زراعت گیاهان داروئی “بادرنجبویه”
بادرنجبویه که با نام گیاه ملیسا نیز معروف است خواصی دارد که برای بدن انسان مفید تشخیص داده شده است.
از گیاه دارویی بادرنجبویه در درمان قند خون، بیماری های عصبی، درد معده، فشار خون، سردرد و برونشیت استفاده می شود.
از اسانس بادرنجبویه در صنایع داروسازی، مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی بهره می گیرند.
گیاه شناسی:
خانواده: نعنائیان
جنس و گونه: Melisa officinalis
بادرنجبویه گیاهی علفی، چند ساله و ریزوم دار است.
ارتفاع آن ۱۰۰ – ۵۰ سانتیمتر
برگ ها تخم مرغی، متقابل و دندانه دار با سطح ناصاف
گل ها در کنار زاویه برگ ها به رنگ سفید، زرد یا بنفش
میوه: از نوع فندقه چهار قسمتی
بذرها: تخم مرغی و تیره رنگ
اندام های هوایی گیاه در زمستان خشک می شوند.
پیکره رویشی گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از اسانس آن است.
گیاه در مناطق مدیترانه ای رشد می کند و در ایران در نواحی مازندران تا آذربایجان انتشار دارد.
هدف از پرورش بادرنجبویه تولید اسانس از برگ هایش می باشد.
نیازهای رشد گیاه:
بهترین خاک برای رویش بادرنجبویه را خاک های شنی- رسی با مقداری آهک و حاصلخیزی خوب می دانند.
شوری بیش از ۴ میلی موس (دسی زیمنس بر سانتیمتر) خاک و آب باعث کاهش اسانس گیاه می شود.
بهترین PH را ۷.۵-۶.۵ می دانند.
دمای مناسب جوانه زنی: ۱۵ – ۱۲ درجه سانتیگراد
بهترین دمای رشد : ۲۵ – ۲۰ درجه سانتیگراد
اندام های زیر زمینی بادرنجبویه تا ۲۰ – درجه سانتیگراد را تحمل می کنند ولی اندام های هوایی در صفر درجه خشک می شوند.
وجود نور زیاد باعث افزایش تولید اسانس در گیاه می شود.
آماده سازی زمین و کاشت:
شخم زمین در اوایل پائیز همراه با افزودن کودهای دامی پوسیده و کودهای شیمیایی فسفره و پتاسه
دیسک زدن و هموار کردن سطح زمین
کاشت گیاه به صورت کرتی و یا به صورت ردیفی انجام می شود.
بادرنجبویه را بطور مستقیم توسط بذور در زمین اصلی و یا از طریق تهیّه نشاء در خزانه و سپس انتقال آنها به زمین اصلی تکثیر می کنند.
روش غیر مستقیم به دلیل توان رقابتی گیاه با علف های هرز مطلوب تر می باشد.
خزانه را در اردیبهشت ماه آماده می سازند و نشاء ها را در شهریور ماه منتقل می کنند.
بذور را بهتر است قبل از کاشت به مدت ۲۴ ساعت در آب بخیسانند.
کاشت مستقیم در اردیبهشت ماه صورت می گیرد.
گیاهان ۴ – ۳ ساله می توان از طریق تقسیم بوته ها ازیاد نمود. این روش در ایران متداول است.
عمق کاشت: ۱-۰.۵ سانتیمتر
تراکم کاشت: ۴۰ – ۳۰ × ۶۰ – ۵۰ سانتیمتر یعنی ۷۰ – ۵۰ هزار بوته در هکتار
مقدار بذر بادرنجبویه:
- در کشت مستقیم معادل ۱۰ – ۵ کیلوگرم در هکتار
- در کشت نشائی معادل ۱-۰.۵ کیلوگرم در هکتار
- جدا کردن بوته ها از ۱۰ – ۵ هزار بوته
بادرنجبویه به مدت ۷ – ۵ سال دارای عملکرد اقتصادی است.
گلدهی بادرنجبویه در خرداد تا تیر ماه صورت می پذیرد.
تناوب زراعی با لگوم ها و سایر گیاهان وجینی اولویت دارد.
کوددهی بادرنجبویه:
- کود دامی در سال اول: ۲۵ – ۲۰ تن در هکتار طی پائیز
- کود فسفاته سالانه: ۱۰۰ – ۵۰ کیلوگرم در هکتار طی پائیز
- کود پتاسه سالانه: ۱۰۰ – ۵۰ کیلوگرم در هکتار در پائیز
- کود ازته سالانه: ۷۰ – ۵۰ کیلوگرم در هکتار در بهار هر سال
آبیاری: بادرنجبویه نیاز آبی زیادی دارد و مصرف سالانه اش معادل ۸۰۰ – ۷۰۰ میلیمتر بارندگی و یا ۸۰۰۰ – ۷۰۰۰ میلیمتر آبیاری است.
وجین: بادرنجبویه به ۳ – ۲ دفعه وجین با فواصل ۱۵ روز در ضمن اوایل رشد نیازمند است.
استفاده از علف کش های قبل از کاشت مؤثر می باشد.
برداشت :
از سال دوّم به بعد می توان سالانه ۳ – ۲ دفعه برگ های گیاه بادرنجبویه را برداشت کرد.
بهترین زمان برداشت بادرنجبویه در هنگام گلدهی آن است که باید قبل از ظهر و پس از رفع شبنم انجام گیرد.
خشک کردن برگ های برداشت شدۀ گیاه بلافاصله پس از برداشت در مکان سایه و یا با دستگاه های الکتریکی انجام می پذیرد.
برداشت اندام های هوایی بادرنجبویه با داس و یا موور انجام می پذیرد سپس برگ ها را جدا می کنند .
وزن خشک محصول برگی حدود اً ۱۲۰۰ – ۶۰۰ کیلوگرم در هکتار است.
عملکرد بذور تقریب ا ۳۰۰ – ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار می باشد.
منابع و مآخذ:
۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران
۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس
۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی
۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر
۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران
۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس
۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت
۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران
۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد
۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران
۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی
۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان
۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع
