صنایع دستی استان فارس

استان فارس یکی از جذاب‌ترین منطقه‌های گردشگری ایران است. خونگرمی مردم در کنار زیبایی‌های تاریخی و هنر‌های دستی این استان خاطره‌ای ماندگار را از سفر به فارس می‌سازد. صنایع دستی استان فارس با تنوعی فوق‌العاده اصالت هنر و طبع لطیف مردم آن، به ویژه عشایر را، نشان می‌دهد. عشاير فارس بويژه قشقائيها و ايل خمسه بيش از ديگر عشاير به اين هنر اشتغال دارند و روستائيان که در مسير اين ايل ها زندگی می کنند نيز به کار توليد قالی و ساير دستبافت ها مبادرت می کنند.

بیشترین تعداد صنعتگران دستی در گروه بافته های داری – قالی، گلیم و گبه – قرار دارد. پس از آن باید از خاتم – خاتم سازی و خاتم کاری – یاد کرد. پس از آن معرق چوب، منبت کاری چوب، ریزه کاری، نقاشی روی چوب سفال و سرامیک سازی، کاشی معرق کاشی هفت رنگ و نقاشی روی سفال. از رشته های رایج در استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغ سازی، تذهیب و تشعیر) است.

رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم نیز کاری پررونق در استان فارس است. در زمینه فلز کاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز استان فارس از سابقه طولانی برخوردار و آثار نقره کاری و قلمزنی روی نقره آن شاخص است. سایر رشته های صنایع دستی رایج در این استان عبارتند از: دوخت لباسهای محلی عروسک سازی، در پیکر تراشی، نمدمالی، سراجی، رودوزی های سنتی، بافتنی ها، نقشه کشی فرش، گچ بری، سنگتراشی، ساخت گلهای مصنوعی، آینه کاری، چاقو سازی وساخت زیورآلات.

قالی بافی

قالی ‌بافی یکی از صنایع دستی استان فارس است که بیشتر توسط روستاییان و عشایر بافته می‌شود و در بین آن‌ها قالی‌های ایل قشقایی شهرت بیشتری دارند. قالی‌هایی که توسط عشایر بافته می‌شود از لحاظ کیفیت و مرغوبیت جایگاه بالاتری نسبت به قالی‌هایی که روستاییان می‌بافند دارد. این هنر ارزشمند با استفاده از نخ‌های ابریشم، پشم و پنبه بافته می‌شوند. علاوه‌بر بافت قالی توسط عشایر و روستاییان در شهرهای شیراز، فسا و آباده نیز قالی‌بافی رواج دارد.

گبه

یکی دیگر از صنایع دستی استان فارس، گبه می باشد که گبه نوعی قالی گره بافته است با پرزهایی بلند که حداقل یک سانتی متر و پودهای متعدد (بین ۳ تا ۸ پود در هر ردیف) و معمولاً درشت بافت است. این بافته معمولاً در ایلات و عشایر جنبه خودمصرفی دارد.

در گبه های قشقایی برخلاف گبه های سایر نواحی ایران که خودرنگ است،بافنده از رنگ ها و نقش های متفاوتی استفاده می کند. البته گبه هایی با نقش ساده با زمینه ای یکرنگ یا رنگهای محدود نیز بافته می شود.

از نقش های مورد علاقه لبه بافان ایل قشقایی نقش شیر است که علاوه بر اهمیت باستانی این نقش مظهر جوانمردی است و بی ارتباط با وجود شیر در منطقه کامفیروز و دشت ارژن فارس نیست. نقش های لچک ترنج، ستاره، نقش خشتی، نقش حیوانات مختلف و … نیز در گبه بافی کاربرد دارد. گبه های قشقایی تمام پشم هستند و تار آنها نیز پشمی است. اندازه گبه متفاوت است. معمولاً اندازه ۱۰۰×۲۰۰ یا ۲۰۰×۱۱۵ سانتی متر متداول تر است.

بیشتر بخوانید:

غبار رکود بر صنایع دستی فارس/ کرونا هنرمندان را خانه نشین کرد

منسوخ شدن در کمین رشته‌هایی از صنایع‌دستی فارس

هنر آلاچیق‌بافی در سپیدان فارس احیا شد

جاجیم

از بافته هاي عشاير قشقايي جاجيم است که براي پوشاندن رختخواب و اثاثيه درون چادر استفاده مي شود از اين رو به آن «پوشن» نيز مي گويند. جاجيم هاي کوچک به عنوان روانداز نيز کاربرد دارد. جاجيم به رنگهاي مختلف بافته مي شود و رنگ هاي روشن در بافت آن بيشتر به کارمي رود. معمولاً تار و پود آن هم رنگ است.

نقوش جاجيم که براي تزيين آن به کار مي رود عبارتند از:

نقش شطرنجي، نقش آينه کگل، نقش کنگره، نقش موازي، نقش حوض، نقش مدخل، نقش لوزي و… .

• جاجيم گل برجسته(گليم گل برجسته)

گليم گل برجسته يا گليم سوزني از بافته هاي خاص منطقه فارس و ايل قشقايي بويژه طايفه کشکولي است. اين بافته شباهت به گليم دارد با اين تفاوت که قسمت هايي از آن به صورت پود پيچي بافته مي شود و به شکل برجسته در روي کار نمايان است.

جاجيم هاي گل برجسته معمولاً زمينه اي روشن دارند و نقوش آنها داراي رنگهاي متنوع و ترکيبي از نقوش گليم و قالي است. بافت آن از تار و پود پشمي يکرنگ است. ابعادش معمولاً همان ابعاد گليم و ابزار کار و حتي نحوه چله کشي اين بافته دقيقاً همانند گليم است.

• جاجیم گل برجسته(گلیم گل برجسته)

گلیم گل برجسته یا گلیم سوزنی از بافته های خاص منطقه فارس و ایل قشقایی بویژه طایفه کشکولی است. این بافته شباهت به گلیم دارد با این تفاوت که قسمت هایی از آن به صورت پود پیچی بافته می شود و به شکل برجسته در روی کار نمایان است. جاجیم های گل برجسته معمولاً زمینه ای روشن دارند و نقوش آنها دارای رنگهای متنوع و ترکیبی از نقوش گلیم و قالی است. بافت آن از تار و پود پشمی یکرنگ است. ابعادش معمولاً همان ابعاد گلیم و ابزار کار و حتی نحوه چله کشی این بافته دقیقاً همانند گلیم است.

رنگرزی سنتی

رنگرزی یکی از مهم‌ترین صنایع دستی استان فارس است و به دلیل استفاده از مواد طبیعی رنگ ثابتی به الیاف و پارچه‌ها می‌بخشد. در کارگاه‌های رنگرزی از مواد طبیعی مانند اسپرک، نیل و روناس برای رنگ کردن الیاف و نخ‌ها استفاده می‌شود.

رنگهای طبیعی به واسطه دوام زیاد، متناسب بودن با مواد اولیه مورد استفاده در بافت زیراندازها و حالت زیبا، مخملی و دل نوازی که به بافته ها می بخشد درمقایسه با رنگهای شیمیایی (حتی رنگهای کاملاً ثابت شیمیایی) از رجحان و برتری برخوردار است.

رند

رند، نوعی گلیم بسیار ریزبافت و ظریف منطقه فارس است که به آن سوزنی هم می گویند. این بافته فرش مانند از کارهای زیبای عشایر قشقایی است. شیوه بافت آن مانند ورنی و شیرکی پیچ به طریق پودپیچی است.
این بافته که مانند سایر بافته های ایلی بر روی دار افقی بافته می شود جنبه خودمصرفی دارد و به علت وقت گیر بودن در مناطق قشلاقی ایل بافته می شود. در این نوع بافته به علت پودپیچی به دور تارها و استفاده از پود نازک و قطع نکردن پودهای اضافی، بافته ای که به دست می آید یک رو بوده و درشت کارکه می توان پودهای اضافی را دید. رنگ این نوع بافته معمولاً تیره و روشن و نقوش آن همان نقوشی است که در قالی و گلیم به کار می رود.

 خوابگاه (مفرش)

عشاير قشقايي از مفرش براي جاي دادن رختخواب و البسه استفاده مي کنند. اين محصول به شکل مکعب مستطيل بوده و اندازه آن تقريباً ۸۰×۸۰×۵۰ سانتيمتر است که به وسيله بندهاي چرمي و قلاب هاي نر و ماده بسته مي شود. در دو طرف مفرش دو دستگيره چرمي دارد. مفرش از وسايل اصلي هر سياه چادر و هر خانواده ايلي است.

تار مفرش از نخ و پود آن پشمي است و رنگ هاي به کار رفته در آن بيشتر قرمز, سرمه اي و آبي است. نقش هاي مفرش محدود است و اين به علت شيوه بافت آن است, در حقيقت رنگ به وجود آورنده نقش در مفرش است و نوع بافت در همه نقوش يکسان است. روش نگهداری آن حفاظت از بيد،رطوبت مداوم، حرارت و آتش، اشعۀ مستقیم و مداوم خورشید، سفید کننده های شیمیایی و اشیاي نوک تیز و بُرّنـــــده می باشد و با آب ولرم و صابون و شوينده هاي معمولي و غير اسيدي قابل شستن می باشد

خاتم سازی

نام شيراز با خاتم توام بوده و نام خاتم، شيراز را به ذهن و خاطر مي آورد. چرا که از دوره صفويه به اين سو، شهر شيراز به عنوان خواستگاه هنر خاتم سازي، مهمترين مرکز خاتم سازي ايران بوده و هست و شاخص ترين خاتم سازان شيرازي چون صنيع خاتم، گلريز خاتمي، حکيم الهي و … همواره سهم شايسته اي هم در توليد و عرضه آثار ممتاز خاتم و هم در تربيت نيروي انساني و خاتم سازان جديد داشته اند. خاتم شيراز به واسطه کيفيت مناسب و طرحهاي اصيل و مواد اوليه مرغوب، از جايگاه مناسبي در خاتم سازي ايران برخوردار است.

منبت کاری

منبت کاری یکی دیگر از صنایع دستی که در استان فارس بویژه در شهر آباده رونق خوبی دارد و یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی آن به‌ شمار می‌رود. در منبت‌کاری هنرمندان با دقت و ظرافت به کنده‌کاری طرح‌های ظریف روی چوب می‌پردازند و جلوه‌ای تماشایی به اشیاء می‌بخشند و بیشتر از تصویرهای گل‌ها و گیاهان استفاده می‌کنند.

ساخت و قلمزنی نقره

شهر شیراز به واسطه آثار تهیه شده از نقره و نیز قلمزنی های شاخص انجام شده بر روی نقره که با طرح های زیبایی از تخت جمشید مشخص می شود و به صورت گیره های استکان و لیوان، سینی و ظروف دیگر عرضه شده است. از قدیم الایام دارای شهرت و اعتبار بوده است و در حال حاضر این «هنر- صنعت» اگر چه همچون گذشته های نه چندان دور رونق ندارد اما همچنان به حیات خود ادامه می دهد و آثار تولیدی از کیفیت مطلوبی برخوردار است.

حصیر بافی

بوریا بافی و سبد بافی از صنایع دستی در استان فارس رواج دارد. بهترین نوع بوریا متعلق به شهر کازرون است . سبد بافی قشقایی ها از لحاظ شکل و نقش بسیار جالب است.

آويزه دوزی

يكي از صنايع دستي تزیینی عشایر ” آویزه دوزی”  نام دارد. آویز دوزی  نوعی رودوزی است که از منگوله های تزیینی و زیبا برای زینت بخشیدن به پرده، رومیزی و … از آن استفاده می شود. منگوله های کوچک که عموماً کُروی هستند به لبه های پارچه مورد نظر در رنگهای مختلف اتصال می یابند.

آویزها در انواع مختلف تولید می شوند. انواع دیواری آن که سوزن دوزی و تکه دوزی شده است و یا رودوزی و پولک دوزی شده و  برای تزیین به دیوار می آویزند. نوع دیگر آن با قطعات کوچک آیینه، خر مهره، مُهره های رنگین،گوش ماهی، دکمه و نوارهای رنگین تزیین می شود. این هنر بیشتردر میان عشایر رواج دارد.

سایر صنایع دستی

در استان فارس، گیوه بافی و گیوه دوزی، نمدمالی و کلاه مالی، رودوزی های سنتی، سفال و سرامیک و کاشی و برخی دیگر از انوع صنایع دستی همچون آئینه کاری، گل سازی، ساخت زیورآلات و … نیز مرسوم و متداول است.