پرورش تاماریلو ؛ گوجه فرنگی درختی

شرایط پرورش تاماریلو :
مدیریت پرورش باغات “تاماریلو” می تواند به تولید میوه هایی با کیفیت و کمیت بالاتر منتهی گردد. جنبه های مهم این مدیریت با موارد زیر مرتبط هستند:
الف) فراهم ساختن نیازهای غذایی گیاه
ب) نظاره گری و کنترل آفات و بیماریها
پ) انجام هرس صحیح و بموقع

مهمترین شرایط مورد نیاز برای پرورش درختان “تاماریلو” عبارتند از :

۱- خاک و اقلیم :
“تاماریلو” اقالیم نیمه گرمسیری با بارندگی سالانه ۴۰۰۰ – ۶۰۰ میلیمتر و میانگین حرارتی ۲۰ – ۱۵ درجه سانتیگراد را ترجیح می دهد. گوجه فرنگی درختی در مواجهه با تنش خشکی و سرمای کمتر از ۲- درجه سانتیگراد حساساست. میوه دهی این گیاه متأثر از دمای شبانه می باشد. “تاماریلو” اقلیم مدیترانه ای را نظیر درختان مرکبات می پسندد. این گیاه بخوبی در خاک های سبک ، عمیق و حاصلخیز رشد می کند. خاک بستر این گیاه باید بنحو مناسب زهکش گردد زیرا “تاماریلو” تحمل وضعیت غرقابی را ندارد. گیاه مزبور در خاک هایی با PH حدود ۸.۵ – ۵ با میانگین ۶ بخوبی رشد می یابد.

۲- روش های ازدیاد :
ازدیاد (propagation) گیاه “تاماریلو” از طرق زیر امکان پذیر است :
الف- بذور (seeds)
ب – قلمه ها (cuttings)
پ – کشت بافت (tissue culture)
دانهال های” (seedlings) تاماریلو” قبل از شاخه دهی ابتدا بصورت قائم تا ارتفاع ۱.۸ – ۱.۵ متر رشد می کنند. تکثیر “تاماریلو” در محیط های حفاظت شده با بذور بسیار آسان است. در باغاتی که ارقام مختلفی غرس شده اند، امکان دگرلقاحی بوجود می آید لذا ارقام مخلوط از طریق کاشتن این بذور حاصل خواهند شد.
دانهال ها را در قلمستان ها به دلیل حساسیت به سرما مادامیکه به ارتفاع ۱.۵ – ۱ متر برسند، نگهداری می کنند. درختانی که از طریق قلمه ها حاصل می گردند، زودتر به مرحله شاخه دهی می رسند لذا حالت بوته ای می یابند و برای محوطه های بی حفاظ (exposed site) مناسب ترند. گیاهانی که از قلمه ها حاصل می آیند، باید در قلمستان ها تا رسیدن به ارتفاع ۱ – ۰.۵ متر نگهداری و حفاظت گردند.
گیاه “تاماریلو” سریعاً رشد می کند و بعد از ۲ – ۱.۵ سال به میوه دهی می پردازد. این گیاه نسبت به طول روز (daylength) حساس نیست. میوه های “تاماریلو” همزمان نمی رسند مگر اینکه درخت تحت هرس صحیح قرار گیرد. هر درخت “تاماریلو” بیش از ۲۰ کیلوگرم میوه در سال می دهد و عملکرد سالانه باغ را به ۱۷ – ۱۵ تن در هکتار می رساند. هر اصله درخت بالغ در خاک های حاصلخیز می تواند میوه های مورد نیاز یک خانواده معمولی را برای ۳ ماه تأمین نماید بنابراین برای تأمین نیازهای سالانه هر خانواده به ۴ اصله از این درختان نیاز می باشد. “تاماریلو” برای کاشت بصورت گلدانی در شرایط درون خانگی نیز مناسب است. این گیاه اگرچه از این طریق به ضروریات رشد سریع یعنی نور ، آب و رطوبت نسبی دست خواهد یافت ولیکن برگ های بزرگش در محیط های کوچک و محدود با چالش مواجه خواهند بود.

۳- کاشت تاماریلو :
“تاماریلو” گیاهی به مراتب سازگار است و بسادگی پرورش می یابد ولیکن برخی استراتژی های مدیریتی می توانند به استقرار و بهبود عملکردش کمک نمایند. فاصله کاشت درختان “تاماریلو” به سیستم پرورش بستگی دارد. در نیوزیلند که تولید آن مبتنی بر مکانیزاسیون است، اقدام به کاشت ردیف های منفرد (single row) با فواصل گیاهی ۱.۵ – ۱ متر میکنند و فواصل بین ردیف ها را ۵ – ۴.۵ متر انتخاب می نمایند. در مناطق پرورش سنتی “تاماریلو” نظیر منطقه کوه های “آند” مبادرت به احداث باغ هایی با تراکم بیشتر می کنند لذا فواصل بین گیاهان را ۱.۵ – ۱.۲ متر قرار می دهند. تراکم کاشت می تواند بعنوان یک استراتژی برای محافظت گیاه در مقابله با باد انتخاب شود. در خاک هایی که زهکشی مناسبی ندارند، به کاشت گیاه بر روی پشته ها اقدام می کنند.

۴- هرس گیاه تاماریلو :
هرس کردن (pruning) می تواند به کنترل اندازه میوه ها ، اندازه گیاه ، تاریخ برداشت و تسهیل در عملیات برداشت منتهی گردد آنچنانکه قطع بخش انتهایی گیاه به تولید شاخه های جانبی می انجامد و گیاه را در ارتفاع مناسب نگه می دارد. زمانیکه درخت “تاماریلو” به شکل و اندازه دلخواه دست یافت آنگاه هرس کاهش می یابد و منحصر به حذف بخش های قدیمی ، خشکیده و شاخه هایی می گردد که میوه دهی آنها خاتمه یافته اند. بعلاوه شاخه هایی حذف می گردند که در صورت باقی ماندن بر روی درخت باعث تولید میوه های ریز خواهند شد.
هرس متوسط به تولید میوه های متوسط و هرس سنگین به تولید میوه های درشت می انجامد. در ضمن هرس به حذف ساقه های جوان قاعده ای (basal shoot) اقدام می کنند. زمانیکه “تاماریلو” در گلخانه ها پرورش می یابد آنگاه با اجرای هرس می توان از رشد سبزینگی مازاد جلوگیری بعمل آورد. زمانیکه گیاه به ارتفاع ۱.۵ – ۱ متر دست یافت آنگاه بهتر است ریشه های یک طرف گیاه را قطع کرد و آنرا بحالت ۴۵ درجه در مسیر تابش خورشید ظهرگاهی متمایل ساخت. این موضوع اجازه می دهد تا شاخه های میوه دهنده بجای رشد بطرف بالا فقط بموازات تنه اصلی رشد یابند.
باید توجه داشت كه میوه هاي “تاماریلو” بر روي شاخه هایي كه در فصل رشد جاري ظاهر گردیده اند، هویدا مي گردند لذا هرس مي تواند به ایجاد تعادل در تولید محصول و اندازه میوه ها كمك نماید. گواینكه بیشترین راندمان محصول از درختان هرس نشده حاصل مي آید امّا چنین میوه هایي همواره ریزتر هستند. به مرور بر میزان میوه هایي كه هر ساله بر شاخه هاي جوانتر گیاه ظاهر مي شوند، افزوده مي گردد ولیكن شاخه هاي قدیمي در حدواسط تنه گیاه و شاخه هاي جدید بدون هیچگونه میوه دهي باقي مي مانند. شاخه هاي قدیمي بسیار ترُد و ضعیف هستند لذا ممكن است براحتي بشكنند و بدینطریق موجب كاهش عملكرد گردند. در هنگام
هرس به حذف بخش هاي قدیمي ، خشك و بیمار گیاه مي پردازند. براي ترغیب گیاه “تاماریلو” به رشد جدید باید به حذف شاخه هاي جانبي كه از چارچوب خارج شده اند، مبادرت ورزید. شدت هرس نسبت به زمان اجرا اهمیت بیشتري در كنترل عملكرد و اندازه میوه ها دارد. هرس غالباً پس از برداشت میوه ها در پائیز یعنی از اواخر آگوست تا اوایل دسامبر صورت مي پذیرد. هرس دیرهنگام موجب بلوغ دیرتر میوه ها مي شود و ممكن است سبب تولید میوه هاي كوچك تر گردد ولیكن خسارت وارده با عرضه میوه هاي گرانتر در پایان فصل رشد جبران خواهد شد.

۵- مالچ پاشی و ایجاد پناهگاه :
بخاطر اینکه گیاه “تاماریلو” نسبت به بروز تنش خشکی حساس است بنابراین مالچ پاشی (mulching) می تواند به حفظ رطوبت در خاک محیط گسترش ریشه ها کمک نماید. مالچ پاشی قادر است بعنوان یک استراتژی در جهت کاهش رشد علف های هرز نیز بکار آید زیرا از روش هایی نظیر شخم زدن به دلیل ریشه های سطحی و حساس گیاه نمی توان بهره گرفت.
حفاظت از گیاه “تاماریلو” در مقابله با باد ضرورت دارد زیرا ریشه های کم عمق گیاه قادر به تدارک استحکام کافی نیستند. شاخه های جانبی نیز بسیار ترُد و شکننده هستند و در مقابل وزن میوه ها خواهند شکست.

۶- آبیاری گیاه تاماریلو :
برای نیل به تولید باثبات و مقبول نیازمند آبیاری و کوددهی کافی می باشد. سیستم ریشه دهی ضعیف ضرورت انجام آبیاری مکرر را یادآور می گردد زیرا تنش خشکی به کاهش رشد گیاه ، کوچکی میوه ها و نهایتاً اُفت عملکرد منتهی خواهد شد. گیاه “تاماریلو” تحمل چندانی به شرایط خشکی ندارد و کمبود رطوبت خاک موجب کاهش رشد گیاه و تأخیر گلدهی می گردد. این گیاه نیازمند آب کافی در طی ماههای گرم تابستان است. آبیاری بهتر است دقیقاً در ناحیه گسترش ریشه ها صورت پذیرد زیرا سیستم ریشه ای “تاماریلو” کم عمق و کم وسعت است. فواصل آبیاری باغ های “تاماریلو” بستگی به ظرفیت نگهداری آب در خاک و موقع سال دارد.

۷- کوددهی گیاه تاماریلو :
همچنانکه خاک های سبک و زهکش دار برای رشد بهینه گیاه “تاماریلو” مناسبند ولیکن بسادگی دچار آبشویی مواد غذایی می گردند و از این نظر از حاصلخیزی کافی برخوردار نیستند لذا همواره توصیه می گردد که نسبت به آزمایش خاک مکان های پرورش “تاماریلو” اقدام ورزند و بر اساس نتایج حاصله به تقویت خاک مبادرت نمایند. گیاه “تاماریلو” نیاز وافری به نیتروژن ، فسفر ، پتاسیم و منزیم دارد و مناسب ترین PH برای رشد آن در محدوده ۶ می باشد. گیاه “تاماریلو” واکنش بسیار خوبی نسبت به کودهای آلی حیوانی بویژه کود ماکیان بروز می دهد. معمولاً توصیه می شود که هر ساله بویژه در بهار نسبت به کاربرد کودهای فسفره و پتاسه اقدام گردد ولیکن کودهای ازته را در سراسر طول سال بصورت تقسیط بکار می گیرند. سایر منابع کودهای آلی نظیر: کمپوست ها و کود سبز با استفاده از لگوم هایی مثل شبدر و ماشک در فضای بین ردیف های درختان می توانند مفید واقع گردند.
برای جبران کمبود عناصر غذایی توصیه می گردد که از مقدار ۱۷۰ کیلوگرم نیتروژن ، ۴۵ کیلوگرم فسفر و ۱۹۰-۱۳۰ کیلوگرم پتاسیم برای سیستم های کشاورزی متراکم بهره گیرند. از کودهای فسفره و پتاسه معمولاً در ابتدای فصل رشد استفاده می کنند درحالیکه مصرف کودهای ازته بصورت اقساطی در طول سال انجام می گیرد.

۸- مدیریت بیماریها و آفات:
درخت “تاماریلو” همانند گیاهانی نظیر گوجه فرنگی در مقابل هجوم بسیاری از آفات مقاوم است. همچنانکه احتمال خطر در سیستم های پرورش متراکم (intensive) کاهش می یابد ولیکن باید به کنترل برخی آفات اصلی بمنظور کاهش خسارات مبادرت ورزند. برای کنترل آفات “تاماریلو” می توان از شیوه های مرسوم سایر گیاهان خانواده “سولاناسه” بهره گرفت.
شته ها از طریق مکیدن شیره گیاهی قادر به ایجاد خسارات جدی به گیاه “تاماریلو” نیستند امّا می توانند ناقل بسیاری از بیماریهای ویروسی باشند. مگس سفید به مکیدن شیره گیاهی می پردازد ولی بیشتر خسارات را بواسطه تراوش قطرات شیره پرورده از محل مکیدنش بر سطح برگ ها و میوه ها بعمل می آورد زیرا موجب شیوع قارچ ساپروفیت دوده (sooty mould) می گردید و بدینگونه از بازارپسندی میوه ها کاسته می شود. لارو حشرات برگخوار به تغذیه از بخش های سبزینگی گیاه می پردازند امّا به دلیل جایگزینی قسمت های آسیب دیده با شاخه های جدید نمی توانند خسارت جدی به گیاه وارد سازند.
بیماریهای باکتریایی و قارچی نظیر : سفیدک پودری (powdery mildew) و لکه برگی (leaf spot) به برگ ها آسیب می رسانند و سوختگی باکتریایی (bacterial blast) باعث خسارت برگ ها و نوساقه ها می شود.
بیماری های ویروسی با حمله به گیاه “توماریلو” موجب لکه دار شدن (mottling) سطح میوه ها می شوند. تاکنون ۴ بیماری ویروسی مهم ذیل بر گیاه “تاماریلو” شناخته شده اند:
۱- ویروس موزائیک خیار
۲- ویروس موزائیک تاماریلو
۳- ویروس موزائیک اربیس
۴- موزائیک اکوبای سیب زمینی
جملگی بیماریهای ویروسی موجب کاهش عملکرد و خالدار شدن میوه ها می شوند امّا تأثیر چندانی بر کیفیت محصول ندارند. علائم بیماریهای ویروسی بر درختان جوان و ناسالم شدید مي باشند و علائم زماني شدیدتر خواهند شد كه گیاه “تاماریلو” تحت هجوم همزمان چندین ویروس واقع گردد.
رعایت اعمالي نظیر : بهداشت زراعي ، هرس بموقع ، سوزاندن گیاهان بیمار و مدیریت بهینه آفات و بیماریها مي توانند به كاهش خسارات عوامل پارازیتي بر محصول بینجامند. در كنترل آفات و بیماریها باید به اسپري آفتكش ها و قارچكش ها در زمان مناسب پرداخت درحالیكه بیماري هاي ویروسي را از این طریق نمي توان كنترل نمود. كنترل علف هاي هرز نیز اهمیت وافري دارد بویژه اینكه برخي علف هاي هرز نظیر :
گندمك (chickweed) و تاجریزي رونده (deadly nightshade) مي توانند زیستگاه بسیاری از آفات گیاهي باشند. بعلاوه علف هاي هرز بواسطه رقابتي كه با گیاه “تاماریلو” بویژه در دوره جواني گیاه براي كسب : آب ، عناصر غذایي ، فضا و نور بعمل مي آورند ، بسیار خسارتزا مي باشند.

پرورش گیاه تاماریلو :
امروزه پرورش “تاماریلو” بعنوان یک گیاه خانگی پذیرفته شده است زیرا دارای ریشه های کم عمقی می باشد که گیاه را در برابر وزش بادها و شرایط اقلیمی خشن آسیب پذیر می سازند. “تاماریلو” گیاهی وسوسه انگیز و اغواگر است لذا از پرورش این گیاه بسیار مسرور خواهید شد. پرورش “تاماریلو” در سطح تجاری دارای فواید زیر است:
۱- نگهداری آسان میوه ها
۲- فصل برداشت طولانی
۳- امکان توسعه سریع
۴- نیاز کم به نیروی انسانی
“تاماریلو” اقالیم نیمه گرمسیری را ترجیح می دهد و از گرمای زیاد و یخبندان بیزار است بطوریکه دماهای زیر صفر احتمالاً به نوساقه ها (shoots) و سرشاخه هایش آسیب می رسانند. محل استقرار گیاه “تاماریلو” باید بخوبی زهکش شود تا از مرطوب ماندن دائمی ریشه ها جلوگیری گردد. این گیاه خاک های سبک با قابلیت زهکشی مناسب را می پسندد زیرا بهیچوجه متحمل شرایط رطوبتی اشباع نیست و سریعاً از پا در می آید. آبیاری مازاد در طی ماههای تابستان باعث خفگی ریشه های عمیق تر گیاه می گردد و آنرا نسبت به تنش های خشکی احتمالی حساس و آسیب پذیر می سازد. ایجاد بادشکن و پناهگاه در مناطقی که در معرض وزش باد قرار دارند، ضروری است.
شرکت ” Freshmax limited ” بزرگترین تولید کننده میوه “تاماریلو” در نیوزیلند است که آنها را به کشور در ۴ قاره جهان توزیع می نماید آنچنانکه آنرا با نام ” Rose apple ” در لندن و ” Australian citrus ” در کانادا معرفی نموده است. این گیاه را در نیوزیلند ضمن ماههای مه تا نوامبر کشت کشت می کنند و درختان “تاماریلو” پس از حدود ۲ سال به بار می نشینند. میوه های برداشت شده را بلافاصله در پاکت های تک لایه بسته بندی می کنند و در کارتن ها قرار می دهند تا به سراسر دنیا بویژه لوس آنجلس و کالیفرنیا صادر گردند و متعاقباً از طریق سوپر مارکت ها بدست علاقمندان برسند.

برداشت محصول تاماریلو :
رنگ پوست و گوشت میوه بهترین شاخصه بلوغ و رسیدگی محصول “تاماریلو” هستند امّا شاخصه های دیگری نظیر : سفتی ، مقدار عصاره ، میزان مواد محلول یا ” SSC ” (soluble solids content) نیز مطرح می باشند. برای انواعی که پوست قرمز تیره ای دارند، ضمن تغییر رنگ پوست میوه از سبز به ارغوانی و سرانجام قرمزی بهتر است که اینگونه میوه ها را در مرحله ارغوانی تیره برداشت نمایند. در صورتیکه میوه های “تاماریلو” در مرحله سبز برداشت شوند، دارای : عصاره ، طعم و مواد محلول کمتری خواهند بود و رنگ مطلوبی برای بازارپسندی نخواهند داشت.
رسیدگی میوه های “تاماریلو” بصورت همزمان صورت نمی پذیرد لذا محصول در چندین دفعه برداشت می شود. “تاماریلو” در مناطقی با تغییرات کم سالانه می تواند در سراسر سال به گلدهی و میوه دهی بپردازد امّا میوه ها در مناطقی با فصول مشخص نظیر نیوزیلند در پائیز می رسند البته پیشرس کردن میوه های نارس با استفاده از اتیلن در اتاق های مسدود امکان پذیر است ولیکن اندکی از کیفیت میوه ها کاسته می شود. شاخه های جانبی و ترُد گیاه ممکن است در اثر وزن میوه ها بشکنند لذا با برداشت برخی میوه های نارس می توان از شکستن شاخه ها جلوگیری نمود.
میوه های نارس را در دمای معمولی برای مدت ۲۰ روز انبار می کنند. غوطه ورسازی میوه های نارس در آب سرد می تواند بر توانایی انبارداری آنها برای ۱۰ – ۶ هفته بیفزاید.
تاکنون استاندارد مشخصی برای درجه بندی میوه های “تاماریلو” وضع نشده است. امروزه آنها را در ۵ – ۴ گروه تقسیم بندی می کنند سپس در جعبه ها بسته بندی و در کارتن ها قرار می دهند. معمولاً میوه های “تاماریلو” را قبل از بسته بندی در شرایط خنک قرار می دهند تا بر ماندگاری انباری آنها افزوده شود ولیکن تاکنون دستورالعمل استانداردی برای این موضوع تدوین نکرده اند.

فیزیولوژی پس از برداشت تاماریلو :
میوه های “تاماریلو” را می توان به مدت ۸ – ۴ هفته در دمای ۵ – ۳ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۹۵ درصد انبار نمود. در صورتیکه میوه های “تاماریلو” در دمای ۳ درجه سانتیگراد نگهداری شوند، دچار سرمازدگی می گردند و افزایش دمای انبار به بیش از ۵ درجه سانتیگراد نیز موجب هجوم قارچ ها به دمگل و کاسبرگ های میوه می شود و آنها را می پوسانند. انبارکردن میوه های “تاماریلو” در دمای ۷ درجه سانتیگراد در قیاس با دمای صفر درجه سانتیگراد بدین نتایج منتهی شد که میزان رنگبری میوه ها در صفر درجه سانتیگراد و میزان فساد و نرم شدن بافت میوه ها در ۷ درجه سانتیگراد بیشتر می گردند. میوه های “تاماریلو” باید در تمام مدت عرضه به بازار در شرایط خشک و خنک نگهداری شوند.
میوه های “تاماریلو” نسبت به سرمای کمتر از ۳ درجه سانتیگراد در طی انبارداری حساس هستند. علائم خسارت سرمازدگی شامل ظهور فرورفتگی ها و تاول های آبسوخته قهوه ای رنگ بر سطح پوست میوه، کاسبرگ ها و دمگل می باشند. بیرنگ شدن پوست میوه ها نیز پس از ۱۵ روز انبارداری در دمای صفر درجه سانتیگراد بروز می یابد.
تولید اتیلن بمقدار جزئی )کمتر از ۰.۱ میکرولیتر به ازای هر کیلوگرم میوه در ساعت( تا مرحله ظهور پیری توسط میوه ها انجام می گیرد. میوه های سبز و گاهاً رسیده هایش نسبت به اتیلن از طریق افزایش تنفس واکنش نشان می دهند و به توسعه رنگ قرمز می پردازند. البته توسعه رنگ قرمز در میوه های سبز و نارس نسبتاً کمتر خواهد بود و چنین میوه هایی از نسبت مواد محلول (SSC) به اسیدیته کل (TA) کمتری برخوردار می شوند.
سرعت تنفس میوه های “تاماریلو” در دمای ۲۰ – ۱۸ درجه سانتیگراد معادل ۲۰ – ۱۰ میکرولیتر دی اکسید کربن به ازای هر کیلوگرم میوه در ساعت است و در چنین شرایطی به تولید ۲۱۹۶ – ۱۰۹۸ کیلوکالری گرما به ازای هر تن میوه در روز می پردازد.
پوسیدگی و فساد مهمترین خسارت پس از برداشت میوه های “تاماریلو” محسوب می گردند. چنین خساراتی غالباً در اثر پوسیدگی تلخ (bitter rot) با عاملیت قارچ های” Colletotrichum acutatum” و “Colletotrichum gloeosporioides ” حادث می گردند. این قارچ ها معمولاً به میوه های روی درخت هجوم می برند امّا پوسیدگی زمانی وقوع می یابد که میوه ها به مرحله رسیدگی کامل برسند و یا برای چندین هفته انبار گردند. تیمار میوه ها پس از برداشت با قارچکش های مناسب می تواند به کنترل بیماری های قارچی انباری کمک نماید. کنترل پوسیدگی میوه ها می تواند باعث ماندگاری انباری آنها به مدت ۱۲ – ۱۰ هفته در دمای ۳.۵ درجه سانتیگراد شود.

قابلیت دسترسی تاماریلو :
قابلیت دستیابی میوه های “تاماریلو” در نیوزیلند بستگی به منطقه و شیوه هرس pruning) (method این درختان دارد. کشاورزان در برخی مناطق به هرس زودهنگام و در برخی دیگر از مناطق به هرس دیرهنگام مبادرت می ورزند. اوج دستیابی به محصول “تاماریلو” در ماه های جولای تا آگوست می باشد.

چشم انداز آینده تاماریلو :
پژوهش های بیشتر و دستاوردهای اصلاح نباتی می توانند موجب بهبود مدیریت باغ ها ، کیفیت میوه ها و تیمارهای پس از برداشت “تاماریلو” گردند. درک بهتر فیزیولوژی گیاهی ، نیازهای غذایی و همچنین مکانیزم میوه دهی گیاه “تاماریلو” می توانند به بهبود سیستم های پرورش این گیاه بینجامند.
برخی از اهداف اصلاحی گیاه “تاماریلو” عبارتند از:
الف) شکستن دوره دورمانسی بذور
ب) افزایش شیرینی میوه ها
پ ) بالابردن میزان عملکرد
ت ) حذف ذرات ریز سدیم و کلسیم که گاهاً در پوست میوه برخی ارقام وجود دارند و برای کاربردهای صنعتی ایجاد اشکال می نمایند.

برگرفته از میوه های کلیماکتریک تالیف اسماعیل پورکاظم