زیلوبافی
زیلو نوعی زیرانداز و کف پوش است که از دست بافته های کهن مردم کویرنشین ایران است. خواستگاه اصلی زیلوبافی در ایران، شهر میبد یزد است که با نظر مثبت شورای جهانی صنایع دستی و با تایید روسای قاره‌ها به ثبت جهانی رسید. اقوام کرد شمال خراسان و مردم نواحی کویری جنوب نیز کار زیلوبافی را انجام می دهند.
زیلو نوعی زیرانداز و کف پوش است که از دست بافته های کهن مردم کویرنشین ایران است. خواستگاه اصلی زیلوبافی در ایران، شهر میبد یزد است که با نظر مثبت شورای جهانی صنایع دستی و با تایید روسای قاره‌ها به ثبت جهانی رسید. اقوام کرد شمال خراسان و مردم نواحی کویری جنوب نیز کار زیلوبافی را انجام می دهند.
قدیمی ترین زیلویی که در حال حاضر در ایران موجود است قطعه ای است که در مسجد جامع میبد قرار دارد. این زیرانداز در سال ۸۰۸ هجری قمری یعنی حدود ششصد سال پیش بافته شده است.
این دست بافته زیبا با نخ و پنبه بافته می شود. چون پنبه خنک است مناسب مناطق کویری است این در حالی است که گلیم (که شباهت زیادی به زیلو دارد) از پشم بافته می شود و مناسب مناطق سردسیری است.
زیلو در نقش و بافت نیز شبیه حصیر است. نقش های به کار رفته در زیلو عموما نقش های هندسی و نقش های کهن ایرانی هستند و زیلوباف اکثرا این نقش ها را به صورت ذهنی بر دار پیاده می کند. به طور کلی زیلو دارای دو نقش است. نقش «حاشیه» که در اصطلاح به آن «وج» گفته می‌شود و نقش «کار» یا «زمینه» که آن را به نام «نقش» می‌شناسند. حاشیه ی زیلو معمولا ثابت و آهنگ یکنواختی دارد؛ اما نقش زمینه بسته به ذوق و سلیقه بافنده یا مکان مورد استفاده تغییر می‌کند.
زیلو تنوع رنگ ندارد و رنگ های آن از گیاهان کویری گرفته می شود و به ۳ رنگ محدود می شود و اگر رنگی غیر از این ها باشد از رنگ های سنتی آن نیست. این رنگ ها تماما گیاهی هستند که از روناس ( برای تهیه رنگ قرمز)، نیل ( برای تهیه رنگ آبی) و پوست گردو ( برای تهیه رنگ قهوه ای) در ساخت آن ها استفاده می شود. این رنگ ها مقاومت بالایی دارند.
داری که در زیلوبافی از آن استفاده می شود ساده تر از دار قالی است ولی کارکردی پیچیده در فرآیند تولید زیلو دارد. اجزای دار زیلوبافی عبارت‌اند از:
اسون، تیر، چوب شلیط، پشت‌بند، كمانه، گرت، پهنا، کلی، شمشه، تنگ، شليط، طناب کلی، چاله، حفره‌های تیر و دفتین.
انواع زیلو از نظر کاربرد و رنگ
- زیلو های آبی و سفید بیشتر در مساجد و سایر مکان های مذهبی استفاده می شوند.
- زیلو های آبی و گلی که برای مصرف خانگی استفاده می شود که اصطلاحا به آن ها جوهری گفته می شود.
- زیلو های نفتال که دارای رنگ های سبز و گلی هستند که مرغوب ترین در نوع خود به شمار می رود.
زیلو برخلاف قالی و گلیم در برابر اشعه آفتاب مقاوم است و آسیب جدی نمی‌بیند. به هنگام شستشو رنگ پریدگی ندارد و تار و پود در هم تنیده آن، این زیرانداز ساده را از گزند شن‌های روان کویر درامان می‌دارد. این ویژگی منحصر به فرد، زیلو را به عنوان زیراندازی ساده، ارزان، مقاوم، قابل دسترس، قابل حمل و نقل و زیبا جزیی از زندگی مردم این منطقه قرار داده است.
