انواع گیاهان مناسب برای تغذیه شتر

خورنال

گونه‌ای چمنی، انبوه و کلاف مانند و مخصوص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است که پراکندگی جغرافیایی آن زیاد می‌باشد. ‌این گیاه با آب و هوای مختلف تطابق دارد ولی در مقابل سرما حساس می‌باشد کیفیت خوش‌خوراکی آن خوب است و به علت جوانه زدن آسان و رشد سریع در مقابل چرای مفرط مقاوم است.

گونه‌های مختلف ‌این گیاه که شتر از آنها تغذیه می‌کند عبارتند از C.Bifiorus و C.Ciliaris و C.Setigerus و C.Citearis.‌ این گیاه در مناطق خیلی گرم ‌ایران از خوزستان تا بلوچستان دیده می‌شود.

در خوزستان و جنوب فارس گونه C.Ciliaris فقط در دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای تا ارتفاعات ۸۰۰ متر دیده می‌شود. در حالی که در بلوچستان به طور فراوان به صورت توده‌هایی در زمین‌های مسطح شنی یافت میگردد. ‌این گیاه مناسب‌ترین گونه جهت احداث مراتع مصنوعی دایمی ‌آبیاری شده و یا بدون آبیاری در جنوب ‌ایران بویژه بلوچستان و نواحی گرم خوزستان و فارس که کمتر از ۲۵۰ میلیمتر بارندگی دارد، می‌باشد.

چبر

چبر گیاهی است چندین ساله و از تیره گرامینه.‌ این گیاه به علت داشتن پیازهایی در قسمت‌های زیرزمینی بخوبی می‌تواند زمستان‌های سخت را به سر برده و در اوایل بهار به رشد و نمو خود ادامه دهد. چبر دارای گونه‌های متعددی است.‌ این نبات علوفه‌ای به انگلیسی موسوم به  Blue grass و به علت غنی بودن مواد غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد که به عنوان علوفه سبز جهت چراگاه مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از گونه‌های علوفه‌ای چبر دارای خوش‌خوراکی خاص و ارزش تغذیه‌ای مناسبی می‌باشد.‌ این گیاه در اکثر مناطق کشور پراکنده است. دو گونه از ‌این گیاه به نام‌های P.Buibosa و P.Sinaica که در منطقه مدیترانه می‌رویند مورد استفاده شتر قرار می‌گیرند.

علف شور

گیاهی خشبی است از خانواده کنوپودیانه با قاعده چوبی و قوی و ساقه‌های کاملا راست که در قاعده گسترده می‌باشد.‌ این گیاه دارای برگ‌های باریک ریز و فشرده‌ای است که مدت زیادی از سال را رشد نموده و در پاییز بارور می‌گردد. علف شور گیاهی است خوش‌خوراک که همیشه مورد چرای مفرط قرار می‌گیرد و به علت نرسیدن به مرحله دانه‌دهی ازدیاد طبیعی آن به سختی امکان‌پذیر است.

علف شور به میزان فراوان در جنوب غربی تهران و همچنین در شمال غربی و جنوب ‌ایران و در استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان و خراسان به چشم می‌خورد‌. این نوع علف شور نیز مانند S.Vermiculata واقع در کویرهای سوریه و هم چنین سایر گونه‌های دائمی ‌آن، در اراضی شور به عمل نمی‌آید. ‌این گیاه یکی از بهترین گیاهانی است که در مناطق غیر شور ولی کم باران کاشته می‌شود. انواع علف شور خود را با خاک‌های فقیر و خاک‌های جلگه‌ای دست نخورده وفق داده در خاک‌های حاصلخیز نواحی نیمه‌جلگه‌ای نیز رشد می‌نماید.

گونه‌های دیگری از‌این گیاه که مورد تغذیه شتر قرار می‌گیرد عبارتند از S.Vermiculata, S.Spionsa .S.Kali S.Foetida.

برشنک

یکی از انواع ارزن است که برای چرا و سیلو مورد استفاده قرار می‌گیرد.‌ این نباتات برای رشد و نمو و تولید محصول رضایت‌بخش احتیاج به خاک‌های غنی و حاصلخیز دارد. در شرایط مناسب علوفه سبز فراوانی تولید می‌کند و در یک فصل میتوان از آن چندین علوفه برداشت نمود.‌ این گیاه دارای اکوتیپ‌های زیادی بوده و در مناطق گرمسیری، فارس، خوزستان و هرمزگان به طور طبیعی می‌روید و در اراضی پرشیب و سنگلاخی برای جلوگیری از فرسایش خاک کشت می‌شود. برشنک علاوه بر ‌این که مورد استفاده بز و سایر دام‌ها می‌توان قرار گیرد یکی از روئیدنی‌های مورد استفاده شتر می‌باشد.

خيو

گیاهی است یکساله یا دائمی ‌با سنبله‌های منفرد و ساقه‌های خشبی، سفت و مغزدار بذرهای ‌این گیاه به علت پوسته سفت و سخت مدت زیادی قدرت زایش خود را حفظ نموده می‌تواند حتی چندین سال در شرایط طبیعی به صورت خفته باقی بماند. ساقه‌های بذردهنده راست، صاف و خشبی است که طول آنها تا یک متر نیز می‌رسد. چنانچه دقت گردد در رأس خوشه‌ این انواع، گل منفردی که به بذر نشسته دیده می‌شود. علوفه حاصل از ‌این گیاه به صورت برگ‌های باریک اکثراً از سطح زمین یعنی قاعده گیاه خارج شده در زیر ساقه گل‌دهنده مجتمع می‌گردد.

ریشه‌ این گیاه پراکنده می‌شود و به علاوه تا عمق مناسبی در خاک فرو می‌رود. ‌این گیاهان با اغلب خاک‌ها سازش دارد ولی به طور کلی خاک‌های شنی برای آنها بهتر است و در خاک‌های مرطوب قلیایی عملکرد بیشتری دارد. علوفه خشک انواع ‌این گیاه ارزش غذایی چندانی ندارد. از ‌این خانواده دو گونه S.Brockmanii S.Margwatus مورد مصرف شتر قرار می‌گیرد.

علف چمنی (چچم)

این گیاه برای حیوانات دارای کیفیت علوفه‌ای مناسبی است. در صورت چرای مفرط و برداشت مکرر در چراگاه‌ها بذر تولید می‌کند و چنانچه رطوبت و مواد غذایی کافی برای رشد در دسترس ‌این گیاه قرار داده شود می‌توان از آن در یک فصل چندین مرتبه محصول برداشت نمود. چچم را می‌توان در پاییز و بهار کشت نمود. چنانچه منطقه مورد نظر دارای زمستان‌های سخت و سرد و خاک زراعی سنگین باشد باید زمان کشت را به بهار موکول نمود.‌ این گیاه به علت دارا بودن برگهای ظریف و ساقه‌های باریک علوفه خشک مرغوبی تولید میکند .

چوج

این درختچه از خانواه سالوادوراسه بوده که در اطراف بندر عباس نای بند، میناب و منطقه جاسک و چابهار دیده می‌شود. درختچه‌ای است همیشه سبز با شاخه‌های صاف و براق کم‌رنگ و آویزان برگ‌هایش استخوانی، بیضی، نیزه‌ای به ابعاد ۳/۵×۱/۲ سانتی‌متر و دمبرگ آن کوتاه به طول ۵ میلیمتر گل آذین آن خوشه‌ای باز و محوری یا انتهایی راست میوه آن کوچک و سرخ رنگ می‌باشد.

کاورس

انواع گونه‌های کاورس که به تعداد فراوانی در جهان پراکنده می‌باشد ویژه مناطق گرمسیر است. ‌این جنس از انواع ارزن بوده و دارای سنبله‌هایی کم و بیش بهم فشرده می‌باشد. کاورس گیاهی است علفی چند ساله که مناطق سواحل جنوب حد فاصل بین بندر عباس و میناب در مراتع آن به حد وفور یافت می‌گردد. در منطقه جاسک سیریک به طرف سیستان و بلوچستان نیز گزارش گردیده است. گیاهی است خوش‌خوراک که مورد تعلیف اکثر دام‌ها قرار می‌گیرد. شتر نیز از‌ این گیاه به خوبی تغذیه می‌نماید. برگ‌های آن پهن و غلاف برگ‌های بی‌کرک و برهنه جهت تثبت شن‌های روان به کار می‌رود. دوگونه‌ای از ‌این گیاه به نام‌های P.turgidum ،P.Maximum جهت تغذیه شتر بیشتر بکار می‌رود.

کنار

کنار درختی است که مخصوص نواحی گرم خشک و نیم گرم جنوب کشور است. گرچه ارتفاع درخت کنار به بیش از هفت متر می‌رسد ولی در منطقه به علت عدم استفاده بیش از حد آن در چرا ‌این درخت به صورت درختچه درآمده است. میوه کنار در محل، طالبین زیاد دارد و به عنوان میوه خوراکی برای انسان خرید و فروش می‌شود کنار دارای شاخه‌های زیاد بلند و نسبتا با رنگ باز است. برگ‌های کنار تخم‌مرغی شکل و کشیده است که از کوبیدن و سائیدن آن پودری به دست می‌آید که سدر نامیده می‌شود و برای شستشوی موی سر از آن استفاده می‌گردد. کنار درخت و درختچه‌ای است که بیشتر برای تعلیف شتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. ‌این گیاه با خشکی، کم آبی و مناطق گرم سازش دارد.

کهورک

درختچه‌ای است کوچک که در بعضی مواقع ارتفاع آن در محل به چهار متر می‌رسد. دارای خار زیادی است که با اشکال مورد تعلیف دام قرار میگیرد. ‌این درختچه دارای میوه‌ای شبیه بادام زمینی ولی بزرگتر از آن است که در تغذیه احشام محلی نقش مهمی ‌را ‌ایفاء می‌کند. درختچه از تیره لگومینوز است و میوه آن دارای ارزش غذایی نسبتاً خوبی است، شتر علاوه بر استفاده از میوه آن از سرشاخه‌های جوان آن استفاده می‌نماید، برگ آن مرکب و دارای تعدادی برگچه‌های باریک می‌باشد.

دونی

مرغوب‌ترین گونه علوفه مرتعی است. ‌این گیاه از خانواده لگومینوز بوده و به آن اصطلاحاً شبدر وحشی نیز می‌گویند. گیاه یکساله بوده که در حوالی نهرهای آب مزارع نخل و مرکبات و خصوصاً مزارع صیفی مخصوصاً در سال‌های پرباران به حد کافی می‌روید ارزش آن در بازار از تمام انواع علوفه هرز باغات که به صورت بسته‌بندی شده به فروش می‌رسد بالاتر می‌باشد گونه‌ای از‌ این گیاه به نام M.Polymorpha مورد تغذیه شتر قرار می‌گیرد.

استبرق

درختی مخصوص مناطق گرمسیری است. از ‌این درخت در قدیم بالاخص در مناطق گرمسیر مثل خوزستان، ابریشم تهیه می‌نمودند. چون اندام‌های ‌این درخت شیرابه سفیدرنگی دارد اهالی معتقدند که شیرابه آن می‌تواند بعضی از دردها را درمان نماید. از ‌این درخت علاوه بر تهیه ابریشم می‌توان کاغذ، کائوچو یا در مواردی خاص علوفه تهیه نمود. استبرق برگ‌های پهن و متقابل دارد که فاقد دمبرگ بوده و پشت و روی آن را کرک‌های سفیدرنگ و بسیار ظریف پوشانیده است. قطر برگ‌های ‌این درخت به حدود دو میلی‌متر می‌رسد. شترها معمولاً از برگ‌های تازه ‌این گیاه تغذیه می‌کنند.

لاتی

گیاهی است از خانواده لگومینوز که در اطراف بندرعباس خصوصاً جاده میناب بندرعباس می‌روید. درختچه‌ای است کوچک که انتهای شاخه‌هایش خارمانند است و برگ‌های آن محدود و به واسطه موهای ابریشمین خود سفیدرنگ به نظر می‌رسد و شامل ۳ برگچه است. لاتی از نباتاتی است که صرفا شتر آن را مورد تعلیف قرار می‌دهد. شترها از برگه‌های تازه C.Pycoostachya در موریتانی تغذیه می‌نمایند. شترهای ‌ایرانی نیز از برگ‌های تازه C.frufuracea تغذیه می‌نمایند.

خارخسک

گیاهی از نوع نباتات یکساله تابستانی است که به حد وفور یافت می‌شود .‌این گیاه معمولاً در نواحی بیابانی ، حاشیه کویر و نقاط کوهستانی کشور وجود دارد و به علت ‌این که خاردار می‌باشد دام‌های دیگر کمتر از آن استفاده اما شتر به راحتی از آن تغذیه می‌نماید.

شنبلیله

این گیاه شبیه یونجه است با‌ این تفاوت که برگ آنها کوتاهتر و گلشان زرد، رنگ ریشه‌هایشان بسیار قوی و ساقه‌هایشان منشعب و نیمه راست می‌باشد. ‌این انواع ویژه نواحی کوهستانی بوده و در مراتع طبیعی در گوشه و کنار یافت می‌شود. ‌این گیاه به علت خوش‌خوراکی مورد چرای مفرط قرار میگیرد.

کهور

از خانواده لگومینوز بوده و به صورت درختانی بلند و تنومند وجود دارد. محل رویش و پراکنش ‌این گیاه در جنوب کشور، بندرعباس، جیرفت و بلوچستان است و در هرمزگان نیز در اکثر نقاط وجود دارد. برگ‌های آن مرکب مضاعف و دارای ۳ – ۲ جفت برگچه مرکب می‌باشد. هر یک از آنها شامل ۱۲ – ۶ جفت برگچه می‌باشد. میوه آن دو غلافه و نازک به شکل لوبیا می‌باشد و برای دام بسیار خوشمزه می‌باشد و خصوصاً گوسفند و بز از میوه آن استفاده می‌نمایند. شترها معمولا از برگ خشک ‌این درختان تغذیه می‌کنند و دو گونه آن به نامهای P.Africana P.Spicigera مورد تغذیه شتر قرار می‌گیرد.

اسکنبيل

انتشار ‌این گونه از مصر، عربستان و سوریه تا ‌ایران و افغانستان و پاکستان می‌باشد و در نقاط مختلف خشک و نیمه خشک کشور مخلوط با گونه‌های دیگر دیده می‌شود. در بندرعباس، جاسک، ایرانشهر، طبس، کرمان و خوزستان انتشار دارد. ارتفاع ‌این درختچه حدود ۲ متر با انشعابات زیاد موجدار و بهم بافته است. برگهایش درفشی است و سریع می‌ریزد. طول برگ حدود ۵ – ۱ میلی متر بوده و میوه دوکی شکل ۱۳ – ۱۲ میلی‌متر طول دارد. ‌این درختچه مورد تعلیف انواع دام مخصوصاً شتر قرار می‌گیرد.

آسه

این نباتات معمولاً در مناطق کم‌باران خصوصاً حواشی ساحل روییده و به جز شترها و گاهی اوقات بزها سایر دام‌ها نمی‌توانند از‌این گیاه تغذیه نمایند. ‌این درختچه از خانواده Solanaceae می‌باشد. علاوه بر بندرعباس و آذربایجان، میانه، زنجان، دشت گرگان، شیراز و خوزستان و بلوچستان وجود دارد. برگ‌هایش باریک کشیده و طول برگ‌ها ۱۰ – ۵ برابر پهنای آن است.‌ این گیاه را در زبان محلی زهیر گویند.

قیچ

یکی از انواع بوته‌هاست که در مناطق نیمه بیابانی بیابانی و جلگه‌ای ‌ایران به وفور یافت می‌شود. ارتفاع قسمت چوبی‌ این گیاه بیش از یک متر نمی‌باشد. ‌این گیاه جهت تغذیه شتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بنابر گزارش‌های رسیده سه گونه از ‌این گیاه به نام‌های Z.Album Z.atriplicoides Z.Coccineum مورد تغذیه شتر قرار می‌گیرد.

یکی از انواع درختان مناطق بیابانی و نیمه خشک است که شتر از شاخ و برگ آن تغذیه می‌کند و با توجه به منابع موجود به نظر می‌رسد که شترهای کشورهای عربی از ‌این درختان جهت تغذیه استفاده نمی‌کنند.

گون

گیاهی علوفه‌ای از خانواده لگومینوز می‌باشد و دارای انواع بسیاری است و تقریباً تمام انواع آن خوش‌خوراک می‌باشد. ‌این انواع بسیار گوناگون است برخی علفی و یا چوبی بدون ساقه و بعضی دیگر دارای ساقه کوتاه در روی زمین و بالاخره عده‌ای دارای ساقه‌های خوابیده روی زمین یا راست می‌باشند. دامنه پراکندگی آنها از آذربایجان تا فارس و از شمال تا خراسان می‌باشد.‌ این گیاهان معمولاً در برابر چرای مفرط مقاوم می‌باشد. گیاهان ‌این گونه دارای رشد سریع و دوام چند ساله بوده با بذرپاشی طبیعی می‌تواند تکثیر نماید.

تاغ

درختی است که در مناطق جلگه نیمه‌بیابانی و بیابانی رشد می‌کند و گاهی ارتفاع آن تا چندین متر می‌رسد. دارای شاخ‌ها و شاخک‌های شکننده و برگ‌های ریزی است که شترها به راحتی بر روی آنها تغذیه می‌کنند.‌ این درخت در مناطق حاشیه مدیترانه، مصر، سوریه، لبنان، اردن، صحرای سینا و ‌ایران پراکنده است و بنا بر گزارش محققین، شتر بر روی دو گونه از‌این گیاه به نام‌های .H.Salicornicum H.Articulatum تغذیه می‌نماید.

خارگونی

گیاهی بوته‌ای است که فلور جلگه‌ای ‌ایران است و تقریباً در تمامی‌نواحی دیده می‌شود.

ابوالفضل معصومی