زراعت گیاهان داروئی “زیره سیاه”

زیره سیاه گیاهی مرتعی و غیر چوبی و پایاست که خواص داروئی ضد نفخ، ضد سرطان و شیرافزایی بر آن مترتب است بعلاوه آنکه بسیار معطر و به عنوان طعم دهنده غذا از آن استفاده میشود و دارای طبیعتی گرم است.

پس از اطمینان از هموار بودن بستر (در صورتی که آبیاری غرق آبی است) بذر در سطح بستر پاشیده میشود و بدون هیچگونه عملیاتی جهت پوشاندن بذرها زمین آبیاری میگردد و چنانچه ابیاری تحت فشار و بارانی است تسطیح لازم نیست.

اهمیّت:

زیره سیاه از نظر خواص دارویی برای درمان: دل درد و نفخ شکم تجویز می شود.

از زیره سیاه در مواردی چون: نوشابه سازی، کنسروسازی، بهداشتی و آرایشی، مواد غذایی و داروسازی بهره می گیرند.

گیاهشناسی زیره سیاه:

خانواده: چتریان Apiaceae) Umbelliferae)

جنس و گونه:  Carium carui

گیاهی دو ساله است که در سال اوّل فقط ۳ – ۲ برگ بزرگ شانه ای تولید می کند.

زیره سیاه در سال دوّم به تولید ساقه ای به طول ۱۰۰ – ۲۰ سانتیمتر می پردازد و گل آذین در انتهای ساقه هایش ظاهر می شود.

گل آذین آن به صورت چتر مرکب با گل های سفید کوچک است.

طول میوه زیره سیاه در حدود ۵ – ۳ میلیمتر و از نوع فندقه می باشد.

دانه های زیره سیاه حاوی اسانس و معطر هستند.

مهمترین اسانس های دانه زیره سیاه عبارتند از:

“ترپن”(Trepan) ، “ترپنوئید”(Trepenoid) ، “لیمونن(Limonene) “، “دی هیدروکاروئول”(Dihydrocarveol)  و “کاروئول”(Carveol)

نیازهای رشد:

خاک مناسب کاشت زیره سیاه باید از نوع شنی- رسی با PH 7 و دارای مواد آلی کافی باشد.

زیره سیاه در مناطقی با ۵۰۰ میلیمتر بارندگی به صورت دیم بعمل می آید.

بهترین دما برای رشد ۲۰ – ۱۵ درجه سانتیگراد است.

زیره سیاه برای رشد بهینه نیازمند آفتاب فراوان است.

صفر گیاهی آن ۷ درجه سانتیگراد می باشد.

آماده سازی زمین و کاشت زیره سیاه:

زمین را در پائیز شخم می زنند و با کودهای دامی، فسفره و پتاسه تقویت می کنند سپس آن را با دیسک و ماله هموار می سازند.

بذرها را با ماله سبک بر سطح خاک می چسبانند.

بذرهای زیره را به صورت کرتی-خطی می کارند.

زمان کاشت آن در اواخر اسفند یا اوایل بهار است امّا کاشت آن در شهریور نیز مرسوم می باشد.

عمق کاشت بذور زیره سیاه ۲ -۱.۵ سانتیمتر است.

زیره سیاه با تراکم ۱۵ × ۵۰ سانتیمتر به صورت ردیفی و یا با تراکم ۱۵ × ۱۵ سانتیمتر به صورت کرتی انجام می گیرد.

مقدار بذر را ۱۵ – ۱۰ کیلوگرم در هکتار در نظر می گیرند.

این گیاه را می توان با زیره سبز (یکساله) و یا شوید کشت نمود بطوریکه در سال اوّل به برداشت آنها اقدام شود و زیره سیاه در سال دوم برداشت گردد.

دوره رویشی زیره سیاه از اوایل بهار شروع و در اواخر خرداد برداشت می شود.

تناوب آن با گیاهان وجینی و لگومینوزها صورت می گیرد.

کودهای ازته را به میزان ۵۰ – ۱۰ کیلوگرم در هکتار و در ۳ – ۲ مرحله به زمین می دهند.

آبیاری در ضمن بهار با فواصل ۱۵ – ۱۰ روز اجرا می شود.

آبیاری در طی پائیز و زمستان تا شروع رشد مجدد بهاره با فواصل زیاد صورت می پذیرد.

بهتر است علف های هرز را قبل از کاشت به خوبی کنترل نمایند.

برداشت:

برداشت زیره سیاه به صورت دستی و در اواخر خرداد تا اوایل تیر انجام می شود.

بعد از برداشت بذور را تا رطوبت ۱۴ – ۱۳ درصد کاملاً خشک می کنند سپس انبار می نمایند.

عملکرد دانه زیره سیاه ۲ – ۱ تن در هکتار است.

منابع و مآخذ:

۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران

۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس

۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی

۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر

۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران

۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس

۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت

۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران

۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد

۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران

۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی

۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان

۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع

بيشتر بخوانيد:

زراعت گیاهان داروئی “رازیانه”

کشت گیاهان داروئی “زعفران”

زراعت گیاهان داروئی “زیره سبز”