مواد اولیه تشکیل دهنده خوراک طیور

مواد اولیه ای که برای خوراک طیور استفاده میشوند شامل چند دسته هستند:
۱-منابع گیاهی: شامل ذرت،گندم ، جو ، برنج ،سبوس ها،کنجاله سویا ، یولاف ،کنجاله آفتابگردان و ….
۲- منابع حیوانی: شامل پودر ماهی ، پودر گوشت ، پودر ضایعات کشتارگاهی ، فرآورده های شیر، پودر استخوان و …
۳-منابع معدنی: شامل نمک طعام ، سنگهای آهکی و مکملهای معدنی
۴-دیگر افزودنیها : شامل اسیدهای آمینه، پرو و پری بیوتیکها ، آنتی بیوتیکها ، رنگدانه ها و …
مواد اولیه تهیه شده عموما باید فاقد کپک زدگی و رنگ و بو غیرطبیعی باشند و بتوانند استانداردهای مربوط به آن مواد را داشته باشند. در زیر تعدادی از مواد اولیه مورد استفاده در جیره به اختصار بررسی میگردند که جهت کسب اطلاعات بیشتر و کاملتر باید به منابع تخصصی خوراک طیور که توسط اساتید بزرگ علم تغذیه تالیف شده است مراجعه نمایید.

الف) ذرت زرد : از نظز فنوتیپی یا شکل ظاهری سه نوع دانه ذرت وجود دارد که شامل دانه ذرت سفید رنگ، دانه ذرت زرد رنگ و دانه ذرت قرمز رنگ می باشد. در کشور ایران از دانه ذرت زرد رنگ برای تغذیه دام و طیور استفاده می شود. دانه ذرت جزو مواد انرژی زای جیره طیور محسوب می شود. از نظر گیاهشناسی دانه ذرت از دو بخش پری کارپ و مغز دانه ساخته شده است. پری کارپ همان پوسته دانه می باشد که وظیفه محافظت از دانه ذرت را بر عهده دارد. مغز دانه ذرت نیز از دو بخش آندوسپرم و جنین(رویان) ساخته شده است. ارزش انرژی زایی دانه ذرت به نشاسته موجود در آندوسپرم که به طور عمده آمیلوپکتین می باشد و جوانه آن که بیشترین مقدار روغن ذرت در آن جای دارد بستگی دارد.

ب) کنجاله سویا: یکی از منابع اصلی تامین پروتئین گیاهی در ایران و اکثر نقاط جهان است.علاوه بر پروتئین مقادیر اسید آمینه های ضروری آن نیز مکفی بوده و در صورت فرآوری مناسب و حرارت دیدن کافی بیشترین بازدهی را دارد. دارای ۶۰-۴۴ درصد پروتئین و ۲۶۵۰ کیلو کالری میباشد. مصرف توام این کنجاله به همراه پودر ماهی نتایج مطلوبی را به دنبال دارد.

ج) گندم: این ماده در اکثر کشورها به عنوان منبع اصلی انرژی در جیره های طیور مورد استفاده قرار می گیرد معمولا به علت مصرف آن در تغذیه انسان گندم مرغوب گران تر از سایر غلات می باشد. برای استفاده در خوراک طیور می بایست از گندم درجه ۲ و ۳ استفاده نمود و گندم مرغوب را به تغذیه انسان اختصاص داد. ارزش غذایی گندم عمدتا به نرمی و سختی آن بستگی دارد تا جوجه های تازه هچ شده در ماشین جوجه کشی بتوانند در پلیت به راحتی هضم کنند.

د) جو: معمولاً از دانه‌هاى جو همراه با ذرت در فرمول‌هاى متراکم غذائى طيور استفاده مى‌شود تا کمبود مواد ازته آن را جبران کند. ماده سلولزى جو زيادتر از گندم و ذرت است و اغلب از آن در تغذيه دام استفاده مى‌شود، ميزان ويتامين A آن کم است از اين‌رو در جيره‌هائى که از جو استفاده مى‌شود، بايد به‌وسيله مکمل‌هاى ويتامينى يا موادى مانند پودر يونجه يا علف سبز تقويت گردد.

ه)سبوسها: به بقایای فرآوری دانه غلات سبوس گفته میشود. ارزش غذائى سبوس بستگى به طرز کار ماشين‌هائى دارد که گندم در آنها آرد مى‌شود و در حقيقت بستگى به مقدار آردى دارد که به پوسته‌ها چسبيده است. درصد استحصال سبوس برنج را کارخانجات مختلف برنج کوبى متفاوت است ولى متوسط بازيافت ۶% شالى (برنج پوست‌دار) است. سبوس برنج را مى‌توان مستقيماً به غذاى طيور اضافه کرد و يا روغن آن را قبلاً استخراج کرده و کنجاله پر پروتئين آن را به فرمول غذاى طيور افزود.

و)پودر ماهی : پودر ماهی به عنوان یک خوراک طبیعی متعادل، منبعی بسیار عالی از پروتئین، مواد معدنی (کلسیم و فسفر) و نیز سرشار از آمینو اسیدهای ضروری مانند میتونین و لیزین، انواع ویتامین ها (کولاین، بیوتین، ویتامین های ب۱۲، “آ” و “ای” )و عناصر کم مصرف (عناصری که بدن نیاز به استفاده از مقادیر کمی از آنها دارد مانند ید و سلنیوم) و اسیدهای چرب غیر اشباع است. بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه، میزان “آنتی – جنی سیتی” پروتئین موجود در ماهی پایین بوده و این ویژگی به همراه خاصیت ضد التهابی این ماده غذایی، مقاومت طیور در برابر انواع بیماری ها را به طرز فوق العاده ای افزایش می دهد. میزان استفاده از پودر ماهی در وعده غذایی طیور در حالت کلی بین ۵ الی ۱۰ درصد می باشد.

ل)پودر گوشت: پودر گوشت نیز یکی از مواد اولیه تامین کننده پروتئین در جیره های غذایی است که از لاشه های ضبط شده در کشتار گاه دام و طیور ، اجزای داخلی مانند کبد ، قلب و … تهیه میگردد. پودر گوشت نیز مانند پودر ماهی مقادیر مناسبی از اسیدآمینه ها را دارد و بین ۵۵-۴۰ درصد پروتئین با کیفیت و ۲۳۰۰ کیلو کالری انرژی متابولیسمی در هر کیلو گرم دارد و از لحاظ عناصر معدنی کمیاب مانند مس و ید و … نیز غنی است.

ر) سورگوم: سورگوم نیز یک منبع تامین انرژی میباشد و دارای۲۱۰۰ کیلو کالری انرژی متابولیسمی در هر کیلوگرم میباشد.بعلت داشتن ماده ضدتغذیه ای تانن دارای محدودیت مصرف برای طیور میباشد. پروتئین این محصول بسته به واریته، محل کشت و عوامل انبار داری بین ۱۳-۸درصد متغییر است.

افزودنیهای جیره غذایی طیور:
افزودنیهای غذایی به منظور تغییر در سوخت و ساز بدن پرنده و ایجاد رشد بهتر و تولید محصول نهایی معقولتر مورد استفاده قرار میگیرند. بعضی از اثرات مفید افزودنیهای غذایی غیر مغذی به شرح زیر است:

۱)مواد چسبنده در پلت سازی در حفظ بافت و استحکام غذاهای پلت شده اثر دارند: غذاهای خرد شده و حجیم نتایج نا مطلوبی ایجاد میکنند زیرا پرندگان قادر به مصرف مقدار کافی از چنین غذاهایی برای تامین انرژی مورد نیاز خود نیستند.مطالعات اولیه نشان دادکه پلت کردن این گونه غذاها وزن مخصوص و تراکم آنها را افزایش میدهد و به این وسیله باعث بهبود رشد و تولید تخم طیور پرورشی میگردد،زیرا پرنده قادر خواهند بود روزانه مقدار کافی از غذای پلت شده مصرف و انرژی و سایر مواد مغذی مورد نیاز را بدست آورند.از متداولترین پلت بندها که بیشترین مورد استفاده را دارند میتوان به بنتونیتهای پودر شده و فرآورده های جامد یا مایع صنایع پشم اشاره نمود .

۲)چاشنی ها برای بهبود مزه غذا بکار میروند: مطالعات انجام شده توسط جاکوبس و اسکات نشان داد طیور توانایی تشخیص محلولهای ساکاروز که مورد علاقه شان بود و محلولهای ساکارین که از آنها اجتناب می ورزیدند و همراه با آب خالص بصورت آزاد در اختیارشان قرار داشت را دارند. مطالعات انجام شده توسط کار نشان داد که طیور حس چشایی دارند ولی حس بویایی آنها ضعیف است.
مطالعات بسیاری برای مشخص کردن اینکه آیا طیور بعضی از مواد غذایی یا مخلوط غذا را براساس مزه قبول یا رد میکنند انجام گرفته است. کار دریافت که تعداد زیادی از مواد شیمیایی که برای طیور غیرقابل قبول هستند باعث کاهش مصرف غذای معمولی مرغ میگردند ولی هنوز چاشنی هایی یافت نشده است که بتواند مصرف غذا را بیشتر از آن مقدار که با جیره های معمولی و متعادل تشکیل شده از سویا و ذرت مصرف میشود افزایش دهد.

۳)در بعضی از شرایط آنزیمها جذب مواد مغذی را افزایش میدهند: معمولاً تولید آنزیم در دستگاه گوارش طیور برای هضم نشاسته،چربیها و پروتئینهایی که توسط این آنزیم ها قابل هضم می باشد کافی است.
لئونگ وهمکاران او در دانشگاه ایالتی نشان دادند که خیساندن و یا افزودن آنزیمهای حاصل از تخمیر کپکها به جیره های حاوی جو ایالات غربی(آب وهوای نیمه خشک)باعث افزایش ارزش انرژی قابل سوخت وساز جو میگردد.پوتر،استوتز و ماترسون با استفاده از یک نمونه ساده جو حاصل از ایالت واشنگتن نشان دادند که با افزودن آنزیمهای تهیه شده از کپکها،خیساندن شامل یک قسمت جو خردشده و یک قسمت آب معمولی(۴۰تا۶۰درجه سانتی گراد)وخشک کردن آن در آون در ۷۰درجه سانتی گراد وخرد کردن مجدد وقبل از افزودن آب به جیره بود.آنزیمهای کمکی از نوع تجاری بود که به مقدار ۴/۴ گرم به هر کیلوگرم جیوه اضافه شد.نتایج به دست آمده در آزمایشگاه های مختلف برای جو ایالت غربی مشابه بود.بهبود جزیی در انرژی قابل سوخت وساز سایر غذاهای معمولی با استفاده از آنزیمهای تهیه شده از کپکها مشاهده گردیده است. با کاربرد چنین آنزیمهایی،بهبود قابل توجهی در انرژی قابل سوخت وساز جو نواحی شرقی،حتی به همان حدی که در انرژی جو نواحی غرب به دست آمد حاصل نشد.

۴)آنتی بیوتیکها، آرسنیکها و نیتروفورانها به مقدار کم ، از تخریب میکروبی غذا جلوگیری و از تولید مواد سمی توسط میکروب های روده میکاهد: آنتی بیوتیکها،گروهی از ترکیبات شیمیایی هستندکه به صورت بیولوژیکی توسط بعضی ازگیاهان یا میکروارگانیزمها ازجمله قارچ ایجاد می شوند وخواص باکتری کشی یابازدارنده رشد باکتریها را دارند.بعضی از آنتی بیوتیکها علیه باکتریهای گرم مثبت وگروه دیگری علیه باکتریهای گرم منفی مؤثرند،درصورتی که گروهی نیزوسیع الطیف هستند وعلیه گروه زیادی از باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی مؤثر هستند.بعضی از مواد شیمیایی درمانی مثل آرسینکالها ونیتروفورونها دارای خواص ضد باکتریایی وبازدارنده رشد در آنها هستند ودر حد مؤثر برای مرغ یا سایر حیوانات سمی نمی باشند.

۵)قارچ کشها برای جلوگیری از رشد کیکهای مضر در غذا و یا دستگاه گوارش طیور مورد استفاده قرار میگیرند: نشان داده شده است که چهار نوع عفونت قارچی بر مرغ و سایر حیوانات اثر دارند که عبارتند از:۱)قارچهایی که مواد غذایی را قبل از برداشت از مزرعه آلوده میکنند.۲) قارچهایی که مواد غذایی را بعد از برداشت از مزرعه و در دوره نگهداری در انبار آلوده میکنند.۳)قارچهایی که غذاهای مخلوط شده را در سیلوها و دانخوریها آلوده میکنند.۴)قارچهایی که دستگاه گوارش و تنفس را آلوده میکنند.قارچهای این دسته بیماری میکروبی واقعی را ایجاد میکنند.

۶)پروبیوتیکها و پری بیوتیکها:

پرو بیوتیکها: پروبیوتیک یک کلمه یونانی بمعنای برای زندگی است. بطورکلی موادی که توسط میکروارگانیسمی تولید شده و رشد میکروارگانیسمهای دیگر را تحریک میکند را پروبیوتیک میگویند. پروبیوتیکها نقش ارزنده ای در افزایش بهره وری و تولیدات دام و طیور دارد. در واقع پروبیوتیکها ارگانیسمهای مفیدی هستند که توازن میکروبی روده را تحت تاثیر قرار میدهند.
پروبیوتیکها باید زنده و پایدار بوده و بیماری زا و سمی نباشند میکروارگانیسم تشکیل دهنده آنها گرم مثبت و از سویه مشخص شده باشد. قدرت زنده ماندن بالا داشته باشند و قدرت تشکیل کلونی و زنده ماندن در شرایط روده ای را داشته باشند.
پروبیوتیکها به شکل پودر،قرص،کپسول،گرانول و یا خمیر بکار می روند و می توانند بصورت مستقیم از طریق دهان و همراه با آب و غذا مصرف شوند. ماست و فرآورده های آن نیز یک پروبیوتیک ساده محسوب میگردد.

پری بیوتیکها: پری بیوتیکها مواد خوراکی قابل هضم میباشند که از طریق تحریک رشد یا فعالیت یک یا تعداد محدودی از گونه های باکتریایی که هدف آنها بهبود سلامتی میزبان است به طور موثری بر ارتقائ سلامت پرنده تاثیر میگذارند. جوجه های جوان نسبت به تهاجم عوامل بیماریزا بسیار آسیب پذیرند پس باید هرچه سریعتر جمعیت میکروارگانیسمهای مفید در سیستم گوارش آنها شکل گیرد.در واقع به زبان ساده میتوان گفت پری بیوتیکها منبع غذایی پروبیوتیکها برای رشد و نمو هستند که در کنار این قابلیت میتوانند بسته به نوعشان آثار مفید دیگری هم داشته باشند.

افزودنیها و مکملهای تغذیه ای غیر رایج: مطالعات و بررسیهای مختلف نشان داده است که تهیه منابع پروتئینی و انرژی زا برای تغذیه انواع طیوراز بازارهای بین المللی روز به روز مشکلتر و محدودتر خواهد بود و چه بسا در آینده ای دور یا نزدیک تهیه بعضی از این منابع عملا غیر ممکن باشد.لذا باید از هم اکنون برای تهیه این منابع در داخل کشور به فکر استفاده از تکنولوژی های جدید به منظور تهیه منابع اولیه غذایی بود. بسیاری از پسماندهای کارخانجات مختلف در صورتیکه به درستی عمل آوری و فراوری شوند میتوانند تامین کننده بخشی از انرژی ،پروتئین و دیگر بخشهای جیره باشند.
در ادامه نمونه هایی از جیره های غذایی بلدرچین در سنین مختلف آورده شده است اما باید توجه داشت برای کسب بهترین نتایج بایستی در هر منطقه با توجه به وضعیت منطقه و موادغذایی موجود اقدام به تهیه جیره های غذایی نمود.