زراعت گیاهان داروئی “تاتوره”
تاتوره از جمله گیاهان سمی است که استفاده از آن به صورت فرآوری در صنایع داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاتوره آفتاب کامل یا نیم سایه را می پسندد، در نیم سایه ماندگاری گلها بیشتر است، گل دهی معمولاً اوایل تابستان شروع می شود و تا قبل از یخ بندان (اواخر پاییز) ادامه دارد. تاتوره گیاه بسیار سریع الرشدی بوده و در مدت کمی بعد از کاشت بذر به گل می رود، همچنین گیاه مقاومی در برابر باد و باران می باشد.
اهمیّت:
تاتوره گیاهی سمّی و دارویی است که از مواد مؤثره حاصل از اندام های رویشی و دانه هایش برای درمان بیماری های اعصاب و روان و همچنین تهیّه مواد بیهوش کننده بهره می گیرند.
از تاتوره برای تسکین دردهای دستگاه گوارش، درمان غدد عرقی، آرام کننده تشنج، درمان نقرس و درد چشم استفاده می شود.
مواد دارویی را از سرشاخه ها، برگ ها و دانه هایش تهیّه می کنند که دارای موادی چون: آلکالوئیدهای “آسکوپولامین” (Ascupulamine) و “هیوسیامین” (Hyoscyamine) هستند.
روش های مصرف:
مواد حاصل از تاتوره را به صورت دَم کرده، دود کرده و ضماد مصرف می نمایند.
مصرف چند دانه تاتوره می تواند مرگ آور باشد.
گیاهشناسی:
خانواده: تاجریزی Solanaceae
جنس و گونه: Datura stramonium
بیش از ۱۵ گونه از انواع تاتوره در مناطق گرمسیری می رویند.
منشأ این گیاه را کشور هندوستان می دانند.
تاتوره گیاهی یکساله است که در مناطق گرمسیر تا چند سال بقاء می یابد.
ارتفاع تا ۱.۵ متر
برگ ها پهن و نوک تیز، دارای کنگره های بزرگ و دُمبرگ بلند
جام گل سفید رنگ و شیپوری
میوه از نوع کپسول و حجره دار که پس از رسیدن با شکاف های طولی باز می شود و دانه هایش بیرون می ریزند .
سطح کپسول میوه ها خاردار است.
نیازهای رشد گیاه:
این گیاه نیازمند دمای زیاد می باشد.
بذور تاتوره در ۱۵ – ۱۲ درجه سانتیگراد جوانه می زنند.
دمای مطلوب برای رشد تاتوره ۳۰ درجه سانتیگراد می باشد.
بوته های جوان تاتوره به سرما حساس می باشند و در سرمای زیر صفر خشک می شود.
تاتوره مقاوم به شوری است و شوری را تا ۸ میلی موس تحمل می کند.
تاتوره به خشکی نسبتا مقاوم می باشد لذا در مناطقی با ۵۰۰ میلیمتر بارندگی به صورت دیم کاشته می شود.
زراعت تاتوره در سال های بعد می تواند به علف هرز مزارع اطراف تبدیل گردد.
PH مناسب ۸ – ۷
تاتوره خاک های حاصلخیز، آهکی و قلیایی را می پسندد.
آماده سازی زمین و کاشت:
زمین را در پائیز شخم می زنند.
خاک های اسیدی را به مقدار ۱.۵ – ۱ تن آهک پاشی می نمایند و با ۳۰ – ۲۰ تن کود دامی در هکتار تقویت می کنند.
زمین را در فروردین ماه مجدداً شخم و دیسک می زنند و هموار می سازند.
بذور تاتوره را ۴۸ – ۲۴ ساعت قبل از کاشت در آب می خیسانند امّا آب را باید چند دفعه عوض کنند تا مواد بازدارنده جوانه زنی بر طرف گردند .
تاتوره به صورت ردیفی کاشته می شود.
آبیاری تاتوره به شیوه فارو انجام می گیرد.
کاشت تاتوره را می توان در زمین اصلی به صورت مستقیم با استفاده بذور و یا به صورت غیر مستقیم توسط خزانه گیری و با تولید نشاء انجام داد .
عمق کاشت بذور:
۳ – ۲ سانتیمتر
تراکم : ۱۰۰ × ۷۵ – ۵۰ سانتیمتر یعنی تعداد ۳۰ – ۲۰ هزار بوته در هکتار
مقدار بذر : ۵۰ کیلوگرم در هکتار
دوره رشد تاتوره : از اردیبهشت تا اواخر پائیز
تاتوره را در تناوب با گیاهان وجینی قرار می دهند .
کوددهی:
کود آلی : به میزان ۳۰ – ۲۰ کود دامی در هکتار طی پائیز
۱-۱.۵ تن آهک در اراضی اسیدی در پائیز
۴۰-۶۰ کیلوگرم کود ازته در هکتار در بهار
آبیاری:
۵۰۰۰-۷۰۰۰ مترمکعب آب در سال
بیشترین نیاز آبی در اوایل رشد و زمان گلدهی )خرداد ماه( با دور آبیاری ۱۰ – ۷ روز
تنک کردن:
بوته های تاتوره را در زمان ۴ – ۳ برگی تنک می کنند و همزمان واکاری نیز انجام می پذیرد.
وجین فقط در اوایل رشد تاتوره انجام می شود سپس بوته ها در اثر رشد سریع بر علف های هرز غلبه می کنند.
برداشت:
برداشت برگ های پائینی تاتوره از اوایل تیر ماه آغاز می گردد.
برداشت ها هر ۲۰ – ۱۵ روز یکبار انجام می شوند.
برگ ها باید سریعا در سایه و یا با دستگاه های الکتریکی خشک شوند.
برداشت بذور در اواخر پائیز و پس از خشک شدن کامل گیاه صورت می پذیرد.
برداشت بذور از طریق کندن کپسول ها انجام می شود.
دانه های تاتوره سمّی هستند لذا پوشیدن دستکش در هنگام برداشت توصیه می شود.
عملکرد برگ های خشک تاتوره در حدود ۲.۵-۱.۵ تن در هکتار است.
عملکرد بذور: ۲-۱.۵ تن در هکتار
منابع و مآخذ:
۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران
۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس
۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی
۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر
۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران
۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس
۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت
۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران
۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد
۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران
۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی
۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان
۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع
