«معجزه آبخیزداری»| جهش تولید با آبخیزداری و آبخوانداری/ آخرین یافته های تحقیقاتی در این باره چیست؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ پژوهش ها و تحقیقات متعدد صورت گرفته توسط مراکز علمی پژوهشی معتبر داخل کشور با هدف ارزیابی اقتصادی و اجتماعی  طرح های آبخیزداری و آبخوانداری، حائز این نکته بسیار مهم است که اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در بسیاری از حوزه­ های آبخیز کشور، آثار و پیامدهای بسیار خوبی به دنبال داشته است. در این گزارش به تبیین یافته های تحقیقاتی درباره ارزیابی طرح های آبخیزداری و آبخوانداری می پردازیم:

۱. ارزیابی طرح آبخوانداری ایستگاه آب باریک بم

بر اساس نتایج این تحقیق، اجرای طرح آبخیزداری و آبخوانداری در منطقه موجب شده که بسیاری از اهالی روستاهای منطقه در ایستگاه مشغول به کار شوند و همچنین با اجرای طرح، میزان مهاجرت از منطقه به گونه ای کاملا محسوس کاهش یافته است.

((منبع تحقیق: بنی اسدی، محسن، بررسی و مطالعه تأثیر طرح آبخوانداری آب باریک بم بر وضعیت اقتصادی اجتماعی ساکنین منطقه، گزارش پژوهشی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، ۱۳۷۶))

۲. ارزیابی عملیات آبخیزداری سد اکباتان

یافته های  این تحقیق گویای آن است که طرح آبخیزداری اجرا شده در تطابق با طرح های تدوین شده نبوده و از این رو، در دستیابی به اهداف پیش بینی شده، موفقیت کامل نداشته است؛ افزون بر این به دلیل نوسان های شدید در تخصیص اعتبارات مورد نیاز در سال های اجرای طرح، متکی بودن هزینه به اعتبارات دولتی، عدم انجام کلیه اقدامات اجرایی پیش شده و عدم مشارکت مردمی، اجرای طرح با مشکلات متعدد روبرو بوده است.

علیرغم آنچه گفته شد، تجزیه و تحلیل صورت گرفته در این طرح حاکی از آن است که اقدامات آبخیزداری انجام شده در حوزه ها در کاهش تندآب ها و حجم رسوبات منتقل شده به مخازن سد اکباتان تاثیر قابل ملاحظه داشته است.

((منبع تحقیق: ایلدرومی، علیرضا، ارزیابی نتایج عملیات آبخیزداری انجام شده در سد اکباتان، همدان، مرکز تحقیقات آبخیزداری، ۱۳۷۵))

۳. ارزیابی طرح آبخیزداری استان اصفهان

یافته های این تحقیق نشان می دهد تأثیر آبخیزداری بر آب کشاورزی، افزایش سطح زیر کشت، میزان عملکرد و میزان آیش گذاری، ملموس و گاه تعیین کننده بوده است. نرخ بازده داخلی این طرح با در نظرگرفتن حداقل و حداکثر درآمدهای حاصل از فعالیت های کشاورزی، به ترتیب ۱۸ و ۳۶ درصد بوده که برای طرح های بخش عمومی مطلوب است.

((منبع تحقیق: صالحی، اصغر، بررسی و ارزیابی اثرات اقتصادی اجتماعی طرح های آبخیزداری در استان اصفهان، گزارش نهایی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری))

۴. ارزیابی طرح آبخیزداری حوزه آبخیز کن

بر اساس نتایج این تحقیق، طبق نظر روستاییان، انجام اقدامات آبخیزداری در میزان تولید محصولات زراعی ۶۳ درصد، تعداد مهاجرت ۵۵ درصد و تغییر وسعت اراضی ۳۷ درصد اثر داشته است. همچنین نتایج نشان می دهد که عملیات انجام شده بر تقلیل فراوانی سیل و آلودگی آب ها، به ترتیب ۹۰ و ۹۶ درصد موثر بوده است.

((منبع تحقیق: صادقی، سیدحمیدرضا؛ فروتن، الهام؛ شریفی، فرود، ارزیابی عملکرد اقدامات آبخیزداریبه روش کیفی در بخشی از آبخیز کن، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره ۷۹، ۱۳۸۴))

۵. ارزیابی طرح آبخیزداری حوزه زنجان رود

یافته های این تحقیق نشان می دهد که طرح ساماندهی زنجان رود با انجام عملیات آبخیزداری در کنترل سیلاب و افزایش سطح زیر کشت بسیار موفق بوده و در نتیجه آن، میزان تولید و درآمد کشاورزان نیز افزایش یافته است.

((منبع تحقیق: یزدانی، محمود؛ جلالیان، حمید، پری زنگنه، عبدالحسین، ارزیابی اثرات اجتماعی اقتصادی و زیست محیطی طرح آبخیزداری، انجمن جغرافیای ایران، سال ۷، شماره ۲۰و۲۱، ۱۳۸۸))

۶. ارزیابی حوزه آبخیز چمانی استان گلستان

یافته های تحقیقاتی نشان می دهد که عواملی مانند تحصیلات، حرفه اصلی کشاورزی، مالکیت اراضی، میزان شیب زمین، آگاهی کشاورزان از روش های حفاظت خاک، شرکت در کلاس های ترویجی کشاورزان در به کار گیری از دانش آبخیزداری (به کار گیری عملیات تراس بندی) اثر مثبت و معنی دار دارد؛ همچنین محاسبه و تفسیرکشش کل موزون و اثرات نهایی متغیرهای موثر نشان می دهد که با یک سال افزایش در میزان تحصیلات، احتمال به کار گیری عملیات تراس بندی به اندازه چهار درصد افزایش خواهد یافت. همچنین کشاورزان دارای سطح تحصیلات بالاتر، از مزایای اجرای عملیات حفاظت خاک بیشتر آگاهی دارند و تمایل آنها به اجرای این عملیات بیشتر است، به گونه ای که با یک درصد افزایش میزان آگاهی کشاورزان و یک درصد افزایش درآمد آنان، احتمال به کار گیری عملیات تراس بندی به ترتیب ۷۳ درصد و ۷۸ افزایش می یابد.

((منبع تحقیق: نصیری، معصومه؛ نجفی نژاد، علی؛ دریجانی، علی؛ سعدالدین، امیر، ارزیابی عوامل اقتصادی اجتماعی موثر بر بکارگیری عملیات تراس بندی با استفاده از الگوی لاجیت مطالعه موردی حوزه آبخیز چمانی، استان گلستان، مجلسه پژوهش حفاظت آب و خاک، سال ۱۸، شماره ۴، ۱۳۹۰))

۷. ارزیابی حوزه آبخیز کلستان استان فارس

طبق یافته های این تحقیق، انجام عملیات آبخیزداری (ایجاد سدخاکی) توانسته است بر افزایش بازدهی تولیدات زراعی و جلوگیری از سیل در راه ها موثر واقع شود. همچنین این تحقیق نشان می دهد از آنجا که فعالیت های آبخیزداری دارای تأثیرات دیربازده است، افراد مسن تر با برخورداری از تجارب بیشتر معمولا نسبت به آینده این طرح دیدگاه بهتری دارند. همچنین بهره بردارانی که میزان تولید بیشتری دارند، فعالیت آبخیزداری را موثرتر از سایر بهره برداران می دانند. علاوه بر این نتایج این تحقیق نشان می دهد با افزایش سطح تحصیلات بهره برداران، نگرش مثبت به فعالیت آبخیزداری کاهش می یابد، که ظاهرا دلیل آن افزایش توقعات قشرتحصیلکرده به بازدهی بیشتر فعالیت آبخیزداری با توجه به هزینه های انجام شده است. این تحقیق حاکی از آن است که افزایش بازدهی اراضی زراعی، کاهش خسارت سیل به راه ها، افزایش درآمد بهره بردار و افزایش چشمه ها بیشترین تأثیر را در ایجاد نگرش مثبت نسبت به فعالیت آبخیزداری دارند.

((منبع تحقیق: راعی، سمانه؛ شهرکی، جواد؛ زارع، ابراهیم، بررسی عوامل موثر بر نگرش بهره برداران نسبت به فعالیت آبخیزداری: مطالعه موردی حوزه آبخیز کلستان استان فارس، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۸، بهار ۱۳۹۴))

در مجموع باید گفت آخرین یافته های تحقیقاتی نشان می دهد انجام طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در نقاط مختلف کشور، آثار و پیامدهای مهمی در جهش تولید با افزایش بازدهی زراعی، کاهش خسارت سیل به منازل و راه ها، افزایش آبدهی چشمه ها، اشتغال پایدار، کاهش مهاجرت روستاییان، افزایش درآمد روستاییان، افزایش رفاه و رضایت آبخیزنشینان و غیره را به دنبال داشته است.