راهنمای باغبانی متر مربعی

اگر داراي فضاي كافي جهت پرورش سبزیجات در خانه و یا مدرسه نیستید، بهتر است از شیوه باغبانی فوت/متر مربعی بهره گیرید. این نوع باغبانی شیوه اي آمریكایي براي پرورش سبزیجات در كوچكترین فضاي ممكنه در حد ۱۲۰ × سانتیمتر ۱۲۰ سانتیمتر و یا ۴ × فوت ۴ فوت مي باشد. این مقدار تمامي وسعتي است كه براي آغاز پرورش بسیاري از گیاهان ضروري است ولیكن اگر محیط هاي وسیع تري را در اختیار دارید آنگاه مي توانید بر تعداد قطعات چنین باغچه هایي بیفزایید.

باغبانی متر/فوت مربعی روشي ساده براي آغاز تجربه باغبانی است. با اجراي این شیوه مي توان باعث انگیزش و علاقمندي عامه مردم به باغبانی شد و بدینگونه بر وسعت فضاهاي سبز شهري افزود. بذور و بستر كاشت مناسب این روش را مي توان از گلفروشي ها و فروشگاه هاي لوازم كشاورزي تهیّه نمود. در باغبانی فوت مربعي مي توان گیاهان متنوعي نظیر سبزیجات، گل ها و گیاهان دارویي (herb crop) را در سطحي اندك یعني حدود ۱ فوت مربع كاشت و از نتیجه تلاش خویش لذت برد. در این شیوه به كاشت متراكم گیاهان با فواصل بسیار كم پرداخته مي شود. استفاده از تكنیك كاشت متراكم به محافظت آنها از رشد و خسارت علف هاي هرز كمك مي كند و به محصول قابل برداشت كل مي افزاید.

باغبانی مترمربعي هیچگونه نیازي به ابزارها و ادوات ویژه گران قیمت، سرمایه گذاري، كود و تجربه وافر ندارد. بسیاري از محققین علت علاقمندي عامه مردم به باغبانی SFG را عدم نیازش به شخم زدن، وجین كردن، كارهاي سنگین كشاورزي و زیرورو كردن مداوم خاك مي دانند. باغبانی SFG بسیار بیش از طراحي و كاشتن یك باغ خانگي عادي است بطوریكه آنرا از نظر روان شناختي بعنوان نگرشي متفاوت به باغبانی مي دانند.

باغبانی فوت مربعي مي تواند براي باغبانانی در سنین مختلف و با تجربیات متفاوت داراي اندازه و اشكال گوناگوني باشد. اینگونه باغبانی داراي سیستمي ساده امّا كاربردهاي متفاوتي است. آنرا مي توان با وضعیت هاي مختلف باغبانی سازگار ساخت. مثلاً آیا مي خواهید به پرورش گیاهان زینتي بپردازید و یا گیاهان خوراكي پرورش دهید؟ آیا در شهر زندگي مي كنید و یا در مناطق حومه شهرها سكني دارید ؟ آیا تنها زندگي مي كنید و یا عضو یك خانواده چند نفره هستید؟ آیا زمین نسبتا وسیعي در اختیار دارید یا زمین شما بسیار محدود است؟

شیوه باغبانی SFG بهرحال مي تواند شما را در برآورده ساختن خواسته هایتان یاري دهد و اگر بخوبي سازماندهي شود و مراقبت گردد، قادر است در تمامي سال جذابیت خود را حذف كند و محصول مكفي عرضه نماید.

باغبانی متر مربعی چیست؟

“باغبانی متر مربعی” (square meter gardening =SMG) كه آنرا با نام هاي مشابه دیگري نظیر “باغبانی فوت مربعی” (square foot gardening =SFG) و “باغبانی یارد مربعی” (square yard gardening) نیز مي شناسند عبارت از سیستمي ساده ، منحصر بفرد و چندمنظوره است كه براي افرادي با

سطوح مختلف تجربه، دانش، توانایي فیزیكي و موقعیت هاي جغرافیایي سازگار است. در اینگونه باغچه ها مي توان به پرورش سبزیجات، گیاهان دارویي و گل ها در فضایي معادل ۲۰ درصد وسعت لازم در باغچه هاي مرسوم پرداخت و بدینگونه در زمان، آب، كار و هزینه هاي مصرفي صرفه جویي نمود.

تكنیك هاي SFG/SMG را مي توان در باغبانی متر مربعی مناطق شهري، حومه شهرها، روستاها، پاسیوها و بالكن ها اجرا نمود. این شیوه را با هر سن ، تجربه ، توانایي جسمي و تحصیلات به خدمت مي گیرند تا بخشي از مواد غذایي مصرفي خانوارها تولید شوند بطوریكه حتي معلولاني كه از ویلچر استفاده مي كنند نیز قادر به مدیریت چنین باغچه هاي كوچكي هستند.

روش باغچه هاي متر مربعی از برخي نظریه هاي كشاورزي پایدار نظیر : تناوب زراعي، كشت همراه و جلوگیري از هجوم آفات با كاشتن گیاه تله بهره مي گیرد. كاربرد این شیوه كشاورزي در بسیاري از شهرهاي بزرگ و پر جمعیت جهان به واكنش مردم به مسائلي چون : امنیت غذایي (food safety) و ایمني غذایي (food security) مربوط بوده است.

از طریقه SFG علاوه بر پرورش گل ها، گیاهان دارویي، سبزیجات برگي و میوه اي مي توان براي جوانه دار كردن بذور درختان جهت ترمیم باغات و یا احداث جنگل هاي مصنوعي و فضاهاي سبز بهره گرفت.

برخي از ویژگي ها و فواید باغبانی SFG عبارتند از:

الف) روشي یگانه و بسیار ساده براي تولید محصولات كشاورزي در شرایط ۲۰ درصدي فضاي لازم براي رشد عادي گیاهان.

ب) بهترین شیوه براي آموزش مبتدیان جهت درك باغبانی.

پ) كاملاً مجاور محیط زندگي شكل مي گیرد.

ت) بصورت اقتصادي به كاهش ۵ به ۱ ملزومات باغبانی مي پردازد.

ث) در نیمي از فضاي رشد قادر به تولید محصول دو برابر است.

ج) سهولت مراقبت در برابر آفات و شرایط اقلیمي

چ) دوستدار محیط زیست است و چرخه مواد را كوتاه مي سازد.

ح) بسیار مولد و زود بازده است اگر نیاز به آنرا احساس كنید.

خ) نیاز به مراقبت و صرف وقت كمي دارد لذا براي اكثریت شهرنشینان كه در مضیقه وقت هستند، بگونه اي مناسب است.

د) در باغچه هاي SFG بسادگي مي توان به انجام برخي تحقیقات علمي پرداخت.

ذ) این روش به آبیاري بسیار كمي نیاز دارد و مقدارش به ۱۰ درصد نیاز آبي باغبانی مرسوم مي رسد.

ر) این شیوه كاملاً ارگانیك است و هیچگونه مواد شیمیایي نظیر كود و آفت كش مصرف نمي شود.

ز) در باغبانی متر مربعی SFG به بذر كمي نیاز است و گیاهان با دقت و ظرافت كاشته مي شوند لذا تقریبا نیازي به تنك كردن (thinning) نیست.

ژ) در مواردیكه خم شدن و یا نشستن براي برخي افراد دشوار باشد آنگاه مي توان جعبه هاي SFG را بر روي چهار پایه هایي قرار داد.

س) در نگهداري چنین باغچه هایي تمامي افراد خانواده از سنین مختلف حتي بچه ها نیز مي توانند مشاركت نمایند.

تاریخچه باغبانی متر مربعی:

در ضمن دهه ۱۹۷۰ میلادي، یك مهندس آمریكایي بنام “م . بارتولومیو” (Mel Bartholomew) به ابداع روشي از باغبانی پرداخت كه براي عموم مردم قابل اجرا بود و طرح هایي در مورد امكان باغبانی در وسعتي به اندازه ۴ × فوت ۴ فوت را عرضه كرد و بدین ترتیب خانواده ها را تشویق نمود تا در تولید سبزیجات (vegetables) و صیفي جات (greens) براي مصارف جمعیت ۶ – ۴ نفره جهت تمامي فصول سال در باغچه اي به وسعت ۴ × فوت ۴ فوت اقدام كنند.

اصول تدارك باغچه هاي متر مربعی:

باغچه هاي متر مربعي را طي مراحلي بشرح زیر با استفاده از كمترین امكانات تشكیل مي دهند:

۱. موقعیت استقرار:

باغچه هاي متر مربعی را در موقعیت هایي قرار دهید كه از تابش روزانه خورشید به میزان ۸ – ۶ ساعت برخوردار باشند زیرا نیاز نوري اكثر گیاهان باغچه اي از این میزان فراتر مي رود. جعبه ها را با فاصله مناسبي از درختان و بوته ها قرار دهید تا از نظر سایه اندازي و رشد ریشه ها تعارضي با همدیگر پیدا نكنند.

باغچه هاي SMG را براي راحتي و مراقبت بیشتر در جوار محل سكونت خویش احداث كنید. وجود خاك كافي قابل دسترس هیچگونه اهمیتي ندارد زیرا نیازي به آن نخواهید داشت. محوطه استقرار جعبه ها نباید بعد از وقوع بارندگي ها به چاله اي از آب تبدیل گردد لذا خاك اطراف باغچه هاي SMG را بخوبي زهكش نمائید تا از تجمع آب مازاد در اطراف محل استقرار باغچه ها جلوگیري شود.

۲. تهیّه كمپوست (compost):

كمپوست ها برخوردار از مواد غذایي مورد نیاز گیاهان با منشأ طبیعي ، پاك و بقدر كفایت هستند و مي توانند بستر مناسبي براي گیاهان باغچه هاي مترمربعي باشند. در صورتیكه كمپوست ها را از مواد متنوع و بنحو صحیح آماده سازند، مي توانند تمامي نیازهاي غذایي گیاهان را برآورده سازند. براي تدارك كمپوست ها در فصل تابستان فقط به یك ماه زمان نیازمندید. علف هاي هرز، ضایعات آشپزخانه، مدفوع حیوانات اهلي بجز گربه و سگ، مواد زائد حاصل از كوتاه كردن چمن ها و برگ هاي گیاهان را بر روي همدیگر كپه كنید.

گوناگوني منابع تولید كمپوست مي تواند به غني شدنش از عناصر غذایي كمك كند امّا هیچگاه موادي نظیر ضایعات گوشت، چربي، لبنیات و اضافات نانوایي را به آنها نیفزائید. توده را بطور هفتگي بهم بزنید و مرطوب نگهدارید.

۳. مراحل ساختن باغچه هاي متر مربعي:

مرحله ۱ – طراحي چارچوب ها:

باغچه ها را بصورت مربع طراحي كنید و آنها را بفرم ردیفي نسازید. بهتر است مساحت آنرا ” ۱ × ۱ متر” و یا ” ۴ × ۴ فوت” در نظر بگیرید.

مرحله ۲ – تهیّه جعبه ها:

جعبه هایي را براي نگهداري مخلوط خاك جدید و یا كمپوست بر سطح زمین تهیّه كنید. جعبه ها را بهتر است بر روي سطحي محكم نظیر سطوح بتني ، موزائیك و یا آسفالت قرار دهید . در مواردیكه جعبه ها را بر سطح خاك و یا چمن ها مستقر مي سازید، لزوما از چند لایه روزنامه و یا كارتن بعنوان لایه زیرین درون جعبه ها بهره گیرید تا مانع ورود ریشه هاي گیاهان مذكور شوند. جعبه ها باید داراي دیواره اي با اضلاع ” ۶ اینچ ×  ۴ فوت” و یا ” ۱ متر ×  ۱۵ سانتیمتر” باشند.

چنین باغچه هایي را معمولاً با استفاده از تخته هاي چوبي مي سازند ولیكن اگر از تخته هاي كهنه و دست دوّم بهره گیرید، مي توانید در هزینه ها صرفه جویي كنید. هیچگاه از چوب هاي قیراندود (creosote) جهت تدارك باغچه هاي مترمربعي استفاده نكنید زیرا ممكن است به گیاهان و كاربران آسیب برسانند.

براي آغاز شیوه SFG باید ابتدا جعبه اي به طول و پهناي ۴ فوت و عمق ۸ – ۶ اینچ تهیه كنید. براي این منظور به ۶ – ۱ عدد تخته مناسب با طول ۸ فوت نیاز دارید. معمولاً تخته هایي به قطعات كوچكتر ارزان تر هستند. براي اینكار نیازي به اندازه گیري دقیق نیستامّا بهتر است لبه ها حدود ۲ اینچ بلندتر انتخاب شوند تا محكم نمودن آنها به همدیگر با میخ یا پیچ آسانتر باشد. هیچگاه همزمان طول و عرض جعبه ها را بزرگتر از ۴ فوت انتخاب نكنید زیرا مراقبت بوته هاي میاني قطعات بسیار دشوار خواهد شد.

مرحله ۳ – راهرو عبورومرور:

در صورتیكه از چندین مجموعه جعبه ها استفاده مي كنید، حتما بین آنها فاصله بگذارید تا دسترسي امكان پذیر گردد. مثلاً جعبه ها را با فاصله حدود ۱متر و یا ۳ فوت از همدیگر استقرار دهید تا فضاي كافي براي عبور و مرور بمنظور دسترسي مناسب به قطعات مختلف باغچه وجود داشته باشد.

مرحله ۴ – بازرسي و مراقبت:

هیچگاه بر سطح خاك باغچه هاي مترمربعي قدم نگذارید و آنها را از راهروها متمایز سازید.

بر اساس جدول زیر مي توان برنامه اي را جهت ایجاد یك باغچه ۱ یا چند نفره طراحي نمائید. از محصولات حاصله مي توانید براي تهیّه سالاد و یا انواع دیگر غذاها بهره گیرید ولیكن آنها بمیزاني نیستند كه بتوان براي مصارف آینده ذخیره سازید.

مرحله ۵ – آماده سازي خاك:

قبل از پر كردن جعبه ها ویا چارچوب هادبهتر است نسبت به ایجاد لایه زهكش اقدام نمائید سپس از طرق زیر عمل كنید:

۱. شیوه كاربرد كمپوست:

جعبه ها را بصورت كامل از كمپوست پ ر كنید. همچنین مي توانید از مخلوط ویژه اي با تركیب مساوي از “ورمیكولایت درشت” ، پیت خزه (peat moss) و كمپوست نیز بهره گیرید.

بعلاوه مي توان جعبه ها را با ۵۰ درصد كمپوست و ۵۰ درصد پیت خزه پ ر نمود. كمپوست تمام عناصر غذایي مورد نیاز گیاهان را فراهم مي سازد لذا نیازي به افزودن كودهاي شیمیایي نیست. پیت خزه نیز به حفظ رطوبت در خاك كمك مي كند و همچنین خاك را ترد (loose) مي سازد. هنگام خریدن كمپوست بر طبیعي بودن اجزاء سازنده اش اطمینان حاصل كنید زیرا برخي فروشگاه ها اقدام به فروش مالچ و دیگر مواد

پوشاننده زمین بعنوان كمپوست مي نمایند. در صورت امكان اولویت با ساختن كمپوست مورد نیازتان در حیاط خانه مي باشد زیرا بدینطریق بر ارزش و قابلیت واقعي آن واقف خواهید بود.

۲. شیوه كاربرد مخلوط خاك:

استفاده از خاك هاي رسي (سنگین) در باغچه هاي SFG مي تواند براي كاربران و رشد بهینه گیاهان مشكل ساز شوند. براي این منظور بخشي از خاك باغچه را بكنید سپس تمامي ریشه هاي چمن و علف هاي هرز را از آن خارج سازید و آنگاه مخلوطي از خاك باغچه، شن و كمپوست را بعنوان بستر كشت درون چارچوب ها بریزید.

خانم “پاتریشیا لانزا” (Patricia lanza) در كتاب “باغبانی براي مصارف خانگي” (Lasagna gardening) فرمول زیر را براي تهیّه خاك مناسب شیوه SFG پیشنهاد نموده است:

الف- ۸ – ۷ صفحه از روزنامه را بر روي هم بعنوان لایه زیرین درون جعبه ها قرار دهید و آنها را با اسپري آب مرطوب سازید.

ب – لایه دوم را به ضخامت ۳ – ۲ اینچ از هوموس بسازید.

پ – لایه سوم را به ضخامت ۸ – ۴ اینچ از مالچ آلي یا كود دامي پوسیده بوجود آورید.

ت – لایه چهارم با ۶ – ۴ اینچ كمپوست

ث – لایه پنجم با ۳ – ۲ اینچ هوموس

ج – لایه ششم با ۶ – ۴ اینچ بقایاي گراس ها

چ – لایه هفتم با ۳ – ۲ اینچ هوموس

ح – لایه هشتم با ۶ – ۴ اینچ از برگ ها

خ – لایه نهم با ۳ – ۲ اینچ از هوموس

د – لایه دهم با خاكستر چوب بعنوان منبع پتاسیم و آرد استخوان بعنوان منبع فسفر

اصولاً گیاهان نیازمند سه عنصر غذایي اصلي و برخي عناصر كم مصرف بشرح زیر هستند:

الف) نیتروژن یا ازت:

این عنصر غذایي باعث ایجاد رنگ سبز طبیعي در برگ هاي گیاهان مي شود و رشد سبزینگي آنها را تأمین مي كند.

ب) فسفر:

این عنصر غذایي باعث توسعه ریشه ها، تقویت ساقه ها، شكل گیري گل و میوه و مقاوم سازي گیاهان در برابر بیماري ها مي شود.

پ) پتاسیم:

این عنصر غذایي براي سلامتي گیاه و كیفیت محصولاتش ضروري است.

ت) گیاهان نیز همانند انسان ها به عناصر غذایي كم مصرف (minor elements) و یا كم نیاز (trace elements) وابستگي دارند تا تعادلي در نیازهاي غذایي خویش بوجود آورند و رشد متعادلي داشته باشند لذا اگر منابع تولید كمپوست را متنوع سازید آنگاه عناصر غذایي موجود در هوموس حاصله مكمل همدیگر خواهند بود و به نتایج بهتري منتهي مي شوند.

مرحله ۶ – قطعه بندي باغچه:

بر سطح هر یك از جعبه ها نوارهاي باریكي نصب كنید بطوریكه سطح جعبه ها را به قطعات یك فوت مربعی تقسیم نماید. بهتر است از نوارهاي یكسان و یك شكل استفاده گردد تا سیماي زیباتري بوجود آید. بدین ترتیب باغچه منظم تر و زیباتري خواهید داشت كه مدیریت آسان تري را مي طلبد. نوارها را مي توانید پس از كاشت گیاهان بردارید و یا حتي در صورت توانایي در كاشت منظم و مجزاي گیاهان هیچگونه نیازي به گذاشتن نوارهاي باریك نداشته باشید. كاشتن منظم گیاهان باعث مي شود كه از فضاي محدود باغچه هایتان به بهترین وجهي بهره گیرید. نوارهاي باریك جدا كننده را مي توان از انواع چوبي، پلاستیكي و یا از تیرپرده هاي كهنه تدارك دید. محل هاي تلاقي نوارها را به همدیگر متصل سازید. بدین ترتیب هر جعبه ” ۴ × فوت ۴ فوت” به ۱۶ بخش یك فوت مربعی تقسیم مي شود كه مدیریت آنها آسانتر است. سطح هر باغچه ۱متر مربعی را نیز مي توان به ۱۶ – ۹ بخش مساوي تقسیم نمود بنابراین امكان كاشت ۱۶ گیاه مختلف را خواهید داشت. بهتر است نوارها را براي زیبایي كار در تمام مدت سال باقي بگذارید. تعداد بوته هاي هر قطعه بر اساس اندازه طبیعي گیاهان مي تواند ۱ ، ۴ ، ۹ و یا ۱۶ عدد باشد.

مرحله ۷ – انتخاب گیاهان مناسب:

اغلب در باغبانی متر مربعی توصیه مي شود كه افراد با یك باغچه ۴ – ۱ فوت مربعی جهت آشنایي آغاز كنند تا بتوانند موفقیت را ببینند و آنرا باور كنند. پس از اینكه باغچه را آماده ساختید و قبل از اینكه به سر انجامش ریشخند بزنید، باید به این موضوع بیندیشید كه از چه گیاهاني مي توانید در وسعتي به اندازه یك مربع كوچك در درون یك قاب برویانید.

براي كاشت گیاهان در هر قطعه مي توانید از گل ها، سبزیجات و گیاهان دارویي بهره گیرید و آنها را بر اساس فضایي كه نهایتا اشغال خواهند كرد، به تعداد ۱ ، ۴ ، ۹ و یا ۱۶ عدد در هر فوت مربع بكارید.

همواره مي توانید از یك نوع گیاه و یا مخلوطي از گیاهان متفاوت نیز براي هر فوت مربع قطعات SFG بهره گیرید بنابراین هر ۱ فوت مربع را مي توان با تعداد گیاهان زیر به اِشغال در آورد.

مرحله ۸ – كاشتن گیاهان:

ابتدا سطح لایه هاي خاك را كاملاً هموار سازید سپس با فشار انگشت مي توانید حفره هاي كوچكي بر بستر كاشت ایجاد كنید. در هر حفره بیش از ۲ – ۱ بذر قرار ندهید. روي بذور را با لایه نازكي از كمپوست نرم بپوشانید سپس با فشار ملایم انگشت نسبت به چسباندن خاك به بذور اقدام كنید تا بر ظرفیت نگهداري آب بیفزایید. زمانیكه گیاهچه ها داراي ۲ برگ حقیقي شدند، مي توانید از مالچ در اطرافشان بهره گیرید امّا نباید مالچ ها با ساقه گیاهچه ها تماس یابند. در مواردي كه از نشاء استفاده مي كنید باید هر نشاء را در حفره مناسبي قرار دهید و خاك اطراف آنها را بنرمي استحكام بخشید.

براي كاشتن گیاهان مختلف باید بر اساس خصوصیات ویژه آنها اقدام گردد چنانكه گیاهان تابستانه با فرارسیدن سرما از بین مي روند و گیاهان سرمادوست با آغاز فصل گرم نابود مي گردند لذا بذور را نباید خیلي زود یا “هراكشت” (too early) و خیلي دیر یا ” كرپه” (too late) كشت نمود.

هیچگونه بذري را هدر ندهید و از انداختن بذور اضافي بدرون حفره ها خودداري كنید تا بدینگونه نیازي به تنك كردن نداشته باشید. بذور باقیمانده را مي توانید براي ۲ یا چند سال نگهداري كنید.

تذكرات:

الف- لوبیاها هیچگونه تحملي نسبت به سرماي زیر صفر (freezing) ندارند.

ب – گوجه فرنگي، فلفل سبز و بادمجان داراي سرعت رشد اولیه كمي هستند لذا بهتر است از نشاء آنها استفاده شود.

پ – كدو، خیار و ذرت داراي سرعت رشد زیادي هستند و سریعا محیط اطرافشان را اِشغال مي كنند.

ت – روي گیاهان را نپوشانید زیرا آنها به مانند گیاهان عادي باغچه هاي بزرگتر هستند و بزودي مي توانند برخي نیازهاي غذایي شما را برآورده سازند و یا از نظر زیبایي شناختي مفید واقع گردند.

مرحله ۹ – آبیاري:

گیاهان علاوه بر خاك هاي حاوي مواد غذایي به آب كافي نیز نیازمندند. بسیاري از گیاهان نظیر سبزیجات در شرایط رطوبتي با ثبات به حداكثر رشد دست مي یابند. این گیاهان داراي ریشه هاي سطحي هستند لذا نیازمند مرطوب بودن دائمي لایه سطحي خاك هستند درحالیكه گیاهان دیگري نظیر گوجه فرنگي، خیار، بادمجان، فلفل، لوبیا، كدو و خربزه داراي ریشه هاي عمیق تري هستند و به فراواني آبیاري (تكرار دفعات) كمتري نیازمندند. اینگونه گیاهان در صورت دریافت آبیاري مداوم به رشد رویشي مازاد مي پردازند و از گلدهي و میوه دهي باز مي مانند. بخاطر داشته باشید كه اغلب گیاهان وقتي در شرایط تنش رطوبتي یعني كمبود آب قرار گیرند، به گلدهي و بذردهي تمایل مي یابند تا بدینگونه به بقاء خویش كمك نمایند. همواره گیاهاني كه ریشه هاي قوي تري دارند، در مقابل كمبود رطوبت خاك مقاومترند و دیرتر پژمرده مي شوند و میمیرند.

سن گیاهان نیز در زمان و مقدار آبیاري مؤثرند. گیاهاني كه بتازگي از جوانه زني بذور حاصل شده اند، نیازمند رطوبت باثبات تري در لایه سطحي خاك هستند لذا بهتر است بطور روزانه بویژه در اوقات گرم، آفتابي و شرایط وزش باد آبپاشي شوند. بوته هاي نشاء جوان نیز به آبیاري با ثبات نیازمندند زیرا متحمل تنش رطوبتي ناشي از انتقال از محل اصلي هستند امّا آنها نیز تحمل آبیاري مازاد را ندارند و ممكن است دچار خفگي گردند. بنابراین تلفیقي از شرایط مناسب رشد و آبیاري كافي مي تواند به استقرار بوته هاي نشاء كمك نماید آنچنانكه ایجاد سایه نیز براي بقاء بوته هاي نشاء بویژه در روزهاي گرم و آفتابي ضرورت دارد.

آبیاري را به آرامي توسط یك لیوان و از سطلي كه حاوي آب تمیز و ولرم است، انجام دهید. براي ولرم كردن آب از نور خورشید استفاده كنید. آبیاري را فقط به اندازه نیاز هر گیاه بصورت مجزا انجام دهید.

مهمترین دفعات آبیاري در ابتداي كاشت و سپس در روزهاي گرم و خشك صورت مي پذیرد. باید توجه داشته باشید كه خاك هاي مورد استفاده در شیوه SFG قابلیت نگهداري آبرا مشابه اسفنج دارند.

تذكرات:

الف) هیچگاه آب را بر روي بوته ها نریزید بلكه آبیاري را در پاي بوته ها انجام دهید.

ب) همواره یك سطل سفید مملو از آب ملایم و نیمه گرم را جهت آبیاري بعدي در اختیار داشته باشید زیرا آب هاي سرد و یا گرم براي سلامتي گیاهان مضرند.

پ) بستر بذور جدیداً كاشته شده را روزانه ۲ مرتبه با اسپري آب مرطوب سازید.

ت) بذور را در عمق كم بكارید ولیكن بستر آنها را اندكي بفشارید تا قابلیت حفظ رطوبت را كسب كنند.

ث) آبیاري را بلافاصله پس از نشاء كردن انجام دهید.

ج) آبیاري در صبحگاهان ترجیح دارد.

مرحله ۱۰ – كنترل آفات:

كنترل بهینه آفات به مهارت باغبانان بستگي دارد. آفت كش هاي شیمیایي نسبتا گران هستند ولیكن اثرات طولاني مدت و زیانبخشي برجا مي گذارند لذا بهتر است از شیوه هاي ساده و ارزان تري جهت كنترل آفات بهره گرفت. چنین عملي بخوبي امكان پذیر است زیرا باغچه هاي SFG بسیار كوچك هستند. بعلاوه بطور مداوم مراقب اثرات تهاجم آفات باشید. چشم ها و دست هایتان بزرگترین یاوران شما هستند لذا هر گونه خسارت دیدگي برگ ها و تغییر وضعیت ظاهري بوته ها را مورد توجه قرار دهید. شما مي توانید از توري هاي ظریف بر فراز گیاهان باغچه SFG بهره گیرید و یا گیاهاني نظیر : پیاز، شوید (dill)، گل جعفري، همیشه بهار و لادن را براي فراري دادن اكثر آفات در باغچه بكارید.

مرحله ۱۱ – كنترل علف هاي هرز:

براي داشتن باغچه اي زیبا و سالم باید آنرا از طریق وجین مداوم عاري از علف هاي هرز سازید. البته كاشت متراكم گیاهان از امكان رشد گیاهان هرز مي كاهد. همچنین بكارگیري مالچ ها مي تواند از ظهور علف هاي هرز جلوگیري نماید. بعلاوه با گذشت زمان و افزایش رشد گیاهان بر میزان سایه اندازي آنان بر سطح خاك باغچه افزوده مي شود تا جائیكه سطح باغچه را بطور كامل مي پوشانند لذا فقط تعداد بسیار اندكي از بذور علف هاي هرز امكان جوانه زني مي یابند كه آنها هم بسیار ضعیف و ظریفند و بسادگي با كشیدن از خاك خارج مي شوند.

مرحله ۱۲ – برداشت:

گیاهان كاشته شده را پس از رسیدن به نهایت رشدشان برداشت كنید. قطعه اي كه كاملاً برداشت مي گردد را مجدداً با كمپوست جدید پ ر كنید و گیاهان جدید متفاوتي را در آنها بكارید مثلاً مي توانید از گیاهان ریشه اي (چغندر غده اي)، گیاهان برگي (كاهو) و یا صیفي جات میوه اي (گوجه فرنگي) متعاقب یكدیگر استفاده كنید.

برداشت چغندر برگي، پیازچه، گوجه فرنگي و خیار را مي توان در تمام تابستان ادامه دهید . برآورد مي گردد كه براي رفع مایحتاج روزانه سبزیجات یك خانواده متوسط به باغچه اي به وسعت ۱۶ فوت مربع نیاز مي باشد.

۴. كاربرد “كشت همراه” (companion planting):

اغلب گیاهان داراي برخي مواد طبیعي در ریشه ها، گل ها و برگ هایشان هستند كه باعث افزایش سرعت رشد گیاهان دیگر مي گردند بنابراین كاشت درهم گیاهان باعث ایجاد تعادل در اكوسیستم باغچه مي شود و همچنین منظره اي بدیع را فراهم مي آورد.

گروهي از گیاهان نیز قادر به دفع حشرات مضر (repel) و یا جذب حشرات مفید (attract) هستند لذا بدینطریق باعث بهبود رشد و كاهش خسارات مي شوند.

از برخي گیاهان مي توان براي منظورهایي چون : مرز بین قطعات، زمینه و پشت صحنه باغچه و یا در صورت ضرورت به منظور “كشت بینابین” (intercropping) بهره جست.

براي بكارگیري “كشت همراه” بهتر است از گیاهان سازگار با منطقه بویژه گیاهان بومي استفاده شود.

تذكرات:

الف- از لادن ها در جوار لوبیا، كلم برگ و كدو بهره گیرید.

ب – تربچه مي تواند سرخرطومي خیار را فراري دهد.

پ – كتان (flax) ، تربچه و هویج را در باغچه ها بكارید.

ت – رزماري مي تواند “مگس هویج” را فراري دهد.

ث – از كتان، گل جعفري و سیب زمیني در كنار همدیگر استفاده كنید.

ج – مریم گلي ) sage ( مي تواند از گیاهان در مقابل پروانه كلم (سفیده كلم) محافظت كند.

چ – گوجه فرنگي مي تواند باعث دفع پروانه كلم شود.

ح – مرزه (savory) را در كنار لوبیاها بكارید.

خ – هویج همانند گوجه فرنگي، جعفري و مریم گلي داراي خاصیت فرار دهندگي حشرات است.

د – خیار را در كنار تربچه و لادن كشت كنید.

ذ – سیر را با گوجه فرنگي بكارید.

ر – سیر یا پیاز را نزدیك لوبیا و نخود كشت نكنید.

ز – ریحان (basil) مي تواند مانع هجوم شته ها به گیاهان زینتي شود.

ژ – سیر را در اطراف رزها بكارید.

س – كاشتن سیر، تره فرنگي (leek)، پیازچه (chive)، اسفناج، سبزیجات برگي، كلم برگ و كاهو در سایه انداز درختان میوه توصیه مي شوند.

۵. تناوب زراعي (crop rotation):

در این نوع برنامه ریزي نباید هیچگاه اقدام به كاشت یك نوع گیاه خاص و یا گیاهان مربوط به یك خانواده در سال هاي متوالي در یك قطعة خاص از باغچه SFG نمود. گیاهان مختلف پذیراي بیماریهاي متفاوتي هستند لذا زمانیكه گیاهان یكساني را در سال هاي متوالي در یك قطعه زمین معین كشت نمایند، ممكن است به طغیان عوامل ایجاد كننده بیماري گیاهي منجر گردد. عدم كاربرد تناوب زراعي همچنین مي تواند به تخلیه برخي عناصر غذایي گیاهان از خاك منجر شود و بدینگونه گیاهان نتوانند بخوبي رشد یابند و بر حساسیت آنها در مقابل حمله آفات و بیماري ها افزوده گردد.

دانش سنتي و حس عمومي مؤید آن است كه از گردش زراعي استفاده كنیم تا از خسارات ناشي از طغیان آفات و بیماري ها جلوگیري گردد. بسیاري از آفات و بیماري ها قادرند به مجموعه اعضاء یك خانواده گیاهي هجوم آورند وباعث خسارات مهمي شوند. تناوب زراعي را باید بگونه اي طراحي نمود كه از كاشت مجدد گیاهان یكسان و حتي مشابه تا ۳ سال جلوگیري گردد.

تناوب زراعي همچنین باعث تعادل عناصر غذایي خاك مي شود. گیاهان پ ر توقعي (heavy feeder) نظیر كاهو و گوجه فرنگي را باید در برنامه هاي تناوب زراعي پس از حبوباتي (لگوم ها) چون نخودسبز و لوبیا قرار داد زیرا حبوبات مي توانند از طریق همزیستي ریشه هایشان با باكتري هاي موسوم به رایزوبیوم به تثبیت نیتروژن هوا در خاك منجر شوند و به حاصلخیزي خاك كمك كنند سپس در ۳ سال متعاقب مي توانید به كاشت گیاهان كم توقعي نظیر چغندر لبویي و هویج بپردازید تا باعث استراحت خاك شوند.

۶. توالي كاشت گیاهان (succession planting):

توالي كاشت گیاهان همانند كشت همراه عمل مي نماید بدینگونه كه بمحض اینكه محصول هر یك از قطعات به پایان مي رسند، مجدداً آنرا با گیاهان جدیدي تحت برنامه تناوب زراعي تكمیل مي نمایند. در اثر توالي كاشت مي توانید در تمامي طول سال به محصول كافي دست یابید زیرا همواره باغچه اي مملو از گیاهان دلخواه را در اختیار دارید. این موضوع زماني به نتایج بهتري مي انجامد كه بتوانید نشاء هاي جوان مناسب را قبل از جایگزیني تولید و یا خریداري نمائید تا زمان كمتري را بدون گیاه رشدیافته سپري سازید.

۷. كشت بینابین (interplanting):

این روش زماني بخوبي اجرا مي شود كه از میزان رشد نهایي هر گیاه بخوبي آگاه باشیم. مثلاً هر بوته فلفل دلمه اي (bell pepper) نیازمند فضایي در حدود ۱ فوت مربع است لذا در هر یك از قطعات باغچه SFG فقط به كاشتن یك بوته از این گیاه مبادرت مي ورزیم. در چنین مواقعي یقینا نیازي به فضاي اطراف بوته فلفل تا زمان رشد نهایي آن نخواهید داشت لذا بهتر است براي استفاده از آن بیندیشید مثلاً از كاشت گیاهان سریع الرشدي نظیر تربچه، موسیر (scallion) و یا كاهو را در گوشه هاي قطعات بهره گیرید و بنوعي كاشت بینابین دست یابید ولیكن باید نسبت به برداشت بموقع آنها قبل از رسیدن بوته فلفل به رشد نهایي اقدام نمائید.

هرگاه بخواهید در شیوه SFG به محصولاتي بیش از نیاز روزمره دست یابید، بناچار باید تمامي قطعات باغچه خویش را فقط به یك گیاه خاص تخصیص دهید تا حداكثر محصول را كسب نمائید لذا با كاشت بموقع گیاهان مناسب به هدف اصلي خویش یعني نیاز به هر گیاه به چه میزان و در چه هنگام خواهید رسید.

۸. پرورش عمودي گیاهان (vertical garden):

دلایل عدیده و متنوعي براي پرورش عمودي گیاهان وجود دارند كه مهمترین دلیلش را مي توان فضاي بسیار محدود باغچه هاي جعبه اي عنوان نمود امّا دلایلي چون : افزایش عملكرد، تسهیل در برداشت محصول، آبیاري ساده، افزایش وضعیت سلامتي بوته ها و پذیرش كمترین خسارت به ساقه ها در زمان برداشت نیز حائز اهمیتند. بعلاوه پرورش عمودي گیاهان داراي جذابیت بصري بیشتري است و جلوه اي ویژه به حیاط خانه ها مي دهد. همچنین براي سیستم پرورش عمودي گیاهان مي توان علاوه بر گل ها و سبزیجات از گیاهان خزنده (rambling) و رونده (vine) نظیر خیارها، لوبیا سبز شمشیري، نخودها، خربزه، كدوها و برخي گل ها بهره گرفت. بسیاري از اینگونه گیاهان توانایي بالا روندگي به كمك ساقه هاي پیچنده را دارند ولي سایرین را باید توسط نخ هایي حمایت نمود.

۹. مراقبت گیاهان در تحت شرایط مسدود:

اصولاً جعبه ها را مي توان از ۳ جانب با سیم كشي و گذاشتن روكش پلاستیكي یا توري بحالت مسدود در آورد و بدینگونه بر میزان مراقبت از گیاهان باغچه SFG افزود. به چهار روش مي توان محافظت را براي جعبه ها از طریق پوشاندن و مسدود ساختن آنها بوجود آورد كه عبارتند از :

الف) پوشش پلاستیك شفاف: بدینگونه مي توانید گیاهان را از یخبندان، باران هاي شدید و تگرگ محفوظ دارید.

ب) در این طریقه از توري هاي ظریف بهره مي گیرند تا ورود آفات كوچك را مسدود سازند.

پ) در این روش فقط به ایجاد سایه متكي هستند تا گیاهان سایه پسند نظیر كاهو را از تابش شدید نور خورشید مصون دارند.

ت) در این شیوه از پوشش هایي با سوراخ هاي وسیع بهره مي گیرند ولیكن هدف محافظت گیاهان نیست بلكه چنین پوششي را براي ایفاي نقش حمایت گیاهان بجاي نیاز به قیم زدن (staking) بوجود مي آورند.

۱۰) كاربرد گیاهان فراردهنده آفات(deterrent plants):

از فواید مهم شیوه SFG بكارگیري تكنیك هاي ویژه اي مانند : بازداشتن و فراري دادن آفات، كشت همراه، تناوب زراعي و توالي كشت مي باشند. این موضوعات بسادگي و بصورت ذاتي قابل اجرا هستند، بدون اینكه افراد از تخصص هاي ویژه اي برخوردار باشند. بكارگیري كشت همراه و كشت في مابین مي تواند باعث فراري دادن آفات شود. گیاهان را در شیوه SFG بسیار متراكم تر از شیوه هاي مرسوم مي كارند.

همزمان كه گیاهان فراردهنده آفات نظیر : پیاز، سیر، گل جعفري، همیشه بهار و لادن را در باغچه ها مي كارند، نباید هیچگونه نگراني در مورد هجوم و خسارات آفات داشته باشند. به دلیل كوچك بودن وسعت باغچه هاي متر مربعيی بر اثرات گیاهان فراردهنده آفات افزوده مي شود.

بعنوان مثال پیاز مي تواند آفات بسیاري از گیاهان قابل كشت در چنین باغچه هاي كوچكي را بفرار وادارد. در صورتیكه اقدام به كاشتن لادن براي فراري دادن شته ها و برخي انواع سوسك ها در یك مجموعه ۴ فوت مربعی نمائید آنگاه چنین آفاتي را از ۳ فوت مربع مجاورش نیز فرار مي دهد.

منبع:

پرورش سبزی و صیفی– تالیف: اسماعیل پورکاظم

بیشتر بخوانید:

پرورش هندوانه کار دشواری نیست

گیاه کایوا را بهتر بشناسیم

چگونگی کاشت نعناع