مطالعه و بررسی گوسفندان وحشی ایران

شرایط جغرافیایی اقلیمی ایران سبب پیدایش قوچ و میش وحشی در آن گردیده است. نژاد هاي قوچ ها و میش هاي ایران از یک گونه ي به خصوص متمایز شده اند که نام علمی آن اویس اورینتالیس است. محققین و پژوهشگرانی که قوچ ها و میش هاي وحشی ایران را مطالعه و بررسی نموده اند، چهار زیر گونه ي خالص و پنج نژاد هیبرید از گوسفندان وحشی ایران مشخص کرده اند.

۱) نژاد اوریال

نژاد اوریال قدیمی ترین گوسفندان وحشی ایران است و داراي ۵۸ عدد کروموزوم می باشد. نام علمی آن اویس اورینتالیس آرکال است. محل زیست این نژاد در شمال شرقی کشور است. اوریال هاي ایران با توجه به منطقهي زیست آن ها جثه هاي متفاوتی دارند، به طوري که قوچ هاي کوهستان هاي مرتفع و سردسیر شمال خراسان و شاهرود، از قوچ هاي مناطق کویري بزرگ ترند و شاخی کلفت تر و بزرگ تر دارند. به عنوان مثال ارتفاع و طول حیوان در قوچ هاي منطقه ي حفاظت شده ي تندوره یا سرانی به ترتیب ۱۰۰ و ۱۵۰ سانتی متر است. همچنین طول شاخ حدود ۱۱۵ تا ۱۱۸ سانتی متر و وزن آن ها ۸۵ کیلوگرم است. وزن میش ها کمتر و حدود ۵۰ کیلوگرم است.

شاخ قوچ اوریال بزرگ تر از سایر نژاد هاي وحشی و مقطع آن مثلثی شکل (سه لبه) می باشد. در قوچ هاي اصیل شاخ پیچ خورده و از کنار چشم ها می گذرد. میش هاي اوریال بیش از سایر نژاد هاي وحشی داراي شاخ می باشند.

رنگ و موي بدن قوچ اوریال بر حسب فصل متغیر است. در تابستان بدن کم مو، رنگ بدن کرم متمایل به نخودي و زیر شکم سفید است. در زمستان موها بلند، قسمت قدامی بدن قهوه اي متمایل به خاکستري و قسمت خلفی و زیر شکم سفید می باشد. از خصوصیات منحصر به فرد قوچ اوریال وجود مو یا ریش بلند در زیر گلو تا سینه است.

فصل آمیزش بر حسب مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متغیر بوده و اغلب  در آذر ماه است و زایش در اواخر اردیبهشت ماه می باشد.

سن بلوغ جسمی در قوچ ۴ سالگی و حداکثر رشد در ۵ سالگی و در میش ها ۲ تا ۳ سالگی است. فصل آمیزش بر حسب مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متغیر بوده و اغلب در آذر ماه است و زایش در اواخر اردیبهشت ماه می باشد.

۲) نژاد ارمنی

در مناطق غرب و شمال غربی ایران یک گونه از گوسفندان وحشی زندگی می کند که برخی از خصوصیات آن مشابه نژاد اوریال می باشد. نام علمی این نژاد اویس اورینتالیس جملینی است و مشابه گوسفند اهلی داراي ۵۴ عدد کروموزوم می باشد.

قد، طول شاخ و طول حیوان در قوچ ارمنی به ترتیب حدود ۹۵ ،۸۰ و ۱۴۰ سانتی متر و وزن آن ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم است. وزن میش ها کمتر و حدود ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم است. مقطع شاخ در قوچ ارمنی بیضی شکل است و به طرف پشت گردن امتداد دارد.

شاخ میش هاي ارمنی از شاخ میش هاي اوریال کوچک تر ولی داراي پیچش بیشتري است. در برخی از قوچ هاي ارمنی در زمستان مقداري از مو هاي پهلوها سفید رنگ می شود که اصطلاحاً به آن ها آلاکمر می گویند. ریش در قوچ ارمنی کوچک تر از قوچ اوریال ولی مشابه آن داراي موهاي بلند در زیر سینه است.

مناطقی که نژاد ارمنی در آن زندي می کند پر جمعیت بوده و محل ییلاق و قشلاق عشایر مختلف است. لذا نژاد ارمنی در بیشتر اوقات سال مجبور به مهاجرت می شود و در اثر شکار غیر مجاز و رقابت شدید با دام هاي اهلی براي چرا در شرایط نامطلوبی زندگی می کند. محل زندگی نژاد ارمنی در ایران مناطق حفاظت شده ي جزیرهي کبودان دریاچه ي ارومیه، اَنگوران زنجان، بیجار کردستان و حیات وحش کیامکی در آذربایجان شرقی است.

قوچ و میش ارمنی در فصل آمیزش همراه با هم زندگی کرده به طوري که تعداد گلهي آن ها گاهی بیش از ۴۰ راس است.

طول دورهي آبستنی در میش حدود ۵.۵ ماه است. سایر عادات زندگی این نژاد مشابه نژاد اوریال است.

۳) قوچ البرز مرکزي

از آمیزش بین دو نژاد اوریال و ارمنی گوسفند وحشی البرز مرکزي حاصل شده است.

نام علمی این نژاد هیبرید اویس اورینتالیس اورینتالیس و تعداد کروموزوم هاي آن ۵۴ تا ۵۸ عدد است. شاخ در قوچ البرز مرکزي حد واصل بین شاخ قوچ هاي اوریال و ارمنی می باشد و بیشتر به طرف گردن خمیده می شود.

۴) قوچ اصفهان

در مناطق جنوبی ایران نوعی گوسفند وحشی زندگی می کند که بیشتر به نژاد ارمنی شباهت دارد ولی از آن کوچک تر است. پیچیدگی شاخ هاي آن مشابه قوچ اوریال و البرز مرکزي است ولی تعداد کروموزوم هاي آن ۵۴ عدد است. نام علمی این نژاد اویس اورینتالیس اصفهانیکا است.

۵) قوچ لارستان

در مناطق جنوبی استان فارس (لارستان) زندگی می کند. از نظر شکل ظاهري شبیه قوچ اصفهان است ولی جثه ي آن کوچک تر است. نام علمی آن اویساورینتالیس لارستانیکا است.

۶) قوچ کرمان

از آمیزش بین قوچ هاي اوریال افغان و لارستان به وجود آمده است.

سه گونه ي هیبرید دیگر به نام هاي قوچ و میش اوریال مورچه، شیراز و عراق وجود دارند که در مورد آن ها پژوهشی صورت نگرفته است.

بيشتر بخوانيد:

شناخت نژاد هاي گوسفند

منبع:

اطلس نژادهاي دام (گاو، گوسفند، بز و اسب) ايران و جهان – مولفين: دکتر علی نصیریان، مهندس سید محمد مهدی حاجی سید جوادی، مهندس سید محمد علی حاجی سید جوادی، مهندس مجید عباسی و دکتر محمد اقبالی