فاکتورهای موثر بر کیفیت آب و نقش آن در بهبود عملکرد گله های مرغ گوشتی

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام – پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ آب مهمترین و کلیدی‌ترین ماده مغذی برای دستیابی به بهترین عملکرد در گله‌های مرغ گوشتی است. کیفیت آب به عوامل متعدد فیزیکی شیمیایی و میکروبی بستگی دارد. واکنش‌ها و تداخلاتی که در درون لوله‌ها میان انواع باکتری‌ها و قارچ‌ها، مواد معدنی و انواع افزودنی‌ها (آنتی‌بیوتیک‌ها، ویتامین‌ها و…) رخ می‌دهد مدیریت «آب» را دچار پیچیدگی‌ها و دشواری‌های بسیاری می‌کند.

کیفیت آب به طور متناوب از فصلی به فصل دیگر و از منطقه‌ای تا منطقه دیگر در حال تغییر است. به عنوان مثال در شمال کارولینا، آب که عمدتا آب چاه است به دلیل وجود مقادیر بالایی از املاح معدنی قلیایی و دارای سختی زیاد است. سختی آب و قلیایی بودن آن، به دلیل افزایش مقادیر سدیم، پتاسیم و آهن به طور چشمگیری بر عملکرد نهایی گله تاثیر منفی دارد. این مشکل با قرار دادن سختیگیر و فیلترهای اختصاصی املاح ذکر شده تا حدودی قابل حل است.

توصیه می‌شود به طور منظم و هر شش ماه یکبار نمونه آب برای بررسی کیفیت شیمیایی و میکروبی آن به آزمایشگاه‌های معتبر ارسال شود.

در ایران و در مناطق مرکزی کشور – برای مثال قم و کاشان- که دسترسی به آب تنها از طریق حفر چاه‌های عمیق امکان‌پذیر است وضعیت مشابهی داریم و استفاده از سختیگیر تقریبا اجتناب‌ناپذیر است. در مقابل در مناطقی که آب‌های سطحی در عمق کمتری قرار دارند، استان‌های شمالی به ویژه در فصول بارش، اصلی‌ترین مشکل افزایش بار میکروبی آب است.

توصیه می‌شود به طور منظم و هر شش ماه یکبار نمونه آب برای بررسی کیفیت شیمیایی و میکروبی آن به آزمایشگاه‌های معتبر ارسال شود. برای ارزیابی دقیقتر نمونه‌ها باید از نقاط چهارگانه چاه یا منبع اصلی تامین‌کننده آب، ابتدای لوله‌ها قبل از ورود به سالن، لوله‌های وسط سالن‌ها و انتهای سالن اخذ گردد درون سالن‌های پرورش به علت دمای مناسب برای رشد و تزاید انواع ارگانیسم‌ها، کیفیت آب دچار تغییر می‌شود.

علاوه بر دمای مناسب، فاکتوری که تاثیر بسیار زیادی بر کیفیت میکروبی آب درون لوله‌ها دارد، وجود بیوفیلم است.

این لایه چسبنده آلی که عمدتا از بقایای افزودنی‌های مختلف، کلونی‌های باکتریایی سموم و دیگر تولیدات مضر باکتریایی تشکیل شده، نقش بسزایی در وقوع آلودگی‌های ثانویه آب دارد.

در نمونه‌گیری‌های متعدد پی بردیم که آب ورودی با محتوای میکروبی مجاز، پس از ورود به لوله‌های آلوده به بیوفیلم دچار آلودگی شدید میکروبی – عمدتا اشریشیا کولی، سالمونلا، سودوموناس و کلبسیلا – می‌شود.

میزان آلودگی در لوله‌های فلزی در قیاس با لوله‌های پلی اتیلن بیشتر است و عدم تراز بودن لوله‌ها شانس تشکیل بیوفیلم را به شدت افزایش می‌دهد. ضدعفونی و اسیدی کردن آب مهم‌ترین روش‌هایی هستند که تولیدکنندگان مرغ گوشتی برای بهبود کیفیت آب به کار می‌برند اما نباید فراموش کرد اينها دو رهیافت کاملا متفاوت هستند که در کنار هم به نتیجه مطلوب منتهی می‌شوند و هیچ یک قابل جایگزینی با دیگری نیست.

برای دستیابی به بهترین نتیجه در ضدعفونی آب با کلر باید PH آب بین ۶ و ۷ باشد و استفاده از اسیدیفایرها برای آب با PH بالاتر از ۷/۵ کاملا ضروری است. مترجم برخی آنتی بیوتیک‌ها نظیر تتراسیکلین‌ها نیز بهترین عملکرد خود را در PH اسیدی دارند. اسید و کلر هرگز نباید به صورت همزمان استفاده شوند چرا که واکنش شیمیایی بین این دو باعث تولید گازهای خطرناک می‌شود. بهترین روش، استفاده از پمپی با انژکتور دوگانه است تا اسیدیفایر را قبل از افزودن کلر اضافه کند علاوه بر کلر استفاده از ازن، دی اکسید کلر و پراکسید هیدروژن در سالن‌های مرغداری نتایج بسیار خوبی به همراه داشته است.

ضدعفونی و اسیدی کردن آب مهم‌ترین روشهایی هستند که تولیدکنندگان مرغ گوشتی برای بهبود کیفیت آب به کار می‌برند اما نباید فراموش کرد این‌ها دو رهیافت کاملا متفاوت هستند که در کنار هم به نتیجه مطلوب منتهی می‌شوند و هیچ یک قابل جایگزینی با دیگری نیست.

پراکسید هیدروژن علاوه بر ضد عفونی موثر آب ، باعث اسیدی شدن جزیی آن نیز میگردد.

نوع و غلظت ضد عفونی کننده‌ها و اسیدی کننده‌ها بسته به میزان، املاح، بار میکروبی اولیه، محتوا و ظرفیت بافری آب تغییر می‌کند. یکی از روش‌های مرسوم برای تعیین نوع و غلظت مناسب ضدعفونی‌کننده یا اسیدی‌کننده استفاده از پتانسیل اکسایش و کاهش (ORP) است. این شاخص در واقع بیانگر قدرت اکسیدکنندگی برای منهدم کردن میکروارگانیسم‌ها، یا واکنش با مینرال‌های مضری نظیر آهن و منگنز است.

اولین مرحله برای ضدعفونی آب، ضدعفونی لوله‌ها و زدودن بیوفیلم است. مینرال‌ها، قارچ‌ها و جلبک‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌هایی که ضمن کمک به تشکیل بیوفیلم در شبکه درهم‌تنیده آن محبوس شده‌اند استفاده از پراکسید هیدروژن با غلظت %۱ باعث پاکسازی بسیار موثر بیوفیلم می‌شود. (غلظت ۲-۱ درصد از پراکسید هیدروژن برای زدودن بیوفیلم در زمان خالی بودن سالن‌ها کاربرد دارد. در زمان حضور گله در سالن در دوزهای بسیار پایینتر با نتایج مطلوب قابل توصیه است.)

سرکه سدیم هیپوکلریت و ترکیبات چهارتایی آمونیوم از دیگر فرآورده‌هایی هستند که برای پاکسازی لوله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

(سرکه اکسیدکننده بسیار ضعیفی است و عملا تاثیر چندانی بر بیوفیلم ندارد. هیپوکلریت سدیم در مواردی که آلودگی قارچی در لوله‌ها تشخیص داده شود قابل توصیه بوده و بر روی آلودگی‌های قارچی تاثیر مطلوبی دارد و در نهایت ترکیبات چهارتایی آمونیوم در حضور مواد آلی عملکرد ضعیفی دارند و گزینه مناسبی برای زدودن بیوفیلم نیستند.)

نکته بسیار مهم در پاکسازی لوله‌ها فارغ از نوع ماده‌ای که استفاده شده آبکشی و شستشوی مناسب لوله‌هاست. قبلا گفتیم که بیوفیلم زدوده شده می‌تواند حاوی انواع سموم قارچی و باکتریایی ارگانیسم‌های زنده و دیگر عوامل مخاطره‌آمیز باشد. اسیدیفایرها برای حفظ PH آب در محدوده‌ای کمتر از ۷ مورد استفاده قرار گیرند تا به کاهش تزاید باکتری‌ها کمک کنند. برای تحقق این هدف ضروری است اسیدیفایرها در فواصل زمانی کوتاه (حداکثر هر سه روز یکیار) مورد استفاده قرار بگیرند.

در فارم‌هایی که PH آب بالاتر از ۸ است اسیدی کردن آب باید به طور روزانه انجام گیرد و در غیر این صورت عملا ضدعفونی کردن آب، بی‌معناست. این حقیقت دارد که جوجه‌ها به سرعت به آب اسیدی شده خو میگیرند اما تغییر ناگهانی PH آب، مصرف بیش از اندازه اسیدسیتریک و اسید استیک، PH کمتر از ۵ به علت طعم و بوی شدید اسید و اثر نامطلوب آن بر آب می‌تواند باعث کاهش آب و غذای مصرفی پرنده و بروز برخی مشکلات تحت بالینی گوارشی گردد.

بنابراین به تولیدکنندگان توصیه می‌شود برای جلوگیری از مشکلات ذکر شده و تداخلات احتمالی در زمان استفاده از اسیدی‌کننده‌ها میزان اسیدیته آب را کنترل کنند. (این کار از طریق نوارهای تست کاغذی به سهولت قابل انجام است.)

مدیریت کیفیت آب از طریق پایش پیوسته امکان‌پذیر است. نه تنها در زمانی که دچار مشکل می‌شویم، دانستن شاخص‌های شیمیایی و میکروبی آب به ما امکان اعمال مدیریتی تاثیرگذار می‌دهد.