اصول هرس درخت گلابی

هرس درخت گلابی از اوایل فروردین پیش از آن که رشد سال جدید شروع شود. مناطقی که رشد انبوه دارند، شاخه های مرده، شاخه های ناسالم مواردی هستند که باید هرس شوند. هرس به موقع درخت گلابی باعث رسیدن نور خورشید به همه نقاط درخت می شود.

درختان گلابی که امروزه مورد کشت قرار می گیرند از گونه های وحشی آن حاصل شده اند. طبق نظریه محققین گونه های وحشی گلابی در مناطق معتدل اروپای غربی تا آسیای شرقی پراکنده می باشند.

بر اساس شواهد تاریخی در یونان قدیم کشت این گیاه مرسوم بوده است و در اوایل قرن هفدهم فرانسویان موفق شدند ارقام جدیدی را از شمالی وجود دارد که تعدادی از آنها در چین، ژاپن، کره و همچنین ۸ تا ۱۰ گونه آن در ایران و آسیای صغیر موجود است.

در درختان گلابی عمل تکثیر و ازدیاد غلیا از طریق پیوند با استفاده از پایه های مختلف صورت می گیرد. امروزه در اروپا و آمریکا برای حصول نتیجه مناسب از بذر گلابی وحشی استفاده می شود که بر روی آنها ارقام مرغوب گلابی پیوند می گردد.

که فقط این پایه ها دیر رس بوده ولی نسبت به سرما مقاوم می باشند و رشد این پایه ها زیاد و قوی می باشد و بیشتر از این پایه ها برای پرورش درختان گلابی پا بلند و نیمه بلند استفاده می شود.

فرم های پرورش درخت گلابی

درختان گلابی را به شکل های مختلف، گرد، پهن و همچنین پا کوتاه و پا بلند تربیت می نمایند. در بین انواع فرم ها، فرم دوکی- بادبزنی با شاخه های عمودی – بادبزنی با شاخه های افقی، جامی و تیپ های مخلف جامی پرورش می دهند. برای به دست آوردن درختان پا بلند که ارتفاع تنه آن اکثرا بین ۶۰/۱ تا ۸۰/۱ متر می باشد از پایه های بذری گلابی استفاده می شود و برای درختان پا کوتاه از پایه به استفاده می شود.

هرس باردهی در درختان گلابی

شکل درخت شامل تنه اصلی، شاخه های اصلی و شاخه های فرعی می باشد. شاخه های اصلی و شاخه های فرعی دارای انشعابات کوتاهی هستند که میوه ها روی آنها تشکیل می گردند. این شاخه ها را اصطلاحا کورسون می گویند.

بنابراین میوه های روی یک چنین شاخه های ظاهر می شوند. هنر عمل هرس از این جا شروع می شود که این گونه شاخه ها و دیگر شاخه ها را تبدیل به شاخه های مفید و بارور گرداند یعنی جوانه های گل تبدیل به میوه می شوند. انواع شاخه ها در درختان گلابی عبارتند از:

• دارد یا میخچه

در درختان گلابی شاخه های خیلی کوتاهی که منتهی به یک جوانه می گردند دیده می شود که آنها را دارد یا میخچه می نامند. میخچه ها در حد فاصل بین جوانه های چوب و میوه قرار دارند و همین میخچه ها هستند که بعدا به ما میوه خواهند داد. لذا توصیه می شود تا حد امکان تعداد این گونه میخچه ها را در روی درختان حفظ کرده و زیاد نمایم. طول این شاخه حودو ۱ تا ۳ سانتی متر است.

میخچه شاخه بسیار کوتاهی است که در جوانی صاف و یا دارای چین و چروک هایی است و در هنگامی که مسن می گردد به جوانه کوچک و مخروطی منتهی می شود. این اندام موقتی بوده و در شرایطی که در مواد غذایی به اندازه کافی در اختیار داشته باشد، تبدیل به لامبورد می گردد. طول آن بین ۳ تا ۱۰ سانتی متر است.

• لامبورد

لامبورد همانند میخچه است و در انتهای آن جوانه های گل و میوه تشکیل می گردند. به طور کلی لامبورد کمی بزرگتر از میخچه بوده و در غالب اوقات می تواند در روی بورس (محلی که میوه و گل تشکیل شده است) مجددا لامبورد و میخچه تواما پدید آید.

• برندی یا شاخک

برندی تقریبا شبیه به یک شاخه کوچک باریک بوده و خم شونده است. در هنگانی که کامل و خوب رشد کرده باشد طول آن حدود ۲۰ سانتی متر است. اگر در انتهای برندی جوانه گل داشته باشد برندی تاجدار و اگر جوانه چوب داشته باشد برندی ساده است.

• نرک یا گورمان

تحت تاثیر تغذیه مناسب و زیاد پاره ای از جوانه ها رشد قوی و کاملی می یابند و قدرت رویشی که در این شاخه ها وجود دارد اجازه نمی دهد که میوه ها به آسانی در روی آنها تشکیل گردند.

• شاخه

در طول دوران رشد و شرایط مناسب فصلی تعداد زیادی از جوانه ها فعال شده و پاره ای از آنها که در مجاورت چوب قرار دارند تبدیل به برگ و گاهی تولید جوانه های ثانوی در روی شاخه ها می کنند. در پاییز پس از ریزش برگ ها این جوانه ها تبدیل به شاخه می گردند.

معمولا این اندام ها در گلابی کاملا قوی بوده و حاصل جوانه های چوب جانبی و جوانه انتهایی فعال و بارور می باشند. جوانه های مزبور حاصل جوانه های ضمیمه بوده که جوانه خواب می باشند.

این جوانه ها همیشه در بالای نقطه فشردگی و چین و چروک دار بورن شاخه قرار دارند و برای فعال کردن این جوانه لازم است شاخه را چند میلیمتر بالاتر از محل اتصال قطع کنیم.

• جوانه چوب

جوانه میوه یا گل همانند جوانه چوبی به طور جانبی در روی شاخه ها قرار گرفته و غالبا در انتهای لامبورد یا براندی تشکیل می گردند و روی آنها از فلس های جنینی پوشیده شده است. شکل عمومی آنها کروی و یا بیضی متورم می باشد و در شرایط مناسب فعال شده و تبدیل به گل و میوه می گردد.

پس از برداشت میوه، محل اتصال میوه متورم و گوشتی شده و غالبا در روی آنها دارد و لامبورد و گاهی برندی تشکیل می گردد. بنابراین این اندام را بید برای همیشه روی درخت و شاخه ها حفظ نمود زیرا عضو مفیدی است که اصطلاحا آن را بورس می نامند.

• تغییرات جوانه

به طور کلی جوانه چوب در طول دوران رشد تغییرات بسیاری یافتند و اندام های مختلف را می تواند تولید نماید همچنین در چگونگی و وضع باردهی و هرس شاخه ها شناخت و شناسایی آنها موثر می باشد.

بنابراین با تغییرات در میزان و مقدار شیره نباتی که به جوانه ها می رسد جوانه تغییر شکل یافته و تبدیل به شاخه قوی (طول آن به ۸۰ سانتی متر یا بیشتر) خواهد شد که آن را اصطلاحا نرک یا گورمان می نامند. در حالتی که شیره نباتی در یک حد طبیعی به جوانه ها برسد از آنها شاخه های معمولی تشکیل می گردد که معمولا طول آنها بین ۲۵ تا ۴۰ سانتی متر خواهد بود و آنها را شاخه چوبی معمولی می گویند.

• اگر جوانه میزان خیلی کم شیره نباتی دریافت نماید، رشد جوانه ها کند و کوتاه بوده و اندام کوچک و نوک تیزی به نام دارد یا میخچه را می سازد
• در شرایطی که به علل مختلف مقدار شیره نباتی خیلی کم در اختیار جوانه قرار گیرد رشد و فعالیت جوانه کاملا محدود گشته و گاهی بدون فعالیت هم چنان باقی می ماند و اصطلاحا به این نوع جوانه ها، جوانه انتظار یا خواب می گویند.
• گاهی نیز ممکن است اصولا شرایطی پدید آید که جوانه از حداقل ماده غذایی محروم مانده و در این حال جوانه ها سقوط خواهند کرد.

در پاره ای از واریته های گلابی که میزان باردهی آنها زیاد است جوانه گل در طی چند ماه تشکیل می گردد. شاخه ها و براندهای سال منتهی به یک یا چند جوانه گل می شوند. این انشعابات را اصطلاحا کورسون یا شاخک می نامند.

چگونگی تغییر کورسون (شاخک) به اندام بارده

شاخه ای که از جوانه تشکیل شده است می تواند به طور آزاد رشد کند. در این حال برای فعال کردن آن لازم است عملیات هرس در روی شاخه مزبور در طی سه سال صورت گیرد تا تبدیل به جوانه بارده گردد.

• در سال اول هرس لازم است سه جوانه خواب در روی آن نگاه داشته و از بالای جوانه شاخه را قطع نماییم.
• در سال دوم شاخه ای که از جوانه سوم سال قبل روییده یک جوانه نگه داشته و  بقیه را حذف می نماییم.
• در سال سوم برای فعالی شدن دو میخچه سال قبل و تبدیل آنها به اندام بارده شاخه را از بالای میخچه بیرونی قطع می نماییم و در همین سال میخچه ها فعالی می گردند.

عملیات و اجرای هرس درخت گلابی

به طور کلی میوه دادن درخت نسبت معکوس با رشد و نمو آن دارد. یعنی اگر درخت دارای رشد زیاد باشد میزان محصول کمتر خواهد شد. بر عکس درختانی که رشد آنها متوسط یا کمتر است میوه بیشتری تولید می کنند.

معمولا میوه های گلابی در روی شاخه های سه ساله و یا بیشتر تشکیل می گردد و کمتر اتفاق می افتد که در روی شاخه های یک یا دو ساله میوه تشکیل شود. لذا شاخه های قوی را در زمستان باید بلندتر و در تابستان کوتاه تر هرس نمود. در حالی که شاخه های که رشد آنها کمتر است در زمستان کوتاه تر هرس می گردند.

ضمنا در درختان گلابی بزرگ و مسن جوانه های چوبی و میخچه می تواند چندین سال به حال خواب ابقی بمانند ولی هنگامی که شاخه های زائد را هرس نماییم جوانه های مزبور به رشد و نمو خود ادامه می دهند و فعال می گردند.

هرس در روی یک شاخه گلابی برای باردهی در طی چهار سال

هرس سال اول درخت گلابی

در روی یک شاخه بلند در زمستان سه جوانه را باقی گذاشته و از بالای جوانه سوم شاخه را قطع می کنیم.

هرس سال دوم درخت گلابی

پایین ترین جوانه ذر روی شاخه تبدیل به میخچه شده و جوانه کناری یا دومین جوانه شاخه کوتاه یا کورسون بدون تاج را تشکیل می دهد. در جوانه سوم که تبدیل به شاخه طویل شده است دو جوانه باقی گذاشته و از بالای جوانه دوم شاخه را قطع می کنیم.

هرس سال سوم درخت گلابی

در سال سوم میخچه سال قبل تبدیل به لامبورد گشته و کورسون معمولی تبدیل به کورسون تاجدار می گردد. شاخه بلند و طویل شده که از جوانه انتهایی پدید آمده درست از بالای کورسون تاجدار حذف می گردد. لامبورد و کوروسن تشکیل شده در همان سال (سال چهارم) تبدیل به میوه می گردد.

هرس سال چهارم درخت گلابی

در این سال کورسون که در سال سوم بار داده است از پاشنه و کنار لامبورد میوه داشته سال قبل حذف می گردد تا در روی بورس سال قبل میخچه و لامبورد تشکیل شده و فعال گردد. تمامی این عملیات در زمستان موقعی که هوا مساعد باشد و یا در اوایل پاییز در مناطقی که زمستان سخت ندارد انجام می گیرد.

بیشتر بخوانید:

اهمیت هرس درختان میوه

اصول هرس درخت سیب

اصول هرس درخت گلابی

هرس سبز یا تابستانه در درختان گلابی

هرس تابستانه یا سبز درخت گلابی در طول دوران رشد رویشی و سبز گیاه صورت می گیرد و این هرس مکمل هرس زمستانه یا خواب درخت گلابی می باشد که عمل تنظیم باردهی و تولید را بر عهده دارد.

امروزه هرس تابستانه در مورد درختان پاکوتاه بسیار مرسوم و ضروری است. زیرا با این عمل تعداد و مقدار شاخه ها و برگ ها کنترل شده و تعادل بین رشد شاخه ها و ریشه ها برقرار می گردد.

همچنین هوا و نور به سهولت در داخل درخت نفوذ کرده و در میزان تبخیر و تعرق موثر بوده و در رنگ و اندازه میوه نقش مهمی دارد. در هر حال هرس زمستانه در فرم و رشد شاخه ها و هرس تابستانه در تولید و تنظیم باردهی موثر می باشد.

زمان هرس تابستانه

عملیات هرس تابستانه از آغاز فصل رویش می تواند شروع و تا اواخر فصل رویش ادامه داشته باشد. ولی عملیاتی که در آغاز فصل انجام می شود تقریبا محدودیت کمتری نسبت به دیگر مراحل در طول رشد دارد. هرس در اواسط تابستان می تواند در کنترل رشد درخت به نحو چشمگیری موثر واقع شود.

اصول کلی هرس تابستانه

عمل هرس تابستانه بلافاصله با شروع فصل رشد می تواند آغاز گردد و عملا با قطع جوانه های انتهایی که حدود ۵ تا ۸ سانتی متر می باشد، به نسبت یک دوم یا یک سوم شاخه قطع می گردد. این نسبت در شاخه های پر رشد حدود یک دوم و در شاخه های کم رشد حدود یک سوم می باشد.

در جوانه های جانبی و شاخه های ثانویه که از محور جوانه های برگ شروع به رشد می کند می توان این شاخه ها را از حدود برگ سوم یا چهارم یا پنجم بر حسب میزان رشد قطع نمود. هنگامی که قطر شاخه ها به اندازه قطر یک مداد می رسد عمل هرس در روی آنها شروع می شود و زمان اجرای عملیات بستگی به شرایط آب و هوایی داشته و معمولا از اواسط خرداد آغاز می گردد.

اگر در مورد رسیدن آنها تردیدی وجود داشته باشد مناسب است که عمل هرس را کمی دیرتر و حدود اوایل تیر انجام داد.

سیستم های هرس تابستانه

۱- سیستم هرس لورت: این هرس را اصطلاحا هرس کوتاه یا ضعیف در طول دوران رشد می نامند.

۲- سیستم هرس سه جوانه

۳- سیستم هرس طویل یا شدید: در این هرس قسمت اعظم شاخه قطع می گردد و عملا تمام شاخه های یکساله را که به طور مناسب گسترش یافته اند، حفظ می نماییم و بقیه را به مقدار کم باقی گذاشته و یا کاملا حذف می کنیم.

به طور کلی سعی می شود میخچه و جوانه های گل را کاملا حفظ نماییم. در درختانی که عمل فرماسیون در آنها پایان یافته است توصیه می شود که یک سوم شاخه های عمودی و برای شاخه های مایل یک دوم و برای شاخه های افقی دو سوم در زمستان عمل قطع انجام گیرد.

هرس سه جوانه: این هرس زیاد شدید نبوده و عملا در هنگام استراحت رویشی درختان صورت می گیرد، زیرا درختان فاقد برگ بوده و عملیات به آسانی صورت خواهد گرفت. هرس سه جوانه یا هرس خشک بایستی همراه با هرس در دوران رویشی با عمل پنسمان انجام شود.

پنسمان

در هرس درختان میوه به منظور باردهی لازم است جوانه های اضافی و یا بیهوده و بی مصرف را پس از شناسایی، قبل یا پس از سبز شدن برای تنظیم تناسب جریان شیره نباتی در شاخه ها حذف نماییم که این عمل را اصطلاحا پنسمان می گویند.

گاهی با عمل پنسمان در ماهیت جوانه ها می توان تغییراتی به عمل آورد. مثلا جوانه های چوبی را به میخچه و میخچه را نیز به وسیله هرس زمستانه به جوانه گژل تبدیل نمود.

گاهی عمل پنسمان به صورت حذف برگ های انتهایی یا برگ های پنجم و ششم می باشد. نتیجه این عمل محدود کردن غرور جوانه ها و برگ های انتهایی است که گاهی حذف آنها باعث رشد جوانه های مفید و مناس می گردد.

 پنسمان در روی درختان گلابی در سه مرحله روی شاخه ها صورت می گیرد:

• در روی چند برگ پایین که معمولا بین ۳ تا ۵ برگ است.
• دومین پنسمان در روی یک یا دو برگ میانی
• پنسمان در روی یک یا دو برگ انتهایی.

توضیح اینکه در اواسط و اواخر دوران رویش گیاه می توانیم جوانه چوب، میخچه و جوانه گل را به ترتیب زیر تشخیص و از یکدیگر تمیز دهیم.

• معمولا جوانه چوب حاصل یک برگ می باشد.
• میخچه معمولا در محلی که ۲ تا ۵ برگ تجمع یافته اند پدید می آید.
• جوانه گل حاصل بیش از ۵ برگ یا روزت می باشد و در این حال مطمئنا جوانه گل در حال تشکیل است.

تشکیل جوانه انتهایی در یک نوع گلابی در اواخر خرداد ماه و اوایل مرداد ماه انجام می شود. پنسمان بر روی شاخه های جوان در حال تکامل انجام می گیرد که حاصل برگ های جوان و علفی می باشند و طول آنها ۱۵ سانتی متر است و در موارد زیر اهمیت دارد:

• بر روی شاخه های نرک که رشد رویشی زیاد از حد دارند.
• بر روی شاخه جوانی که روی عضو گل دهنده قرار دارند.
• بر روی شاخه های جانبی که از شاخه اصلی منشعب می شوند و منظور ار آنها تربیت شاخه میوه دهنده است.

در واریته هایی که رشد معمولی دارند از بالای سومین جوانه قطع می گردد و در واریته هایی که رشد قوی دارند از بالای ۴ یا ۵ جوانه صورت می گیرد. هرس تابستانه یا سبز بر روی شاخه ها بالغ ولی پنسمان بر روی شاخه های جوان و علفی صورت می گیرد.

هرس سبز یا تابستانه بر روی شاخه هایی است که رشد آنها در اواسط تابستان برای برخی و در اوایل پاییز برای برخی ارقام دیگر به پایان رسیده است.

شاخه هایی که قبل از خزان رشد و نمو خود را به پایان می رسانند و دارای جوانه مشخصی می باشند اگر مدتی قبل از خزان که جریان شیره نباتی کندتر می شود به وسیله هرس سبز قسمت انتهایی شاخه را حذف می نماییم و به سهولت جریان ملایمی از شیره موجود در اختیار اعضای تحتانی شاخه قرار گرفته و تکامل آنها را به اعضای میوه دهنده تسهیل خواهد کرد و اگر زودتر انجام گیرد نتیجه معکوس در بر خواهد داشت.

زیرا جریان شدید شیره نباتی باعث فعال شدن و رشد و نمو اعضای تحتانی نشده و از تکامل آنها در جهت تولید جوانه های میوه دهنده جلوگیری خواهد کرد و برای این کار از قسمت های انتهایی شاخه به وسیله هرس سبز قطع می شود.

منبع:

اتحادیه سراسری تعاونی های کشاورزی باغداران ایران