«معجزه آبخیزداری»|بایدها و نبایدهای مدیریت فرونشست زمین در ایران
پدیده فرونشست زمین یکی از مخاطرات طبیعی در سال های اخیر در ایران بوده است که در گزارش به بایدهای و نبایدهای مدیریت این پدیده می پردازیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ مخاطرات زمین شناختی از پدیده های طبیعی به شمار می رود که آسیا و خاورمیانه با ۸۲ درصد این مخاطرات در دنیا در صدر قرار دارد و پس از آن آفریقا با ۱۳ درصد، آمریکا با ۳ درصد اقیانوسیه با ۱ درصد اروپا با ۱ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. پدیده فرونشست زمین از جمله مخاطرات زمین شناختی است که در مناطق مختلف دنیا گزارش شده است و طبق گزارش های رسمی، پدیده فرونشست بیش از یک میلیون هکتار از دشت های کشور را تحت تاثیر خود قرار داده است.
براساس گزارش سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی پدیده فرونشست در دشت های مختلف کشور مشاهده شده است؛ به طوری که میزان فرونشست در دشت مشهد ۲۵ سانتیمتر، دشت تهران ۱۷ سانتیمتر، دشت ورامین ۱۲ سانتیمتر، دشت ساوجبلاغ ۲۲ سانتیمتر، دشت نیشابور ۳۰ سانتیمتر، دشت کاشمر ۳۰ سانتیمتر، دشت زرند ۲۵ سانتمتر، دشت کرمان ۲۰ سانتیمتر و دشت رفسنجان ۳۰ سانتیمتر گزارش شده است.
یکی از مناطق بحرانی فرونشست در کشور استان اصفهان است که به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان مطابقاعلام سازمان زمین شناسی طی بازه زمانی ۱۸ماهه از سال۲۰۱۹تا۲۰۲۱و براساس تصاویر رادار نرخ فرونشست زمین در منطقه رهنان اصفهان۱۸.۵سانتیمتر، حبیب آباد۱۶سانتیمتر، ورزشگاه نقش جهان۱۲سانتیمتر، خوراسگان۱۷سانتیمتر بوده است. متاسفانه خطر فرونشست آثار و ابنیه تاریخی اصفهان را در معرض خطر قرار داده است و امروزه نشانه های این پدیده در سی و سه پل، پل های چوبی، میدان نقش جهان قابل مشاهده است.
یکی دیگر از عوارض فرونشست زمین، تاثیر آن روی تاسیسات زیربنایی کشور است؛ به طوری که طبق اعلام مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی فرونشست در کشور به مرحله هشدار رسیده است.
یکی از مهمترین دلایل پدیده فرونشست در ایران، برداشت های بی رویه آب از منابع زیرزمینی است؛ آمارها نشان می دهد تغییرات حجم مخزن آبخوان های آبرفتی کشور قبل از ۱۳۷۶ معادل ۳۵ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت صورت گرفته است که تا ۹۰-۹۱ این میزان جمعا به ۱۱۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.
بایدهای مدیریت فرونشست
- توجه جدی به آبخیزداری و آبخوانداری (مدیریت جامع و یکپارچه حوزه آبخیز)
- متولی مدیریت فرونشست مشخص شود
- ارتقای آگاهی عمومی
- اصلاح قوانین موجود آب و مالکیت آن و ارزش گذاری واقعی بر آب و لحاظ آن در طرح های توجیهی اقتصادی
- طراحی زنجیره تولید مبتنی بر ارتقای عملکرد بهره وری آب
- اعمال محدودیت شدید و توقف برداشت در نواحی بحرانی
- شناسایی زیرساخت های تحت تاثیر و پهنه بندی ریسک، خطر و نواحی بحرانی فرونشست
- استقرار سامانه ملی پایش مولفه های تاثیرگذار و تاثیرپذیر از فرونشست (سطح آب زیرزمینی، سطح زیرکشت، برداشت از منابع، نرخ فرونشست، بیلان دوره ای و…)
- اطلاع رسانی برخط
- جامع نگری و ملی نگری همراه با مطالعه و اجرای طرح مدیریت آبخوان (چرخه هیدرولوژی) برای هر دشت بصورت جداگانه با توجه به مولفه های محلی
- تبیین زیرساخت های قانونی و اجرایی برای مدیریت متمرکز
نبایدهای مدیریت فرونشست
- قانون گذاری بدون آگاهی
- اعمال سلیقه ای، سیاسی و محلی قوانین مربوط به آب
- کشاورزی ناکارآمد و نامتناسب با منابع آب موجود
- درنظر گرفتن آب و چاه آب صرفا به عنوان دارایی شخصی
- مطالعه و اجرای طرح های عمرانی مهم کشور مانند راه آهن، خطوط انتقال نفت، گاز، آب و برق و زیرساخت های کلیدی (نیروگاه ها، پالایشگاه ها و واحدهای صنعتی) و همچنین مراکز جمیعتی شهری و روستایی بدون توجه به پدیده فرونشست
- برداشت آب از دشت بدون در نظر گرفتن ورودی و بیلان دشت
- کلی گویی و گلی نگری و ارائه پیشنهادهای عمومی بدون توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و محیطی هر دشت.
