كمبود پتاسيم در گياهان

كمبود پتاسيم در گياهان در ابتدا منجر به بروز علائم ظاهري و نشانه هاي قابل ديدن نمي شود، بلكه ابتدا فقط كاهشي در ميزان رشد و عملكرد وجود دارد كه به آن اصطلاحاً گرسنگي پنهان گفته مي شود و تا زماني كه كمبود پتاسيم شديد نباشد، حتي تا پايان فصل رشد نيز علائم ظاهري همچنان بروز نكرده اما كاهش عملكرد در اين شرايط قطعي خواهد بود.

در بعضي شرايط كمبود پتاسيم به هر دليلي شدت پيدا كرده و علائم ظاهري نيز برروي گياه ديده مي شود. شروع اين علايم به دليل تحرك زياد پتاسيم در برگ ها و امكان انتقال مجدد آن از برگ هاي پيرتر به برگ هاي جوان تر و نقاط مريستمي گياه ابتدا در برگ هاي پير ظاهر شده و با شديدتر شدن
كمبود به برگ هاي جوان نيز سرايت مي كند.

نشانه هاي ظاهري كمبود پتاسيم ابتدا بر روي دومين و سومين برگ هاي پيرتر ظاهر مي شود. در پيرترين برگ ها اغلب زردي و سوختگي از
نوك و حاشيه برگ ها شروع شده و به سمت پهنك توسعه مي يابد. البته در بعضي گونه ها نظير شبدر نيز ممكن است نقاط سوخته و نكروزه به طور نامنظم در سطح برگ ها ديده شود. همانگونه كه قبلاً نيز ذكر گرديد گياهاني كه به كمبود پتاسيم مبتلا هستند معمولاً از شادابي و طراوت كمتري برخوردار بوده و در شرايط كم آبي به سهولت پژمرده مي شوند.

بنابراين مقاومت به خشكي و شوري در آن ها پائين و حساسيت نسبت به آسيب سرما، بيماري ها و آفات نيز بيشتر است مواجهه گياه با كمبود پتاسيم ممكن است به صورت مستقيم و يا غير مستقيم باشد.

اثرات مستقيم و غیرمستقیم كمبود پتاسيم

از اثرات مستقيم كمبود پتاسيم پائين بودن ميزان قابليت جذب پتاسيم براي گياه در خاك مي باشد كه كفاف نياز گياه را نمي دهد و بسته به سطح پتاسيم قابل جذب خاك و توانايي خاك براي حفظ غلظت پتاسيم محلول خاك، سرعت و دوره رشد گياه، توقع گياه از نظر پتاسيم و كارايي ريشه در جذب پتاسيم غير تبادلي خاك ممكن است در مراحل مختلف رشد گياه اتفاق بيفتد.

اثرات غير مستقيم كمبود پتاسيم در گياه به اين معني است كه عليرغم وجود پتاسيم قابل جذب كافي و حتي بالا در خاك به دليل فيزيولوژيكي جذب پتاسيم توسط ريشه و يا انتقال آن از ريشه به اندام هاي هوايي مختل مي شود كه از آن جمله مي توان به وجود اثر متقابل منفي مربوط به غلظت هاي بالاي كلسيم، منيزيم و سديم نسبت به پتاسيم در خاك اشاره نمود در اين حالت يعني عدم تعادل غلظت اين عناصر در خاك به دليل مشابهت حامل هاي جذب پتاسيم، كلسيم، منيزيم و سديم در ريشه جايگاههاي اتصال عمدتاً توسط آن ها اشغال گرديده و بدين ترتيب پتاسيم كمتري به داخل سلولهاي ريشه انتقال مي يابد.

روش هاي تشخيص كمبود پتاسيم

روش هاي مختلفي براي پي بردن به كمبود عناصر غذايي و به ويژه پتاسيم در خاك و گياه وجود دارد كه هر يك محاسن و معايب خاص خود را دارد.

• روش تجزيه خاك:

روش تجزيه خاك يكي از ساده ترين، رايج ترين و در عين حال مطمئن ترين راههاي ارزيابي پتاسيم قابل جذب خاك است. به اين منظور مي توان با بكارگيري شيوه هاي رايج آزمايشگاهي در كوتاهترين زمان ممكن غلظت عنصر مورد نظر در خاك را انداز ه گيري نموده و پس از مقايسه آن با حد بحراني يا محدوده بحراني غلظت عنصر مورد نظر در خاك، نسبت به مصرف يا عدم مصرف آن عنصر تصميم گيري نمود.

اما آنچه در اين ارتباط همواره بايستي مد نظر قرار گيرد اينكه غلظتهاي اندازه گيري شده در آزمايشگاه همان مقاديري نيستند كه به تنهايي و بدون در نظر گرفتن نوع گياه، طول دوره رشد و توقع آن از نظر عنصر مورد نظر، مديريت زراعي، عملكرد مورد انتظار و همچنين خصوصيات فيزيك و شيميايي خاك، ملاك قضاوت براي توصيه كودي قرار گيرند، بلكه بايستي با آگاهي كامل از شرايط فوق و در يك جمع بندي كارشناسانه نسبت به توصيه كودي اقدام گردد.

در اين روش دقت در نمونه برداري خاك به گونه اي كه بتواند نماينده قطعه زمين مورد نظر باشد و همچنين دقت در مراحل آماده سازي و اندازه گيري غلظت عنصر يا عناصر مورد نظر در آزمايشگاه از حساسيت خاصي برخوردار است.

در صورت رعايت كليه شرايط فوق و انجام توصيه هاي لازم مي توان از ايجاد امنيت غذايي براي گياه در خاك اطمينان حاصل نمود.

• روش تجزيه گياه:

يكي ديگر از روش هاي متداول جهت بررسي توان خاك در تغذيه گياه انداز هگيري غلظت عناصر غذايي در گياه است. با تجزيه بافت هاي گياهي به شرطي كه گياه  در شرايط كمبود شديد نباشد مي توان تخمين نسبتاً دقيقي از وضعيت تغذيه اي گياه بدست آورد، چرا كه در شرايط كمبود شديد رشد ريشه گياه متوقف شده و بافت هاي گياهي غلظت بيشتري از عناصر غذايي نسبت به گياهان داراي رشد مناسب را از خود نشان م يدهند.

نكته حايز اهميت در تجزيه گياه آن است كه بايد نوع اندام گياهي، سن گياه، رقم، زمان نمونه برداري و محل نمون هبرداري دقيقاً مد نظر قرار گيرد چرا كه در زمان هاي مختلف رشد گياه، تغييراتي در غلظت عناصر غذايي در اندام هاي گياهي و به ويژه برگ به وجود مي آيد.

در روش تجزيه گياه عموماً اندام مورد نمونه برداري جهت تجزيه، برگ گياه و در بعضي موارد برگ به همراه دمبرگ يا دمبرگ به تنهايي مي باشد و كمتر از ساير اندامها به اين منظور نمونه برداري مي شود. بديهي است ارزش كاربردي تجزيه گياه به منظور توصيه كودي بستگي به تفسير صحيح و دقيق آن دارد.

• روش مشاهده علائم ظاهري كمبود:

همانگونه كه قبلاً نيز اشاره شد امروزه استفاده از علائم ظاهري كمبود جهت تشخيص وضعيت عناصر غذايي در خاك و گياه به هيچ وجه توصيه
نمي شود چرا كه در صورت بروز علايم ظاهري هر گونه تلاش در جهت باز گرداندن گياه به وضعيت رشد طبيعي نرمال اگرچه بي فايده نيست اما در هر صورت گياه بخشي از عملكرد خود را از دست مي دهد.

در هر حال اطلاع از علائم اختصاصي كمبود هر يك از عناصر غذايي در گياهان براي كارشناسان و كليه افرادي كه به نحوي با گياهان زراعي سروكار دارند مفيد به نظر مي رسد.

گرچه علائم كمبود پتاسيم در گونه هاي مختلف گياهان بسيار متفاوت است ولي در عين حال علائم مشتركي نيز وجود دارد كه در غالب گياهان مشاهده مي شود.

در مورد كمبود پتاسيم دو نوع علامت مورد بررسي است: اول، رشد و نمو گياه و دوم، علائم برگي.

بیشتر بخوانید:

اشکال مختلف پتاسیم در خاک

تأثير عوامل گياه در قابليت جذب پتاسيم

اثر پتاسیم بر كیفیت محصولات زراعی و باغی

مقابله گياهان با كمبود پتاسيم

گونه هاي گياهان و حتي ارقام مختلف يك گونه گياهي از نظرنحوه مواجهه با شرايط كمبود و سطح مقاومت آن ها در شرايط كمبود پتاسيم متفاوت مي باشند. اختلاف ارقام و گونه هاي مختلف در اين رابطه به حدي است كه مي توان با روش هاي معين گونه هاي مقاوم و يا حساس به كمبود پتاسيم را شناسايي نمود.

تحقيقات متعدد نشان داده است كه گياهان به روش هاي مختلفي مي توانند با كمبود پتاسيم مقابله نمايند كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره نمود:

• توسعه سيستم ريشه اي:

گياهاني كه از گستردگي ريشه اي بيشتري برخوردار باشند، قادر خواهند بود سطح بيشتري را در معرض جذب پتاسيم عرضه شده از خاك قرار دهند. از طرف ديگر با توجه به تحرك اندك پتاسيم در خاك، توسعه بيشتر شبكه ريشه اي و شكل پخشيده ريشه باعث م يشود دسترسي ريش هها در طول دوره رشد به نقاطي از خاك كه پتاسيم آن ها توسط ساير ريش هها تخليه نگرديده است بيشتر شود و بنابراين كارايي جذب پتاسيم افزايش يابد.

• نسبت سطح ريشه ها به اندام هوايي گياهان:

از اين نظر حايز اهميت مي باشد كه ريشه هاي گياهان تأمي نكننده عناصر غذايي مورد نياز براي رشد اندام هاي هوايي مي باشند، لذا بعضي از
گونه ها و يا ارقام مقاوم به كمبود پتاسيم با كاهش نسبت سطح اندام هوايي به سطح ريشه ها در واقع سرعت تأمين پتاسيم را متناسب با تقاضاي بخش رويشي تنظيم و بدي نوسيله با كمبود پتاسيم مقابله م يكنند.

• كاهش حداقل غلظت پتاسيم در محلول خاك كه در آن غلظت جذب پتاسيم امكانپذير است

• ترشحات ريشه هاي گياهان:

تحقيقات اخير محققين نشان داده است كه ريشه هاي بعضي از ارقام گياهان در شرايط كمبود پتاسيم با ترشح موادي به درون خاك قابليت استفاده پتاسيم خاك را افزايش داده و بنابراين باعث مي گردند اين گياهان بتوانند با كمبود پتاسيم مواجهه نموده و رشد قابل قبولي داشته باشند. هنوز مشخص نيست كه ترشحات ريشه گياهان با چه مكانيسمي قادر خواهند بود جذب پتاسيم را براي گياهان تسهيل نمايند و آيا اين اثر مستقيم يا غير مستقيم است.

درمان كمبود پتاسيم

از آنجا كه حركت پتاسيم در خاك عمدتاً تحت تأثير پخشيدگي مي باشد هر عاملي كه پخشيدگي پتاسيم در خاك را افزايش دهد، قابليت عرضه پتاسيم را افزايش داده است.

به منظور پيشگيري از بروز كمبود پتاسيم در گياهان و استفاده از پتاسيم بومي خاك به شرح زير مي باشد:

• استفاده از تناوب زراعي و قراردادن گياهان پتاسيم دوست و سريع الرشد با گياهان با نياز پتاسيمي پائين و دورة رشد طولاني در تناوب،
• افزايش مواد آلي خاك و اصلاح ساختمان خاك ب همنظور بهبود شرايط تهويه اي ريشه و فراهم نمودن امكان رشد و توسعه بيشتر ريشه در خاك،
• حفظ رطوبت خاك در حد مطلوب و با توجه به اينكه بخش عمدة پتاسيم در خاك توسط فرآيند پخشيدگي به طرف ريشه حركت كرده و در اين ارتباط رطوبت عامل مهمي به شمار مي رود.
• تغذيه متعادل و به خصوص مصرف ازت به ميزان كافي با توجه به اثر متقابل و مثبت آن بر رشد ريشه و افزايش جذب پتاسيم از خاك.

روش مستقيم درمان كمبود پتاسيم، افزودن مقدار پتاسيم قابل جذب خاك است. اين مقدار را مي توان به دو روش شيميايي و بيولوژيكي افزايش داد. در روش شيميايي در واقع كودهاي شيميايي محتوي پتاسيم به خاك افزوده مي شوند و در روش بيولوژيكي ميكروارگانيسم هاي حل كننده سيليكات به خاك افزوده مي شوند تا با آزادسازي پتاسيم غير قابل جذب خاك، مقدار پتاسيم قابل جذب را افزايش دهند. اينك به تفصيل به بحث دربارة هر كدام از دو روش فوق پرداخته مي شود.

منبع:

پتاسیم در کشاورزی – پروفسور محمدجعفر ملکوتی، دکتر علی اصغر شهابی و دکتر کامبیز بازرگان