فیروزه از سنگ های قیمتی است و فیروزه تراشی از جمله هنرهای دستی کهن ایرانیان و به خصوص خراسانی هاست. فیروزه نیشابور قدمتی پنج هزار ساله دارد و از دوران باستان در ایران شناخته شده بود چنانکه بر اساس کتیبه بنیاد کاخ داریوش در شوش در آن زمان فیروزه با نام احسائین از خوارزم برای زینت کاخ آورده شده بود. همچنین بر اساس شواهد تاریخی به دست آمده، قدیمی ترین سنگ فیروزه جهان که به دست انسان تراشیده شده است از عمق سه و نیم متری زمین در ۲۰ کیلومتری نیشابور کشف شده که بر روی کمربند اسکلت انسانی ۵۵۰۰ ساله قرار داشته است. هم اکنون نیز هنر فیروزه تراشی هنرمندان خراسانی نام این سنگ را با بهترین کیفیت در جهان به نام فیروزه نیشابور به ثبت رسانده است.
معدن فیروزه نیشابور، قدیمی ترین معدن فعال دنیاست و شواهد باستان شناسی نشان می‌دهد که از شش هزار و ۷۰۰ سال قبل آثار باقیمانده از استخراج فیروزه از این معدن وجود داشته و با اینکه خیلی از معادن قدیمی پس از استخراج متروکه شده اند اما معدن فیروزه نیشابور همچنان فعال است. سالانه ۴۰ تن سنگ فیروزه در خراسان رضوی تولید می شود که ۱۵ تا ۲۰ درصد آن به صورت نگین تراش می خورد.
فیروزه به رنگ های آبی آسمانی، آبی مایل به سبز، سبز مایل به زرد، آبی نیلی و آبی مایل به سفید وجود دارد که رنگ آبی آسمانی مرغوب ترین نوع فیروزه است. این سنگ را سمبل آرامش، خوش شانسی و محافظت در مقابل شیطان می دانند و از این رو طرفداران زیادی دارد. گذشتگان فیروزه را خواص درمانی زیادی می دانستند. آن ها معتقد بودند این سنگ برای تقویت قلب، دستگاه تنفسی، معده، کبد، چشم ها و گلو مفید است. همچنین در درمان افسردگی و آرامش اعصاب نیز تاثیر گذار است.
برای افزایش سختی و دوام فیروزه و همچنین برای جلوگیری از رنگ پریدگی عمل واکس زدن روی آن انجام می شود. واکس فیروزه نوعی رزین مصنوعی است که با روشی خاص و فرو بردن فیروزه در آن صورت می گیرد. با این کار بر ارزش فیروزه نیز افزوده می شود. فیروزه اکثرا به صورت برش کبوچان است و کمتر تراش داده می شود. همچنین به صورت دانه تسبیحی و فانتزی هم برش داده می شود.
ارزان بودن وسایل و ابزارهای مربوط به فیروزه تراشی، سود قابل توجه و همچنین افزایش استخراج معدن فیروزه در سال های اخیر از جمله علل رونق صنایع مربوط به فیروزه در نیشابور بوده است. هم اکنون نیز کارگاه های فیروزه تراشی فراوانی در این شهرستان فعال است.
