آماده كردن سالن جهت توليد و پرورش قارچ
خرید و تهیه زمین برای تولید و پرورش محصولات کشاورزی ممکن است به عنوان عامل محدود کننده در بسیاری از مناطق باشد؛ ولی برای پرورش قارچ عامل محدود کننده به حساب نمی آید.
خرید و تهیه زمین برای تولید و پرورش محصولات کشاورزی ممکن است به عنوان عامل محدود کننده در بسیاری از مناطق باشد؛ ولی برای پرورش قارچ عامل محدود کننده به حساب نمی آید زیرا برای پرورش قارچ خوراکی، می توان از فضاهای کوچک و محدود نظیر پوشش های پلاستیکی، زمین های بلااستفاده برای کشاورزی، زیرزمین، آغل، معادن متروکه، تونل ها، غارها و هر مکان سربسته ای استفاده نمود و با کشت چند طبقه می توان
از فضای محل کشت به نحو مطلوبی استفاده کرد. عمل پرورش قارچ در گذشته در معادن متروکه و غارها صورت می گرفت. امروزه نیز با تجهیز هر مکان دارای سقف (سالن قارچ) می توان به کشت و پرورش قارچ به شرط ایجاد حرارت و رطوبت یکنواخت در طول سال به پرورش قارچ اقدام کرد در حالت کلی، فضای مورد نیاز برای پرورش قارچ در مقایسه با فضای مورد نیاز برای سایر محصولات کشاورزی بسیار کم می باشد.
اهمیت پرورش قارچ خوراکی
قارچ های خوراکی در شمار بزرگ ترین و ارزشمندترین منابع طبیعی هستند که می توانند در مدت زمان کوتاه از مواد با ارزش غذایی کم، موادی با ارزش غذایی بالا تولید کنند. با محدود شدن زمین های قابل کشت و عملکرد زمین های کشاورزی در تولید مواد غذایی به خصوص مواد پروتئینی، قارچ های خوراکی می توانند جایگاه خود را بیابند.
براساس مطالعات انجام شده توسط کووک، از هر هکتار زمین طی یک دوره تولید، فقط ۷۸ کیلوگرم پروتئین حیوانی (گوشت قرمز) و ۶۷۸ کیلوگرم پروتئین آبزیان (ماهی و میگو) به دست می آید. این در حالی است که از هر هکتار زمین با احتساب قابلیت بهره گیری از حجم، در پرورش قارچ های خوراکی، ۶۵ هزار کیلوگرم پروتئین قارچی در سطح راندمان جهانی و ۱۴ تا ۲۱ هزار کیلوگرم با راندمان تولید در ایران به دست می آید.
تولید پروتئین بسیار گران است. راندمان تولید بالا و دوره کشت کوتاه قارچ های خوراکی، دال بر جنبه اقتصادی بسیار مهم آن است. محصولی غنی از پروتئین،کلسیم و اسیدهای آمینه ضروری است. میزان پروتئین قارچ صدفی حدود ۲۲ تا ۲۷ درصد وزن خشک و ۳ تا ۴ درصد وزن ترآن است.
میزان چربی موجود در قارچ ۱ درصد وزن خشک و ۰.۱ تا ۰.۳ درصد وزن تر آن می باشد، که این چربی شامل اسیدهای چرب ضروری و غیر اشباع است.
میزان املاح در قارچ ها ۱ درصد وزن تر آن می باشد، که شامل پتاسیم، فسفر، منیزیم، کلسیم، آهن و مقداری روی است.
قارچ ها این قابلیت را دارند که با فعالیت آنزیمی خود از مواد با ارزش غذایی کم، نظیر کاه و کلش، ماده غذایی با ارزش بالاتر تهیه کنند.
کشت قارچ
کشت قارچ بهترین راه برای مشاهده چرخه زندگی آن است.
چرخه زندگی قارچ با پخش شدن اسپورها آغاز می شود، که با قرار گرفتن اسپور در شرایط محیطی مناسب و فراهم بودن عوامل مناسب شروع به رشد می کند. از منفذی که در انتهای اسپور وجود دارد جوانه زده و تبدیل به هیف می شود و میسلیوم اولیه را به وجود می آورند.
چرخه رشد قارچ خوراکی
انواع قارچ ها
- قارچ های کاذب
قارچ هایی که در مرحله رویشی برای رشد و تغذیه مشابه جانوران می باشند (تغذیه به صورت بلعیدن انجام می گیرد) و در مرحله زایشی مشابه قارچ ها می باشند (تولید هاگ).
- قارچ های حقیقی
قارچ هایی که از لحاظ نوع تغذیه شان به دو دسته تجزیه کننده های اولیه و تجزیه کننده های ثانویه تقسیم می شوند: تجزیه کننده های اولیه به دسته ای از قارچ ها اطلاق می گردد که توانایی تجزیه سلولز و بقایای مرده گیاهی را دارند؛ اما تجزیه کننده های ثانویه برای رشد و تغذیه به محیطی احتیاج دارند که قبلاً توسط میکروب ها تجزیه شده باشند.
به طور کلی قارچ ها به دو شکل وجود دارند:
۱.قارچ های میکروسکوپی
قابل مشاهده با چشم غیر مسلح نیستند. مانند انواع کپک ها و مخمرها
۲. قارچ های ماکروسکوپی
در مراحلی از زندگی خود با چشم غیر مسلح قابل مشاهده اند. مانند انواع قارچ های کلاهک دار
طبقه بندی قارچ ها براساس شکل تغذیه ای
۱. قارچ های خوراکی دارویی
مانند قارچ های صدفی، دکمه ای، شیتاکه، ولواریلاو
۲. قارچ های دارویی
به علت دارا بودن نوعی بافت خاصیت خوراکی ندارند، ولی عصاره آنها خواص دارویی دارد، مانند گنودرمالوسیدیم
۳. قارچ های غیر خوراکی
قارچ هایی که نه خاصیت خوراکی دارند و نه سمی هستند مانند قارچ های جنگلی
۴. قارچ های سمی
این قارچ ها به علت دارا بودن مواد خاصی در بافت خود خاصیت سمی داشته و قابل مصرف نیستند. این نوع قارچ ها ایجاد مسمومیت و در نهایت باعث مرگ می شوند. مانند آمانتیای سفید یا قرمز قارچ ها شامل انواع گوناگونی می شوند زیرا بیش از ۳۸ هزار نوع قارچ وجود دارد که بعضی از آنها سمی و
بعضی دیگر قابل خوردن می باشند. رنگ، شکل و اندازۀ قارچ ها می تواند خیلی متنوع و مختلف باشد. شماری از قارچ ها برای مصارف خوراکی، کشت می شوند. برخی از قارچ ها انگل هستند و روی گیاهان و جانوران و یا سایر قارچ ها زندگی می کنند. برخی از آنها بیماری زا و مضرند و برخی نیز سودمند هستند. زندگی قارچ و گیاه را هم زیستی می گویند زیرا گیاه مواد قندی موردنیاز قارچ را تأمین می کند و در عوض، مواد معدنی مورد نیاز خود را از قارچ دریافت می کند. بسیاری از قارچ ها، به صورت هم زیستی با درختان به سر می برند به همین دلیل است که در جنگل ها می توان بسیاری از قارچ های خوراکی را یافت.
نام قارچ دکمه ای از فرم ظاهری آن در هنگام رشد اولیه گرفته شده است، هرچند این شکل ناپایدار بوده و در مرحله بلوغ به حالت چتری در می آید.
برای مصرف بیشتر کلاهک و قسمتی از ساقه که کلاهک به آن متصل است مورد مصرف قرار می گیرد ساقه اندامی است محکم و استوانه ای شکل معمولاً به رنگ کلاهک می باشد. قسمت پایه این نوع قارچ های خوراکی ضخیم بوده و به تدریج که بالا می آید ظریف تر می شود. ساقه، نگه دارنده کلاهک پهن و چتری شکل قارچ می باشد. کلاهک قارچ ها ممکن است دارای رنگ سفید، کرم یا قهوه ای بوده که سطح آن نرم می باشد. سطح
کلاهک به صورت محدب است که به مرور کاملاً پهن می شود. در ضمن بافت کلاهک گوشتی بوده و دارای تیغه های ظریف و آزاد است که در ابتدا صورتی رنگ بوده که به تدریج که از سن آن می گذرد به رنگ قهوه ای در می آیند. در قسمت زیرین کلاهک تیغه های متعددی وجود دارد. هنگامی که قارچ جوان است توسط پرده غشاء به نام ویل که از انتهای کلاهک به پایه وصل می شود، پوشیده می گردد. قسمتی از این غشاء پس
از پاره شدن اطراف ساقه قارچ را فرا می گیرد که حلقه یا آنالوس نام دارد.
ملزومات مورد نیاز پرورش قارچ در محیط بسته
اتاق پرورش رطوبت ساز یا مه پاش کولر فن های ورودی و خروجی هوا دماسنج میله ای و مینیمم، ماکزیمم رطوبت سنج محلی برای خروج آب های اضافه در سالن پرورش با توجه به اینکه سالن به آب پاشی جهت بالا رفتن و حفظ رطوبت و همچنین شست وشو نیاز دارد وجود شیر آب در سالن بسیار به راحتی کار کمک می کند هیتر یا بخاری موارد ضدعفونی کننده اتاق پرورش
ویژگی های اتاق پرورش قارچ
۱. اتاق پرورش قارچ برای نگهداری بیشتر رطوبت باید دیوارهای سیمانی داشته باشد.
۲. اتاق باید حتماً جایی برای خروج آب داشته باشد.
۳. اتاق پرورش باید امکان نصب تجهیزاتی برای تهویه و هوا دهی را داشته باشد.
۴. اتاق پرورش باید کاملاً بدون درز باشد.
۵. امکان نصب وسایل گرمایشی را داشته باشد.
۶. دارای لوله کشی آب برای آب پاشی و ایجاد رطوبت باشد.
۷. ارتفاع مناسب برای ایجاد طبقات را داشته باشد (ارتفاع ۴ متر مناسب است).
هواساز مخصوص سالن قارچ دکمه ای
هواساز سالن قارچ از مهم ترین و اصلی ترین دستگاه در صنعت پرورش قارچ دکمه ای بوده و در تنظیم میزان دما و رطوبت و حجم اکسیژن موجود در هوا در داخل سالن تأثیر مستقیم دارد.
دیگ بخار و دیگ آب گرم
دیگ بخار در پاستوریزه کردن خاک پوششی و همچنین دیگ آب گرم در گرم کردن سالن های پرورش قارچ نقش مهم و اساسی دارد.
سموم و آفت کش های مرتبط با صنعت پرورش قارچ خوراکی
انواع قارچ کش، حشره کش، سموم مخصوص مبارزه با آفت های سالن های پرورش قارچ خوراکی جهت مقابله با کپک سبز، کپک مارتیکی،
مارکوگون، و سایر بیماری ها به همراه روش و نحوه استفاده از آنها.
برای راه اندازی یک سالن پرورش قارچ عوامل زیادی دخالت دارند از جمله برنامه ریزی میزان تولید مورد نظر مقدار سرمایه گذاری نیروی انسانی کشش بازار میزان کمپوست. سالن تولید قارچ می تواند انبار اتاق زیرزمین و یا محلی سرپوشیده باشد و همیشه برای یک کار تولیدی معمولاً یک حداقل هایی مطرح است.
بنابراین در اینجا برای شروع سالنی به مساحت ۷۲ متر مربع در نظر گرفته می شود. برای سالن ۷۲ متر مربعی بهترین ابعاد ۱۲ متر طول و ۶ متر عرض می باشد ارتفاع نیز مهم می باشد بهتر است ارتفاع ۴ متر در نظر گرفته شود این اندازه ها به خاطر چیدمان قفسه ها می باشد که از فضا بیشترین استفاده شود. در چنین سالنی می توان حدود ۹.۵ تن کمپوست را جا داد به شرط آنکه دو ردیف قفسه به صورت پنج طبقه را آماده نمود هر سالنی دارای منافذی است که راه ورود حشرات به شمار می آیند. این روزنه ها را باید مسدود کنیم تا شرایط ایزوله و بسته بودن در سالن فراهم آید. سالن پرورش قارچ می بایست از هر لحاظ عایق باشد.
عایق از نظر رطوبت حرارت نور هوا می باشد. به همین منظور در شرایط پرورش قارچ به صورت صنعتی از سالن های دو جداره استفاده می شود اما به طور کلی پرورش قارچ را در هر مکانی البته با شرایط خاصی می توان انجام داد. از سوله گرفته تا گلخانه و یا حتی در محلی مثل زیرزمین منزل(پرورش سنتی و آموزشی). که همین مکان ها باید دارای ویژگی های دیگری نیز باشد به بعضی از آنها اشاره می نماییم. مکان مورد نظر باید ویژگی هایی همچون نزدیکی به بازار فروش، دارای امتیاز آب برق و ترجیحاً گاز باشد. برای ساخت و راه اندازی یک سالن قارچ باید نکات زیر را رعایت نمایید. باید نسبت به دریچه های ورود و خروج محدودیت وجود داشته باشد حتی تاجایی که ممکن باشد هیچ گونه دریچه و درز ورودی و خروجی به جز محل های
رفت و آمد نباید در سالن وجود داشته باشد. همچنین نور و روشنایی کاملاً تحت کنترل باشد. هوای ورودی نیز توسط کانال کشی از اتاق تأسیسات وارد سالن شود بنابراین هیچ هوایی به صورت مستقیم و یا حتی توسط کولر یا هواساز به سالن وارد نمی شود! در سالن قارچ یک دریچه خروجی به نام اگزوز وجود دارد که بهتر است در عرض سالن در پایین دیوار در وسط عرض به فاصله یک متر از کف قرار گیرد.
مسئله بعدی لوله کشی تأسیسات سالن می باشد در هر سالن یک شیر آب باید تعبیه شود و خروجی آب کف سالن بایستی در نظر گرفته شود.
برای استفاده حداکثری از فضای سالن آن را قفسه بندی می کنیم قفسه ها از جنس های مختلفی ساخته می شوند در سالن های مدرن از قفسه های آلومینیومی استفاده می شود. سالن قارچ در ۴ تا ۷ طبقه قفسه بندی می شود اما بهترین نوع قفسه بندی در ۵ طبقه است. بین هر طبقه
بایستی ۶۵ تا ۷۰ سانتی متر فاصله باشد. فاصله اولین طبقه از کف ۱۵ سانتی متر و آخرین طبقه از سقف یک متر در نظر گرفته می شود.
در یک سالن با عرض ۶ متر فاصله هر قفسه از دیوار را ۷۵ سانتی متر و فاصله بین قفسه ها (عرض راهروی میانی) را یک متر در نظر می گیریم. عرض هر قفسه را ۱.۵ متر در نظر گرفته و طول آن نیز بنا به طول و ظرفیت سالن ساخته می شود.
بهتر است به ازای هر سالن یک اتاق تأسیسات جداگانه تعبیه شود که هواساز، رطوبت ساز و گرماساز در آن قرار می گیرند اما روش معمول تر این است که سالن هایی که پهلو به پهلوی هم قرار دارند دارای یک راهروی مشترک برای نصب تأسیسات می باشند. دیگر امکاناتی که برای طراحی یک مجموعه پرورش قارچ باید مدنظر قرار داد عبارت اند از اتاقک مخصوص برای دیگ بخار،تونل پاستوریزاسیون خاک پوششی، اتاق آماده سازی خاک پوششی، سردخانه، اتاق بسته بندی قارچ، انباری و اتاق استراحت کارگران. همچنین اگر خود مایل به تولید کمپوست مورد نیازتان باشید باید امکانات مورد نیاز آن از قبیل تونل پاستوریزاسیون کمپوست، پیست قالب زنی و استخر آب را در طراحی خود مد نظر قرار دهید.
آب
میزان آب مصرفی برای تولید هر کیلو قارچ خوراکی در واحدهای مدرن ۲۰-۱۶ لیتر و در واحدهای نیمه مدرن ۳۰-۲۳ لیتر است. آب مورد نیاز برای یک واحد ۲۰۰ تنی بدون تولید کمپوست، ۲۵ متر مکعب در شبانه روز (سه لیتر بر ثانیه) است. کیفیت آب مورد استفاده در پرورش قارچ باید در حد آب آشامیدنی باشد.
پاک سازی سالن
۱. خارج کردن اشیای اضافی
۲. شست وشو با آب
۳.شست و شو با محلول آب و مواد شیمیایی
آماده سازی سالن را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما قفسه بندی تهیه، آماده سازی و نصب تجهیزات مواد اولیه شامل کمپوست و خاک و سموم
برای عایق کردن سالن می توان به چند روش و با مواد مختلف که هر روش و ماده دارای معایب و مزایای مربوط به خود می باشد انجام داد اما شاید آسان ترین روش استفاده از انواع فوم ها باشد.
عایق کاری سالن
در سالن پرورش قارچ، مهم ترین عامل، حفظ دمای ثابت است. لذا عایق بندی دیوارها و سقف از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. بهتر است برای عایق بندی سالن قارچ چند مرحله را به طور متوالی مورد توجه قرار داد.
مرحله اول:
بررسی میزان اتلاف انرژی از بدنه: در مرحله اول لازم است میزان عایق بودن سالن موجود و نقاط ضعیف سالن از نظر اتلاف انرژی را مورد بررسی قرار دهیم. یعنی در زمانی که کلیه درب ها و روزنه ها بسته است تغییر حرارت داخل سالن باید خیلی به کندی انجام گیرد برای اینکه تعیین جاهایی که حرارت از آن خارج یا داخل می شود مشخص گردد. بهترین روش استفاده از دوربین های حرارتی فرو سرخ (مادون قرمز) می باشد.
بعضی از گوشی های تلفن همراه مجهز به این نرم افزار هستند. در این روش با ایجاد اختلاف دمایی مناسبی بین هوای داخل سالن و محیط بیرون شرایط انتقال حرارت از نقاط ضعف عایق بندی را فراهم کرده و با تصویربرداری حرارتی از فضای داخل سالن و یا بیرون سالن می توان این نقاط را به دست آورده و اصلاح نمود. در غیر این صورت تا جایی که امکان دارد باید در عایق بندی دقت نمود.
مرحله دوم:
تشخیص محلی که عایق نیست: پس از معلوم شدن نقاطی که از آن قسمت تلفات حرارت زیاد است با انتخاب روش مناسب جهت عایق بندی و جلوگیری از هدررفت حرارت اقدام عملی و مقرون به صرفه را انجام می دهیم.
روش هایی که برای جلوگیری از هدر رفت حرارت وجود دارد بسیار است ولی باید همیشه به بهره وری توجه خاص داشته باشیم. به بعضی از این روش ها در زیر اشاره می شود.
۱. عایق بندی درز درب ها و دریچه ها
۲. عایق بندی دیوارها
۳. عایق بندی کف و سقف سالن
برای عایق بندی هر یک از موارد بالا نیز ممکن است راه های مختلفی وجود داشته باشد. برای عایق بندی و درز بندی درب ها و دریچه ها از درزگیرها و نوارهای مخصوص می توان استفاده نمود. برای عایق بندی دیوارها از پانل هایی نظیر ساندویچ پانل می توان استفاده کرد.
برای عایق بندی کف و سقف سالن از سقف های کاذب استفاده می شود.
ساندویچ پانل (Sandwich panel) یا پنل کمپوزیت آلومینیوم كهاز ترکیبات سبک و مرکبی تشکیل شده است که از دو طرف به دو لایه محدود شده است و در میان آن یک لایه عایق قرار دارد این عایق نرم و انعطاف پذیر است. ساندویچ پانل ها از موادی مانند پلی اورتان، پلی استایرن، پشم سنگ و پشم شیشه تولید می شوند.
نصب تجهیزات و وسایل
تجهیزات و وسایلی نظیر قفسه ها و هر چه که به داخل سالن آورده می شود. باید قبل از استفاده ضدعفونی شود برای جلوگیری از ورود حشرات به داخل سالن باید توری های مخصوص در جلوی درب ورودی و پنجره ها، نصب گردد. تجهیزاتی که در سالن های کوچک و بزرگ پرورش قارچ صدفی و دکمه ای مورد استفاده قرار می گیرد تا حدود زیادی مشترک هستند، این وسایل باید از ابتدا در سالن نصب شوند و قبل از آنکه پرورش قارچ آغاز گردد، بایستی کارکرد آنها مورد آزمایش قرار گیرد. به این ترتیب که شرایط حرارتی، رطوبتی، تهویه ای و نوری سالن با استانداردهای مورد نیاز تطبیق داده شود.
چون پرورش قارچ دکمه ای و صدفی در محیط بسته انجام می شود، بنابراین در هر منطقه جغرافیایی و با هر نوع آب وهوایی در تمام فصول قابل کشت است.
منبع:
تولید و عرضه قارچ های صدفی و دکمه ای
