شناخت نژاد هاي گوسفند
درباره‌ي اهلی شدن گوسفند عقاید بسیار متفاوتی بیان شده است. بعضی از دانشمندان عقیده دارند که گوسفند اولین حیوانی بوده که به دست انسان اهلی شده، در صورتی که عده‌ي دیگري اهلی شدن گوسفند و گاو را همزمان می دانند.
درباره‌ي اهلی شدن گوسفند عقاید بسیار متفاوتی بیان شده است. بعضی از دانشمندان عقیده دارند که گوسفند اولین حیوانی بوده که به دست انسان اهلی شده (۷ هزار سال قبل از میلاد مسیح)، در صورتی که عده‌ي دیگري اهلی شدن گوسفند و گاو را همزمان می دانند.
آنچه که تقریباً همگی توافق دارند این است که منشاء اولیه‌ي گوسفند مناطق استپی بین دریاي خزر و دریاي آرال، آسیاي صغیر، جنوب غربی آسیا تا هندوستان است. به نظر بعضی از دانشمندان، گوسفندان وحشی بسیاري در طبیعت وجود دارند که در دو گونه‌ي اویس آمون و اویس نویکُلا قرار دارند.
۱) اویس آمون
اویس آمون که در آسیاي مرکزي و اروپا می زیسته و به احتمال قوي اجداد اکثر گوسفندان اهلی امروزي می باشد. در این گونه ۳۰ زیر گونه وجود دارد که تاکنون چهار گونه‌ي وحشی گوسفند به نام هاي موفلون، اوریال، آرگالی و ثیک هورن شناسایی شده است. منشاء اصلی گوسفند اهلی امروزي را گونه هاي موفلون و اوریال می دانند.
مشخصات چهار گونه‌ي بالا به شرح زیر می باشد:
الف) موفلون
در حال حاضر دو نوع از گله هاي وحشی موفلون وجود دارد که در آسیا و اروپا زندگی می کند. بر اساس برخی از نظریات گوسفندان وحشی موجود در قاره‌ي اروپا موفلون واقعی نیستند، زیرا عقیده بر این است که گوسفندان موجود در قاره‌ي اروپا در اواخر عصر میان سنگی از بین رفته اند و گوسفندانی که حدود ۶ هزار سال قبل از میلاد توسط انسان از غرب آسیا به جزایر ساردنی و کرس برده شده اند، مجدداً به صورت وحشی در آمده اند. تفاوت در پیچش شاخ دو گله و قرمز تر بودن رنگ پوست موفلون آسیایی تا حدودي این نظریه را تایید می کند.
موفلون آسیایی کوچک ترین گوسفند وحشی است که قد آن حدود ۶۵ تا ۷۰ سانتی متر و نام علمی آن اویس اورینتال ۶ است. در حال حاضر گله هایی از این گوسفند در غرب آسیا زندگی می کنند. نام علمی موفلون اروپایی اویس موزیمون می باشد.
ب) اوریال (آرکال)
گوسفند وحشی اوریال منحصر به قاره ي کهن آسیا بوده و به همین جهت به آن اوریال آسیایی می گویند. نام علمی آن اویس وینئی است و امروزه به صورت وحشی در برخی از مناطق این قاره مانند ترکیه، کوهستان هاي شمال شرق ایران، افغانستان و غرب تبت زندگی می کند. بررسی ها نشان می دهد اوریال آسیایی منشاء گوسفندان آسیاي غربی، آسیاي مرکزي و آفریقا است. قد اوریال آسیایی حدود ۷۰ تا ۹۰ سانتی متر و داراي شاخ هاي قوي سه لایه و به صورت کمان است. بر خلاف موفلون که به زندگی در ارتفاعات تمایل دارد، اوریال بیشتر زندگی در دشت ها و کوهپایه ها را ترجیح می دهد و اگر امروز اوریال در کوهستان ها زندگی می کند به دلیل تغییري است که بشر امروزي در نحوه‌ي زندگی آن داده است.
بر اساس شواهد موجود تا حدود ۳۰ سال پیش گله هاي وحشی گوسفند و بز از کوهستان هاي زاگرس به دشت می آمدند و از کشت زارها تغذیه کرده و با روشن شدن هوادر سپیده دم مجدداً به کوهستان باز می گشتند. همچنین این گوسفند ها براي بقاي نسل خود به بهترین نحو با شرایط سخت طبیعت سازگار شده اند.
این حیوانات در اوخر پاییز آمیزش می نمایند و فصل زایش آن ها همزمان با گرم شدن هوا و رویش علوفه‌ي مرتع می باشد. در این زمان یخ بندان هاي کوهستان بر طرف شده و سرماي کوهستان سبب تلف شدن نوزاد آن ها نمی شود. این گوسفندان وحشی در زمستان هاي بسیار سخت به روستاهاي کوهپایه پناه می آورند و چند روزي را در گله هاي روستایی زندگی نموده و با گرم شدن هوا مجدداً به زیستگاه خود مراجعه می کردند.
ج) آرگالی
زیستگاه اصلی و ابتدایی گوسفند وحشی آرگالی در تبت و مغولستان می باشد. آرگالی بزرگ ترین گوسفند وحشی است به طوري که قد آن حدود ۱۲۵ سانتی متر و وزن آن معادل ۲۰۰ کیلوگرم می باشد.
د) ثیک هورن
زیستگاه ابتدایی این گوسفند در مناطق شرق سیبري و آمریکاي شمالی است. شاخ هاي پهن و کلفت و همچنین جثهي بزرگ آن ها سبب شده تا در یک گروه جداگانه قرار گیرند. قد آن ها حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی متر و وزن آن ها حدود ۱۵۰ کیلوگرم می باشد.
۲) اویس نویکُلا
اویس نویکُلا که در شمال سیبري و کامچاتکا پراکنده می باشد. زیر گونه‌ي دیگري از این گونه به نام اویس کاناد نسیس وجود دارد که در مناطق کوهستانی آمریکاي شمالی تا ایالت کالیفرنیا و شمال مکزیک پراکنده است. از این دو گونه و زیر گونه هاي آن هیچ گونه گوسفند اهلی مشتق نشده و امروزه نیز فقط به صورت وحشی زندگی می کند.
منابع:
اطلس نژادهاي دام (گاو، گوسفند، بز و اسب) ايران و جهان – مولفين: دکتر علی نصیریان، مهندس سید محمد مهدی حاجی سید جوادی، مهندس سید محمد علی حاجی سید جوادی، مهندس مجید عباسی و دکتر محمد اقبالی
