن و بروز صفات ژنتيكي هر گياه نقش اصلي را ايفاء مي كنند بطوريكه در صورت فقدان يا كمبود يكي از عوامل محيطي رشد گياه دچار اختلال و توقف خواهد شد.

انار از جمله گياهان سازگار با اقليم هاي گرم بوده كه شرائط خاص اقليمي در رشد و عملكرد آن بسيار تاثير گذار ميباشد.

دما از عوامل محدود كننده متابوليسم گياه (در سطح سلولي) و رشد و نمو آن (در سطح بافت و اندام) است. بطوريكه آغاز ، اتمام و ميزان متابوليسم گياه تحت تاثير دما قرار ميگيرد. دما همچنين در ميزان فتوسنتز، تنفس و ساير پديده هاي متابوليكي گياه موثر است.

دماي يكنواخت در طول فصل رشد لازم است و دماهاي بيشتر يا كمتر از آن، براي ايجاد پديده هائي نظير جوانه زدن برگ و گلها و باز شدن گلها و حتي ميوه دهي ضروري ميباشد. در اقليمهايي كه در دوره ابتدايي بهار نوسان دما شديد بوده گل انگيختگي انار با نوسان مواجه شده و بعضا فاصله زماني بين اولين جوانه گلهاي اول انار تا آخرين جوانه ها به حدود ۴۵ روز ميرسد.

كه اين امر از عوامل كوچكتر ماندن ميوه توليدي از گل اول انار ميگردد. دماي بسيار بالا بصورت آفتاب سوختگي درخت و ميوه و دماي بسيار پائين موجب سرما زدگي و از دست رفتن قسمت هوايي درخت ميگردد. در واقع وجود دماي حداقل و حداكثر مشخص ميكند كه آن اقليم مناسب كاشت چه گياهاني ميباشد.

دما بويژه دماي زمستان تعيين كننده دامنه جغرفيايي مناسب يك گياه است. مقاومت به سرما يعني پائين ترين درجه حرارت محيطي قابل تحمل براي انار ۱۰- سانتيگراد و تنها براي حداكثر ۴۸ ساعت ميباشد. و اگر چنانچه اين سرما براي مدت بيشتري ادامه يابد قسمت هوايي درخت بدليل يخ زدگي مايع موجود در سلولهاي گياه از بين خواهد رفت.

البته بدليل دماي بيشتر در سطح زيرين خاك عمدتا ريشه هاي درخت انار از آسيب مصون مانده و امكان تجديد حياط و بار دهي درخت در دوره زماني ۲ سال بعد از سرمازدگي فراهم ميايد. بنا به موارد فوق انار از جمله درختان حساس به سرما بوده و قبل از احداث باغ انار ميبايد نسبت به بررسي آمار هواشناسي منطقه و اطمينان از نبود دوره هاي يخبندان كمتر از ۱۰- درجه سانتيگراد در روزهاي مديد در تناوبهاي ۳۰ ساله اقدام نمود.

عليرغم اينكه سرماي شديد عامل محدوديت زا در توسعه جغرافيايي باغات انار است لاكن اين درخت خزان دار به دوره سرمايي مشخصي براي استمرار رشد طبيعي خود نياز دارد. درخت انار پس از برگ ريزان در اواخر پائيز به دوره سرمايي مستمري با درجه حرارت كمتر از ۷ درجه سانتيگراد براي حدود ۲۰۰ الي ۵۰۰ ساعت جهت تكميل خواب زمستانه و دوره استراحت گياه نيازمند است، به تجربه ديده شده كه زمستانهاي گرم عملا بر عملكرد درخت در سال بعد اثر گذار بوده و محصول نازلتري توليد ميكند.

اين درخت در مناطق با زمستان گرم نظير نواحي شمال ايران و مناطقي از انارستانهاي هندوستان عملا سبز بوده و خزان نميكند. بهمين دلايل باغات انار در مناطقي با تابستان گرم و زمستان نسبتاَ سرد از عملكرد بهينه اي برخوردار ميباشند.

دما ارتباط معكوسي با عرض جغرافيايي دارد. هر چه از خط استوا دور ميشويم ميانگين دماي ساليانه كمتر ميشود زيرا سطح اشعه هاي خورشيد رسيده به زمين در خط استوا بيشتر است.

ميانگين دماي ساليانه در تابستان و زمستان، با افزايش عرض جغرافيايي كاهش ميابد. همچنين عرض جغرافيايي بطور مستقيم تعيين كننده تعداد ساعات روز بوده و در دوره نوري گياهان تاثير گذار است. طول روز در طي ماههاي تابستان در نيمكره شمالي متناسب با عرض جغرافيايي افزايش ميابد لاكن به جهت كاهش زاويه تابش در عرضهاي جغرافيايي بالاتر شدت تابش كمتر ميباشد.

دما هوا در اثر افزايش ارتفاع كاهش ميابد. بطوريكه ميانگين كاهش دما تقريبا ۰.۶ سانتيگراد به ازاي هر ۱۰۰ متر افزايش ارتفاع ميباشد. بطور واضحتر باغاتي كه در ارتفاع ۲۰۰۰ متري از سطح دريا قرار دارند دماي ميانگين آنها حدود ۶ درجه سانتيگراد كمتر از اراضي در ارتفاع ۱۰۰۰ متري از سطح دريا ميباشند. بنابر اين ميزان ارتفاع و عرض جغرافيايي محل در توليد، گلدهي و رسيدگي ميوه اثر ميباشد.

دماي مناسب رشد درختان انار ۳۵-۲۵ سانتيگراد ميباشد. در دماي بالاتر از اين ميزان بچهت افزايش تبخير و تعرق گياهي و كاهش آب موجود در درخت و ميوه، رشد آنها دچار اختلال شده و سبب آسيب ديدگي درخت و محصول ميگردد. به تجربه ديده شده خشك سالي و كمبود آب در دوره پس از باروري گلها منجر به ريزش و آفتاب سوختگي محصول و تنه درخت گرديده.

از طرف ديگر دماي بالا سبب كاهش مقدار اسيد و افزايش اسيديته (PH) در ميوه شده كه در نهايت از تشكيل رنگ و رسيدگي انار جلوگيري ميكند.

مناطقي با باغهاي متراكم و انبوه و در جوار هم داراي دماي محيطي خنكتر ميباشند و علي رغم دماي بالاتر منطقه اي كه بعضا تا ۴۵ درجه سانتيگراد در اواسط تابستان استمرار ميابد، محيط خنك ناشي از انبوهي و تراكم درختان و سايه انداز باغات بروي بستر خاك امكان مناسب رشد درخت و حفاظت از محصولات آنرا در برار گرما و تابش شديد فراهم مياورد.

بايد توجه داشت در مناطقي با دماي بالاي ۴۰ درجه در تابستان كه بصورت مديدي استمرار مي یابد. احدث باغات ايزوله و منفرد و بدور از انارستانهاي مجتمع و متراكم به دقت و وسواس بيشتري در ميزان آبياري، تراكم درختان در هكتار، اصلاح بافت خاك، كوتاه شدن دوره آبياري و استفاده از واريته هاي سازگار نيازمند است.

ايران كشوري است كه در منطقه معتدله شمالي و ناحيه جنب استوا قرار گرفته است و به علت دور بودن از درياهاي بزرگ و كمبود نزولات آسماني جزء مناطق خشك جهان محسوب ميگردد . قسمتهايي وسيع از سرزمين ما كه در محدوده كوير مركزي ( دشت كوير و كوير لوت ) واقع شده داراي شرايط آب و هواي خشك و نيمه گرمسيري است كه كاشت اكثر محصولات باغي از نظراقتصادي در اين مناطق مقرون به صرفه نيست و كشاورزان نيز رغبتي به احداث باغ انار نشان نمي دهند.

در چنين شرايطي احداث باغ انار اهميت خاصي دارد. در تمام استانهاي كشور كه درحاشيه كوير مركزي قراردارند كشت و كار انار از قديم الاايام به عنوان يك محصول اقتصادي رونق ويژه اي داشته و منبع درآمد خانواده بوده است ضمن اينكه در چنين شرايطي گياهي مناسب براي توسعه فضاي سبز و درمان بسياري از بيماريها به شيوه طب سنتي بوده است اين گياه در نواحي ساحلي و مرطوب به صورت درخت هميشه سبز و درنواحي خشك و كويري به صورت درخت خزان دار است ، نواحي و مناطق حاشيه كوير خصوصاً مناطقي كه داراي تابستانهاي گرم و خشك و نسبتاً طولاني و زمستانهاي خنك بوده و دراواخر دوره رسيدن محصول هوا خنك ميشود مناطق اقتصادي براي كشت و توسعه باغات انار ميباشد.

قسمتهاي وسيعي از كشور ما داراي چنين شرايطي ميباشد و امكان كشت و توسعه باغات انار در چنين شرايطي فراهم است.

ويژگيهاي منحصربه فرد اين گياه يعني سازگاري با شرايط متفاوت آب و هوايي، قابل كشت بودن در خاكهاي سنگين تا سبك ، تحمل شوري آب ، مقابله با خشكي و كم آبي و تنوع ژنتيكي باعث شده در محدوده وسيعي از شرايط كشور قابل كشت و كار باشد وتنها عامل محدود كننده كشت و كار آن سرماي زمستانه است به طوريكه به جزء در استان همدان در ساير استانها ارقام متفاوتي از انار مشاهده ميشود كه به صورت اهلي ، وحشي يا زينتي در باغستان ها، دشت ها ، كوهپايه ها و جنگلها از منطقه لاويز ميرجاوه در استان سيستان وبلوچستان تا كناره هاي ساحلي درياي خزر ، نوار مرزي آستارا به جلفا ،مناطق كوهستاني قره داغ و سردشت جنگلهاي غرب در لرستان در دره هاي شرق و غرب منجيل و دردره لوشان وجود دارد.

بنابراين اين گياه در محدوده وسيعي از شرايط آب وهوايي ، شرايط خاك قابل كشت است و تنها عامل محدود كننده كشت آن سرماي شديد زمستانه است البته كشت و كار آن در مناطق اقتصادي است كه داراي تابستانهاي گرم و خشك و نسبتاً طولاني بوده و زمستانهاي سرد و خنك داشته باشد و دراواخر دوره رسيدن محصول هواخنك شود ، اين شرايط در كليه استانهاي كشور به جزء همدان فراهم بوده و كشت و توسعه باغات انار امكان پذير است.

خاك مناسب احداث باغ انار

خاك محيط طبيعي رشد گياهان بر روي زمين است، كه در اثر فساد و تلاشي سنگ مادر در طي هزاره هاي مديد ساخته شده و داراي اجزاء مختلفي ميباشد. اين اجزا شامل مواد معدني، مواد آلي، آب و هوا و همچنين ميكروارگانيسمهاي فعال ميباشد.

بخش جامد يك خاك مطلوب تركيبي از ۶۰-۵۰ درصد مواد معدني، ۵-۱ درصد مواد آلي ميباشد و حدود ۴۰ درصد از فضاي باقيمانده توسط آب و هوا پر مي شود، در يك خاك ايده آل اين فضا بصورت نصف آب و نصف هوا اشغال ميشود. مواد معدني خاك در اثر تجزيه سنگ مادري و مواد آلي آن در اثر تجزيه بافتها و اندامهاي حيواني و گياهي و ميكروارگانيسمها مرده حاصل ميشود.

مواد آلي كه در اثر فعاليتهاي شديد شيميايي زياد به حالت پوسيده و سياهرنگ تبديل ميشوند هوموس نام دارند. در حالت عادي اين هوموس در سطح خاك تجمع داشته و قدرت جذب آب و مواد غذايي بيشتري از رس داشته و چسبندگي آن از رس كمتر است.

لايه خاك متناسب با عمق خاك بر ۳ سطح يا افق تقسيم بندي ميشوند. ابتدا افق A كه تشكيل دهنده لايه روي خاك و لاشبرگها و لايه هوموسي خاك بوده و حداكثر تا ۲۰ سانتيمتر در شرايط طبيعي و اراضي غير جلگه اي و جنگلي عمق دارد. اين افق در اثر آب شويي مواد معدني را از دست داده و به سطح زيرين ميفرستد.

در زير اين لايه ابتدائي افق B قرار دارد كه تراكم مواد معدني حمل شده توسط آب در اين لايه قرار ميگردد و در همين افق اين مواد دچار فعاليت و تغييرات شيميايي ميگردد و از اين رو اين افق رنگين ترين بخش خاك است و معمولا عمق اين افق حدود يك متر ميباشد. لايه انتهايي افق C خاك ميباشد كه باقيمانده تلاشي سنگ مادر خاك بوده كه در اثر عواملي نظير آب شويي و باد طي قرون متمادي بروي هم تراكم يافته است.

اين تقسيم بندي در شرائط مختلف اقليمي براي اراضي آبرفتي ، جلگه اي، كوهپايه اي، بياباني و كويري از نظر عمق و كيفيت لايه ها متفاوت بوده لاكن از آنجا كه بيشتر باغات انار در ايران در اراضي و دشتهاي آبرفتي و كوهيايه اي و در حاشيه دامنه هاي سلسله جبال زاگرس و البرز و در نوار شمالي و غربي كوير مركزي ايران قرار دارند. اين افقها بيش يا كم در اين اراضي قابل تشخيص مي باشد.

ذرات جامد خاك اگر قطري بين ۲ – ۰.۰۵ ميليمتر داشته باشند شن ناميده ميشوند. اگر اين قطر بين ۰.۰۵- ۰.۰۰۲ ميليمتر باشد اين ذرات لاي و اگر قطر اين ذرات كمتر از ۰.۰۰۲ ميليمتر باشند رس ناميده ميشوند. شن و ذرات درشتر از آن از نظر شيميائي و وجود مواد غذايي خنثي بوده و از اين لحاظ خاكهاي شني، بسيار فقير ميباشند.

اين خاكها تهويه مناسبي داشته لاكن فاقد مواد آلي لازم بوده و بسرعت رطوبت خود را از دست ميدهند، چنين خاكهايي را ميبايد با مواد آلي نظير كودهاي دامي و گياهي تقويت و آماده احداث باغ انار نمود. ذرات ريز خاك يعني لاي و به ويژه رس به علت ريز بودن و داشتن سطح زياد نسبت به حجمشان، از نظر شيميايي فعال بوده و قابليت جذب و نگهداري عناصر غذايي و آب بيشتري را دارند.

لاكن اگر خاكهاي رسي نيز از نظر مواد آلي فقير باشند، ميزان سبكي و نفوذ پذيري آب علي الخصوص در شطح فوقاني خاك كاهش يافته و تهويه مناسبي نخواهند داشت، از اينرو اضافه نمودن كودهاي دامي به خاكهاي رسي نيز سبب بهبود بافت خاك وتهويه آن ميگردد.

جدول تقسيم بندي ذرات خاك بر اساس قطر ذرات
رديف	نام ذرات	قطر ذرات (mm)	اندازه ظاهري
۱	شن بسيار درشت	۲ – ۱	ضخامت يك كليد
۲	شن درشت	۱ – ۰.۵	سر ميخ كوچك
۳	شن متوسط	۰.۵ – ۰.۲۵	كريستال شكر يا نمك
۴	شن ريز	۰.۲۵ – ۰.۱	ضخامت صفحه كتاب
۵	شن بسيار ريز	۰.۱ – ۰.۰۵	غير قابل رويت با چشم
۶	سيلت	۰.۰۵ – ۰.۰۰۲	قابل رويت با ميكروسكوپ
۷	رس	كمتر از ۰.۰۰۲	غير قابل رويت با ميكروسكوپ

بیشتر بخوانید:

راهنمای کاشت و احداث باغ پسته

احداث باغ انار، کسب و کار روستایی

راهنمای باغبانی متر مربعی

بافت خاك

يكي از خصوصيات فيزيكي خاك بافت آن است. يك خاك طبيعي از ذراتي با اندازه هاي مختلف و به هم فشرده تشكيل شده است. بافت خاك ويژگي مهم آن بوده و ميزان نفوذ ونگهداري آب، كيفيت تهويه هواي خاك (جهت رشد ريشه) و سهولت و سازگاري كشت و كار و همچنين حاصلخيزي خاك بدان بستگي دارد.

بافت خاك نسبت ذرات تشكيل دهنده آن يعني شن، سيلت و رس را نشان ميدهد. با توجه به درصد مواد معدني هر خاك ميتوان بافت آنرا مشخص كرد براي مثال خاكي با ۴۰ درصد شن و ۴۰ درصد سيلت و ۲۰ درصد رس خاك ليموني (Loam) ناميده ميشود.

جدول طبقه بندي بافت خاك بر اساس درصد ذرات
رديف	طبقه بندي	درصد رس	درصد سيلت	درصد شن
۱	رسي	۶۰	۲۰	۲۰
۲	لومي – سيلتي	۱۰	۷۰	۲۰
۳	لومي – شني	۱۰	۲۵	۶۵
۴	لومي	۲۰	۴۰	۴۰

ساختمان خاك

بافت خاك نسبت اجزاء تشكيل دهنده آن يعني شن، سيلت و رس را مشخص ميكند در حاليكه نحوه قرار گيري اين ذرات در كنار هم و تشكيل توده خاك ساختمان آنرا را مشخص ميكند. ساختمان خاك موجب تشكيل ذرات بصورت مجتمع و پايدار ميشود.

خاكها با عناصر آلي فراوان شرايط اجتماع ذرات و نهايتا پايداري بيشتري را دارا بوده و از تغيير ساختمان خاك جلوگيري ميكند. توده خاك ميتواند ساختماني دانه اي، ستوني، بشقابي، زاويه دار، منشوري و مكعبي داشته باشد كه ساختمان دانه اي خاك مناسب ترين براي كشاورزي ميباشد.

هواي خاك: تمامي موجودات زنده براي زندگي خود به تبادلات گازي نياز دارند.

در خاك مهمترين تبادلات گازي براي تنفس ريشه هاي گياه و ميكروارگانيسمهاي تجزيه كننده مواد آلي صورت ميگيرد. براي اين منظور خاك بايد از تهويه خوبي برخوردار باشد تا اكسيژن بين هواي خاك و اتمفسر به سرعت جابجا شود. اندازه فضاهاي خالي خاك، دما، عمق خاك، خشك يا مرطوب بودن خاك و وجود پوشش يا خاكپوش ها از عوامل اثر گذار در ميزان جابجايي گازهاي خاك ميباشند. همچنانكه ميكروارگانيسمها و ريشه هاي گياه از اكسيژن خاك استفاده ميكنند، دي اكسيد كربن را به هواي خاك پس ميدهند.

از اينرو كاهش تهويه خاك موجب كمبود غلظت اكسيژن خاك شده و عملكرد و توسعه ريشه و ميكروارگانيسمهاي خاك را با اختلال مواجه ميكند.

واكنش خاك: واكنش خاك ميزان اسيديته يا قليائيت خاك را با واحد PH سنجيده ميشود. دامنه آن از ۱۴ – ۰ تغير ميكند. PH برابر ۷ وضعيت خنثي را نشان ميدهد در اين حالت غلظت يون هيدروژن +H با غلظت يون هيدرواكسيد -HO برابر است. از PH برابر ۷ تا ۰ اسيديته خاك افزايش و از PH برابر۷ تا ۱۴ قليائيت خاك افزايش ميابد.

در عمل PH خاكها از ۳.۵ براي خاك بسيار اسيدي تا ۱۱ براي خاكهاي قليايي شديد تغييير ميكند. معمولا گياهان در PH برابر ۵ تا ۸.۵ رشد ميكنند خاكهاي اسيدي شديد به علت داشتن آلومينيم و منگنز محلول زياد اثر سميت دارند. در خاكهاي قليايي شديد ميزان عناصر قابل دسترس نظير آهن، روي، مگنز، فسفر و … كم بوده و دسترسي گياه به اين عناصر در خاكهاي قليايي با محدوديت مواجه است. بهترين شرائط براي خاك برخورداري از PH حدود ۶ تا ۷ ميباشد.

تبادل كاتيوني

ذرات كلوئيدي خاك يعني هوموس و رس به علت داشتن بار منفي، داراي قدرت جذب كاتيونهاي مختلف و تبادل آنها با يكديگر هستند. اين تبادل بويژه با يون هيدروژن صورت ميگيرد كه به اين عمل تبادل كاتيوني ميگويند. به عبارتي خاك بصورت يك تبادل كننده كاتيون عمل ميكند.

اين تبادل بعنوان يك واكنش مهم در حاصلخيزي خاك شناخته ميشود. تبادل كاتيوني سبب تصيح اسيدي يا قليائي بودن خاك ميشود. عناصر غذايي نظير كلسيم، منيزيم و پتاسيم به مقدار زياد به اشكال قابل تبادل در گياه مصرف ميشوند.

شوري خاك

شوري خاك نشان دهنده تمامي نمكهاي محلول در خاك بوده و تاثيرات آن ميتواند بعلت وجود يونهاي خاصي مثل سديم، كلرايد و يا كل نمك خاك باشد. مجموع نمك موجود در خاك با مقياس EC بعنوان ميزان هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاك اندازه گيري ميشود زيرا نمك در شكل محلول هادي الكتريسيته بوده و با افزايش غلظت نمك جريان الكتريكي از محلول اشباع خاك افزايش ميابد.

خاكهاي شور داراي EC بالاتر از ۴ ميلي موز بر سانتيمتر در دماي ۲۰ درجه سانتيگراد ميباشند. و سديم قابل تبادل آنها از ۱۵ درصد كمتر ميباشد. PH در اين خاكها معمولا كمتر از ۸.۵ بوده و كاتيونهاي مهم خاك شامل كلسيم، منيزيم، سديم و پتاسيم ميباشد و آنيونهاي عمده اين خاك شامل كلرور، سولفات و نيترات است. بعلت فراواني املاح و كم بودن سديم قابل تبادل، ذرات كلوئيدي در اين نوع خاكها منعقد بوده و بطور معمول خاصيت نفوذ پذيري بيشتري نسبت به خاكهاي مشابه ولي غير شور دارند.

قليائيت خاك

اين نوع خاك داري EC كمتر از ۴ ميلي موز بر سانتيمتر در دماي ۱۵ درجه سانتيگراد بوده و سديم قابل تبادل آنها معمولا بيش از ۱۵ درصد ميباشد و درجه PH در اين خاكها بين ۱۰ – ۸.۵ بوده و به علت فراواني سديم قابل تبادل، كلوئيدهاي خاك اعم از معدني و آلي به حال انتشار درآمده و معمولا در طبقه زيرين خاك (طبقه B) رسوب كرده و لايه غير قابل نفوذي براي آب و هوا تشكيل ميدهد.

ساختمان اين نوع خاك مكعبي ميباشد. در شرايط اقليمي ايران كمتر از اين نوع خاك بصورت منطقه اي ديده شده لاكن از اين نوع خاك بصورت لكه اي و محلي در ايران ديده ميشود.

خواص شوري و قليائي فوق ميتواند توامان در يك خاك وجود داشته باشد. اين نوع خاكها را خاك شور – قليائي مينامند. EC در اين نوع خاك بيش از ۴ ميلي موز بر سانتيمتر در ۲۵ درجه سانتيگراد بوده و سديم قابل تبادل آن نيز بيشتر از ۱۵ درصد ميباشد و PH در اين نوع خاكها كمتر از ۸.۵ تثبيت ميگردد و كلوئيدهاي خاك منعقد هستند.

چنانچه اين خاكها شسته شوند، املاح اضافي خود را به مرور از دست ميدهند و بتدريج نظير خاكهاي قليايي ميشوند. پراكندگي اين نوع خاكها در ايران كمتر از خاكهاي شور و بيشتر از خاكهاي قليايي ميباشد.

حاصلخيزي، كيفيت و سلامت خاك

با توجه به كليات فوق در شناخت مشخصات عمومي خاكها و توجه به عملكرد بهينه بعضي از باغات انار در مناطق شاخص اناركاري و اعتناء به تجربه عملي و شهودي در ذيل به مبحث علمي و عملي براي رسيدن به انتخاب صحيح و پايه گذاري روشي به منظور شناسايي خاك مناسب جهت احداث و اصلاح باغ انار ها خواهيم پرداخت.

مواد آلی به علت اثرات سازنده ای که بر خصوصیات فیزیکی (پایداری خاکدانه ها)، شیمیایی (افزایش ظرفیت نگهداری عنصری) و بیولوژیکی (اکتیویته بیوماس میکروبی) دارد، به عنوان رکن باروری خاک شناخته شده است.

به طور خلاصه نقش ماده آلی در تامین سلامت و کیفیت خاک را میتوان به شرح زیر بیان داشت:

• منبع کربن و انرژی برای میکروارگانیسم های خاک
• منبع عناصر غذایی نظیر نیتروژن، گوگرد، فسفر و …
• پایداری و نگهداری ذرات خاک به عنوان خاکدانه یا خاک واحد و کاهش خطر فرسایش خاک
• توسعه تخلخل خاک و افزایش ظرفیت نگهداری هوا و آب و تسهیل توسعه و رشد ریشهای
• حفظ و ابقای عناصر غذایی و جلوگیری از هدر رفت آنها با افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) و ظرفیت تبادل آنیونی
• جلوگیری از فشردگی و تراکم خاک با پائین نگهداشتن وزن مخصوص ظاهری و ممانعت از ایجاد قشرها و پوسته های سخت، ترک و گسل
• افزایش قابلیت خاکورزی و تغییر در خصوصیات خاک مثل کاهش چسبندگی، افزایش نفوذپذیری و نرمی خاک
• ابقای کربن از اتمسفر و دیگر منابع
• کاهش اثرات محیطی منفی مثل اثر حشرهکش ها، فلزات سنگین و بسیاری از آلایندههای دیگر
• افزایش قدرت بافری خاک و مقابله با تغییرات سریع اسیدیته خاک
• افزایش سرعت نفوذ آب در خاک و کاهش تولید رواناب

خاصيت شيميايي خاك تحت تاثير كلوئيدهاي خاك قرار دارد.کلوئیدهای خاک از بخشهای فعال شیمیایی خاک میباشد که شامل رس، هوموس و اکسیدهای آهن و آلومینیوم میباشند. کلوئیدها دارای بار منفی هستند و مجموع این بارهای منفی ظرفیت تبادل کاتیونی نامیده میشود.

CEC مبین مقدار کاتیون ابقا شده در ۱۰۰ گرم خاک (آون خشک) میباشد که بر حسب سانتیمول در کیلوگرم (Cmol/kg) بیان میشود.

هوموس موجود در خاك داراي CEC حدود ۳۰۰ سانتي مول در كيلوگرم از اين نوع كاتيونها ميباشد. در تحليل كمي CEC بالاتر از ۱۰۰ شاخص حاصلخيزي مطلوب خاك ميباشد. كه استفاده از كود هاي دامي پوسيده از عوامل مهم افزايش اين شاخص ميباشد.

اراضي با CEC كمتر از ۱۰۰ عملا به استفاده فراوان از كود حيواني در زمان احداث باغ انار نيازمند است بگونه اي كه بي توجهي به اين شاخص به ضعف عمومي درختان و ضعف در عملكرد كيفي و كمي آن در سالهاي آتي خواهد انجاميد.در ديد شهودي به پراكندگي باغات در اقليمها و اراضي مختلف به سازگاري درخت انار با زيست بومها و خاكهاي مختلف پي ميبريم.

لاكن در دنياي حاضر استفاده بهينه از منابع شرط اساسي توفيق در توليد بالا و كيفي و رقابتي خواهد بود، در حاليكه عملكرد باغات در بعضي از مناطق كشور بزحمت به ۸ تن در هكتار ميرسد. باغات شهرستان ساوه به عملكردي در حدود ۲۲ تن در هكتار بطور ميانگين رسيده اند. اين در حالي است كه به طور معمول بخش قابل توجهي از باغات اين شهرستان به ارقامي بالاتر از اين نيز دست يافته اند.

توجه به تجربه و كيفيت اراضي و خاك اين باغات و نگهداري و استفاده فراوان از كودهاي حيواني و استفاده از خاكپوشها و آميختگي اين خاك سطحي با ظرفيت هوموسي بالا با خاك معدني طي ساليان مستمر بيان كننده نكته اي در خور در اثر گذاري مواد آلي و حفظ ميزان اين مواد و حراست از بافت خاك در راندمان توليد باغات انار ميباشد.

همانطور كه در پيش گفته شده يك خاك معمولي داراي حدود ۱ تا ۵ درصد مواد آلي ميباشد. خاكهايي با ماده آلي كمتر از ۱ درصد عملا فقير محسوب شده و نيازمند تقويت با انواع كودهاي آلي نظير كود حيواني و گياهي يا كوهاي سبز ميباشند.

بي توجهي به اين شاخص در زمان احداث باغ انار قطعا تاثيرات منفي قابل توجهي در رشد و ثمردهي درختان و حفظ خواص پيش گفته خاك خواهد داشت.انارستانهاي موجود ايران در طيف وسيعي از اراضي شور تا قليائي و دامنه شيبدار تا اراضي دشتهاي زراعي وارتفاعاتي نزديك به سطح دريا و بعضا حتي تا سطوح با ارتفاع حدود ۲۰۰۰ متري از سطح دريا احداث شده اند.

اين گستره وسيع ما را در برابر اين سوال قرار ميدهد بهترين شرايط خاك اراضي و كيفيت شوري يا قليائي خاك و بافت آن جهت احداث باغ انار كدام است؟

حتما ميتوان موارد فراواني از باغات انار احداثي در اراضي شور را بعنوان نمونه سازگاري اين درخت با اراضي شور معرفي كرد. لاكن به جهت تاثير منفي املاح محلول عامل شوري بر عملكرد كيفي و كمي اين باغات قطعا ميتوان گفت خاكهاي شور گزينه مزيت داري براي احدث انارستان ها نبود و كيفيت ميوه توليدي آن نيز قابل رقابت نميباشد.

اصولا عملكرد باغات در اراضي با EC بالاتر از ۳ ميلي موز بر سانتيمتر با كاهش مواجه ميگردد. لذا حد مقبول شوري خاك براي اراضي مورد نظر كمتر از ۲ ميلي موز بر سانتيمتر ميباشد. بايد توجه داشت به سبب شوري روز افزون آب آبياري در ايران احداث باغ انار با اراضي شور ريسك بالاي سرمايه گذاري در سالهاي آتي را بدنبال دارد. اراضي قليايي با PH بالاتر از ۸.۵ نيز عملا فاقد ظرفيت شيميايي لازم خاك براي پرورش و توليد بهينه درختان بود و اجتناب از احداث باغ در چنين اراضي امري محتوم ميباشد.

در هر صورت به جهت تاثير PH در روند جذب عناصر غذائي و كيفيت شيميايي خاك بهترين شرائط براي احداث باغ انار ، خاكي با نسبت شوري بسيار كم و اسيديته حدود ۶.۵ تا ۷.۵ ميباشد.

باغات انار را ميتوان در خاكهاي سبك تا متوسط و سنگين احداث نمود. خاكهاي سبك علي رغم تهويه مطلوب از نظر مواد غذايي فقير بوده و رشد درخت در اين اراضي بسيار كند و غير اقتصادي خواهد بود بايد توجه داشت اصلاح بافت خاك بصورت موضعي با استفاده از كودهاي آلي محتمل ميباشد، لاكن به جهت گسترش ريشه انار در شعاع ۱.۵ متري و عمق ۱.۰ متري اصلاح خاك به شكل سراسري اقتصادي نبوده و به اتلاف سرمايه و وقت منجر ميگردد.

از سويي اراضي با خاك سنگين شرايط تهويه و تبادل اكسيژن را با محدوديت جدي مواجه و موجب توليد ميوه هاي ترش و بي كيفيت خواهد شد. از اينرو توصيه ما بنا به تجارب عملي احداث باغ در خاكهاي سبك رسي ميباشد در جدول فوق و رديفهاي ۳ و ۴ حد مقبول بافت خاك مناسب آورده شده توصيه ميگردد حتما قبل از احداث باغ از مناسب بودن بافت آن و مطالعه نتايج آزمايشگاه خاك در اين خصوص اطمينان حاصل كنيد.

احداث باغ انار در ارتفاعات بيش از ۱۵۰۰ متر از سطح دريا توصيه نميگردد در موارد خاص حتما بايد وضعيت حداقل دما در زمستان به طور موردي سنجيده شود. كليد موفقيت در احداث باغ انار اعتناء به جنبه هاي علمي و موارد تجربي پيش گفته ميباشد.

رعايت كليه نكات فوق در انتخاب اقليم مناسب و مطالعه شرائط دمايي منطقه و اطمينان از پايداري دما در طول دوره رشد و سرد شدن نسبي هوا در پايان دوره رشد، در اوائل پائيز و اطمينان از دماي حداقل محيطي جهت حفاظت باغات از سرما زدگي از ضروريات اقليمي انارستانها ميباشد.

در مطالعه خاك وسواس فراوان داشته باشيد، بي توجهي به اين امر و قبول توصيه هاي سطحي غير كارشناسي مبني بر قابل اصلاح بودن اراضي با بافت خاك نامناسب و پائين بودن ماده آلي خاك و عدم توجه به ظرفيت كاتيوني خاك و همچنين بي توجهي به حد بالاي شوري و قليائيت و همچنين اسيديته خاك ميتواند نتايج مصيبت باري براي سرمايه گذاري در اين امر در پي داشته باشد.