جمع آوری نوش توسط زنبور عسل
بافت ترشح‌کننده نوش یا نوشجای (Nectary) امکان دارد که در قسمت‌های مختلف یک گل به چشم بخورد. نوشجای ممکن است در بین گلبرگ‌ها و کاسبرگ‌ها و یا قاعده پرچم‌ها و مادگی‌ها قرار گرفته باشد. این بافت‌ها مرکب از سلول‌های فعالی هستند که در تبدیل شیره گیاهی به نوش نقشی اساسی ایفا می‌کنند
بافت ترشح‌کننده نوش یا نوشجای (Nectary) امکان دارد که در قسمت‌های مختلف یک گل به چشم بخورد. نوشجای ممکن است در بین گلبرگ‌ها و کاسبرگ‌ها و یا قاعده پرچم‌ها و مادگی‌ها قرار گرفته باشد. این بافت‌ها مرکب از سلول‌های فعالی هستند که در تبدیل شیره گیاهی به نوش نقشی اساسی ایفا می‌کنند.
این بافت‌ها در واقعیت از نظر مواد هورمونی تحت تأثیر پرچم و مادگی هستند و شاید به همین دلیل است که پیش از لقاح گل فعالیت آنها به حداکثر میزان خود می‌رسد و پس از لقاح فعالیت نوشزایی آنها قطع می‌شود. حداقل و حداکثر درجه حرارت محیط که در آن نوشجای یک گونه از گیاه می‌تواند فعالیت نوشزایی داشته باشد، متفاوت است.
این مسئله در کشت و کار گیاهانی که در گرده‌افشانی آنها حشرات نقش حیاطی دارند باید دقیقا مورد توجه قرار گیرد. به جز عامل درجه حرارت بطور کلی ترشح نوش در روزهای آفتابی نسبت به روزهای ابری بیشتر است زیرا تولید قند توسط سلول‌های نوش‌زا در با فتوسنتز مرتبط است که آن هم به نوبه خود به نور خوشید مربوط می‌شود. فشار جوی، رطوبت خاک، اندازه و تعداد سلول‌های نوش‌زا و حتی طرز قرار گرفتن گل‌ها روی گیاهان در میزان ترشح نوش تاثیرگذارند.
مواد تشکیل‌دهنده نوش گل‌ها توجه بسیاری از محققان و دانشمندان را جلب کرده است. غیر از آب، قسمت عمده مواد تشکیل‌دهنده نوش گل‌ها را انواع قندها تشکیل می‌دهند. اگر چه مقدار اسیدهای آلی روغن‌های فرار، پلی‌ساکاریدها، مواد پروتئینی، دیاستازها و مواد آلکالوئیدی به مقدار خیلی کمتر در آنها وجود دارد. سه قند اصلی موجود در نوش گل‌ها ساکارز، فروکتوز و گلوکز است. به علاوه قندهای دیگری از جمله مالتوز، رافینوز، ملیبیتوز و ملزتیوز به مقادیر کمتر در نوش به چشم میخورند.
طبق مطالعات صورت گرفته نوع و نسبت قندهای موجود در نوش یک گونه مشخص از گیاه همیشه ثابت می‌باشد. معمولا نوش گل‌هایی که جام آنها شیپوری است و نوشجای کاملا مشخص است، حاوی ساکارز بیشتری در مقایسه با نوش گل‌هایی است که در آنها نوشجای در سطح قرار گرفته است و مخفی نیست. در گل‌های گروه دوم گلوکز و فروکتوز فراوان‌تر هستند.
در هنگام مکیدن شیره گل‌ها قطعات دهانی زنبوران به هم آمده لوله باریک یا کوچکی را تشکیل می‌دهند که زنبوران به وسیله آن نوش گل‌ها یا هر مایع شیرین دیگری را می‌مکند. در قسمت جلویی شكم لوله گوارشی کمی متسع شده و کیسه عسل یا معده عسل (Honey stomach) را تشکیل می‌دهد.
حداکثر گنجایش کیسه عسل در زنبور عسل معمولی ۷۰ میلی‌گرم می‌باشد اما مقدار متوسط نوشی که زنبور عسل برای حمل و نقل در آن جای می‌دهد ۴۰،۲۰ میلی‌گرم است. این مقدار تابع نوع نوش، درجه حرارت و وضعیت گیاه استفاده شده می‌باشد.
در مقایسه با انواع قندها اگر قرار باشد زنبور عسل فقط از یک نوع قند استفاده کند درجه رجحان آن نسبت به قندها به ترتیب ساکارز، گلوگز، مالتوز و فروکتوز است ولی در عین حال مخلوطی از سه قند ساکارز، فروکتوز و گلوکز به نسبت مساوی را به هر یک از آنها به طور جداگانه یا مخلوط ولی با غلظت‌های متفاوت ترجیح خواهد داد.
از سویی دیگر زنبوران عسل به نوش یا شربتی که کمتر از ۲۰ درصد قند داشته باشد علاقه‌ای ندارند و بیشتر سراغ گل‌هایی می‌روند که نوش غلیظتری داشته باشند. بدین ترتیب در انتخاب گل‌ها به عنوان منبع نوش، دو عامل نوع قند و غلظت آن نقش کلیدی دارند. به عنوان مثال هنگام صبح، زنبوران نوش گل خردل سفید Brassica alba را که ۴۳ درصد قند دارد به نوش گل پرتقال Citrus sinensis که فقط ۲۰ درصد قند دارد ترجیح می‌دهند ولی حدودا ساعت ۳ بعد از ظهر که غلظت قند نوش گل پرتقال به ۲۸ درصد می‌رسد گل‌های این گیاه را ترجیح می‌دهند زیرا در این ساعت گل‌های خردل نوش چندانی نخواهند داشت. به طور کلی میزان قند موجود در نوش گل گونه‌های مختلف گیاهان تفاوت دارد. میزان قند نوش گل چند گونه به شرح زیر می‌باشد:
– پرتقال: ۳۰ درصد
– شبدر قرمز: ۲۲ درصد
– شلغم: ۳۱ درصد
– شبدر سفید: ۴۱ درصد
– گیلاس وحشی: ۱۶ درصد.
انواع مختلف یک گونه نیز ممکن است از نظر میزان قند موجود در نوش گل آنها متفاوت باشند. حتی بر روی یک گیاه و یک گل از یک گیاه مقدار قند موجود در نوش گل دائما تغییر می‌کند. این مسئله در گل‌هایی که نوشجای آنها مخفی نیست و دائما در معرض تأثیر باد و باران و تغییرات درجه حرارت و میزان رطوبت قرار دارند بیشتر از اینهاست. به همین دلیل علاقه زنبورعسل به یک گل ممکن است از ساعتی به ساعت دیگر و در مراحل مختلف رشد گیاه تفاوت داشته باشد.
در حقیقت گر چه در گل‌های یک گونه از گیاه ممکن است ریتم مشخص و ثابتی از ترشح نوش برقرار باشد زنبورها از غلظت مقدار قند آن در گل‌های موجود در یک منطقه آگاه هستند و در مواقع مختلف روز از گل‌های متفاوتی برای جمع‌آوری نوش بازدید می‌کنند.
در مواردی که در منطقه نوشی در دسترس نباشد زنبورها در داخل کندو به کارهای دیگر خود رسیدگی می‌کنند و به محض فرارسیدن موقعیت مناسب در سطح منطقه انتشار می‌یابند. در این حالت غالبا دیده شده است که زنبوران کارگر چند لحظه پیش از موعد مقرر در مقابل کندو جمع می‌شوند و با فرارسیدن ساعت تعیین شده همگی به سمت گل‌ها پرواز می‌کنند.
غلظت نوش جمع‌آوری شده از گل‌ها در مدت زمان رسیدن به کندو نقصان پیدا می‌کند که علت آن مخلوط شدن نوش با بزاق کارگران می‌باشد. میزان رقیق شدن نوش در اثر مخلوط شدن با بزاق از یک درصد عبور نمی‌کند. به علاوه نوش گل‌هایی که غلظت آنها بالاتر است نسبت به نوش گل‌هایی که رقیق‌ترند بیشتر با بزاق مخلوط می‌شوند.
از طرفی مشخص شده است که هر چه زنبوران و سایر حشرات بیشتر نوش یک گل را جمع می‌کنند سلول‌های نوش‌ساز نوش بیشتری از خود ترشح می‌کنند. به علاوه مطالعات نشان می‌دهد که نوش این گل‌ها دارای قند بیشتری نیز خواهد بود.
اگر نوش ترشح شده توسط یک گل را در فواصل کوتاه بردارند مقدار کل نوش ترشح شده و قند آن نیز افزایش می‌یابد. اگرچه به تدریج غلظت نوش کاهش پیدا می‌کند. به همین لحاظ از روی تغییرات مقدار قند در نوش می‌توان امکان ملاقات گل‌ها را به وسیله زنبوران گرده‌افشان و حتی انجام عمل گرده‌افشانی را محاسبه کرد.
