کشت گیاهان داروئی “زعفران”

زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستان گرم و خشک باشد بخوبی می‌روید. مقاومت این گیاه در مقابل سرما زیاد است و لیکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعا در این ایم به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.

طعم زعفران به سبب هیتروزید تلخ پیکروکروسین می باشد . وجود ماده ای به نام کروسین در زعفران علت رنگین بودن آن است. وجود اسانس بی رنگ تروپن دار و یک ترکیب اکسیژن دار و همراه با سینئول به نام سافرانال به زعفران عطر و رنگ بخشیده است.

اهمیّت زعفران:

بیشترین مصرف آن به صورت ادویه است ولیکن بعه نوان رنگ دهنده در: مواد غذایی، شیرینی، بستنی، نوشابه، رنگ ها و عطرها استفاده می گردد.

اسانس زعفران محرّک اعصاب است و از آن برای: رفع بی خوابی، تشنج و زخم های جلدی بهره می برند.

زعفران اشتها را افزایش می دهد و هضم غذا را تسهیل می بخشد.

گیاهشناسی زعفران:

خانواده: Iridaceae

جنس: Crocus sativa

زعفران دارای پیازهای سخت با فلس های نازک قهوه ای رنگ (کورم) است.

از هر پیاز زعفران ۷ – ۶ برگ خارج می شوند.

ارتفاع گیاه زعفران ۳۰ – ۱۰ سانتیمتر است.

گل های آن منظم و دو جنسی هستند و به تعداد ۳ – ۲ عدد در انتهای ساقه قرار می گیرند.

گل ها دارای سه کاسبرگ و سه گلبرگ بنفش و سه پرچم متقابل به هر گلبرگ است.

کلاله از نوع سه شاخه و به رنگ قرمز نارنجی است.

هدف از تولید زعفران شامل برداشت کلاله آن است که به عنوان ادویه در غذاها استفاده می شود.

از اسانس زعفران در صنایع غذایی، نوشابه سازی و دارویی بهره می گیرند.

نیازهای رشد:

خاک های لومی و حاصلخیز همراه با کمی آهک را می پسندد.

PH  مناسب ۸ – ۷ است.

این گیاه به شوری نسبتا مقاوم می باشد.

خاک های مرطوب و فاقد زهکشی برای کشت زعفران مناسب نیستند لذا بهتر است زعفران را در دامنه های مناطق خشک و نیمه خشک کشت نمایند.

گیاه زعفران دماهای ۲۰ – درجه تا ۴۵ درجه سانتیگراد را تحمل می کند.

زعفران برای گلدهی به دمای ۲۰ – ۱۵ درجه سانتیگراد و شرایط نور مستقیم خورشید نیازمند است.

این گیاه به خشکی مقاوم می باشد.

آماده سازی زمین و کشت زعفران:

زمین را در آواخر زمستان تا اوایل بهار شخم می زنند و به آن کود دامی می افزایند.

کودهای فسفره و پتاسه نیز در این زمان اضافه می گردند.

زمین را مجدداً در مرداد تا شهریور شخم می زنند و با دیسک و ماله هموار می سازند.

کودهای ازته را هم زمان با کشت زعفران به خاک می دهند.

در خاک شیارهایی به عمق ۲۵ – ۱۵ سانتیمتر ایجاد می کنند.

جهت کشت زعفران، آن را به صورت ردیفی درون کرت ها می کارند.

کرت ها به عرض ۶ – ۲ متر و طول ۵۰ – ۳۰ متر ایجاد می شوند.

پیاز زعفران را در ردیف های ۱۰ × ۲۵ – ۲۰ سانتیمتر کشت می کنند.

بهترین زمان کشت زعفران از شهریور تا اوایل بهار است.

مقدار بذر ۵۰۰ – ۳۰۰ هزار پیاز معادل ۳ – ۲.۵ تن در هکتار می باشد.

دوره رشد و بهره دهی زعفران ۱۰ – ۷ سال است.

گلدهی زعفران از اواخر مهر تا آبان و حدود ۳۰ روز طول می کشد.

برداشت گل ها روزانه انجام می گیرند.

گیاه زعفران بعد از گلدهی شروع به برگدهی می شود.

برگ ها تا فروردین به حالت سبز باقی می مانند سپس خشک می شوند و باید برداشت گردند.

معمولاً بعد از برداشت اول باید علف های هرز زمین را کنترل و خاک را برای گلدهی بعدی سله شکنی کرد.

مزرعه زعفران را پس از ۱۰ – ۷ سال زیرورو می کنند و تا ۷ سال در آن زعفران نمی کارند.

زعفران در تناوب با یونجه، نعناع و آویشن قرار می دهند.

وجود نعناع در حاشیه مزارع زعفران از هجوم موش ها به پیازهای زعفران جلوگیری می کند.

مقدار کود آلی مورد نیاز حدود ۲۰ – ۱۵ تن در هکتار است که قبل از کاشت اضافه می گردد.

کودهای ازته لازم به میزان ۶۰ – ۵۰ کیلوگرم خالص در هکتار که هر ساله در شهریور و هم زمان با آبیاری اوّل صورت می گیرد.

آبیاری در سال اول پس از کاشت در مهر ماه انجام می شود و گلدهی ۲۰ – ۱۵ روز بعد آغاز می شود.

بعد از اتمام دورۀ گلدهی اول به آبیاری دوم اقدام می شود.

در پایان دورۀ گلدهی دوم نیز تا بهار با فواصل یک ماهه به آبیاری ادامه می دهند ولی پس از خشک شدن برگ ها آبیاری زعفران را تا شهریور قطع می کنند.

هرساله پس از آبیاری اوّ ل به سله شکنی به عمق ۸ – ۵ سانتیمتر می پردازند.

کنترل علف های هرز بویژه در دوره خواب زعفران ضروری و پر هزینه است.

برداشت زعفران:

برداشت آن از اواسط مهر ماه تا اواخر آبان صورت می گیرد.

برداشت گل ها صبحگاهان توسط دست قبل از طلوع خورشید انجام می شود.

گل ها را بطور کامل برداشت می کنند سپس در محل دیگری کلاله ها را از گل ها جدا می سازند.

کلاله های جدا شده را در سایه و یا با وسایل الکتریکی خشک می کنند و بسته بندی می نمایند.

عملکرد زعفران در دو حالت:

الف- کلاله کامل (دختر پیچ)

ب – کلاله خالص (سر گل) فرق می کند.

عملکرد آن حدوداً ۲۰ – ۵ کیلوگرم در هکتار است.

بیشترین محصول زعفران در سال های پنجم تا هفتم حاصل می گردد.

زعفران را ممکن است با وجود کاهش عملکرد گاه ا به مدت ۱۲ – ۱۰ سال در زمین باقی بگذارند.

منابع و مآخذ:

۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران

۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس

۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی

۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر

۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران

۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس

۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت

۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران

۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد

۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران

۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی

۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان

۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع

بيشتر بخوانيد:

زراعت گیاهان داروئی “رازیانه”

زراعت گیاهان داروئی “خاکشیر”

زراعت گیاهان داروئی “خردل”