از طرح‌های سازگاری با کم‌آبی دیار خشک کریمان چه خبر؟

این پرسش مهم و حیاتی است که برای پاسخ به آن، در کنار گزینه هایی مانند راه های انتقال آب از منابع آبی جنوب کشور، اجرای طرح های سازگاری با کم آبی نیز در بخش های کشاورزی، مصرف آب شرب و نیز صنایع مطرح می شود.

اما اجرای طرح های سازگاری با کم آبی چون هم با معیشت مردم و فعالیت صنایع گره خورده و هم تغییر الگوهای مصرف نیازمند افزایش سواد آبی و فرهنگ سازی و تغییر رویه ها و رفتارهای شهروندان است، براحتی و بدون سازوکارهای فرابخشی و البته تدوین پیوست های رسانه ای میسر نخواهد بود؛ باز باید پرسید چکار باید کرد؟

وضعیت کنونی تنش آبی در استان کرمان که در برخی مناطق حتی تامین آب شرب شهروندان نیز با مشکل مواجه شده در شرایطی است که مردم این استان از دیرباز باتوجه به اقلیم گرم و خشک آن، مشکلات کم آبی را با شیوه های مختلف از جمله حفر قنات حل یا مدیریت کرده بودند؛ قنات هایی که ضرورت احیای آنها و توجه به مدیریت آنها بیش از پیش ضروری است.

باتوجه به اهمیت موضوع از یک سو و اجرای طرح های سازگاری با کم آبی از سوی دیگر، خبرنگار ایرنا موضوع فرآیند اجرای این طرح ها را از طریق مصاحبه با مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان کرمان واکاوی کرده و علی رشیدی هم می گوید اینک ۹۰ درصد آب استان در بخش کشاورزی‌ای استفاده می شود که بهره وری پایینی دارد و از جمله مزیت های اجرای طرح های سازگاری اینکه مصرف آب در بخش هایی که ارزش افزوده ایجاد می کند و امکان اشتغال بالاتری دارد مصرف خواهد شد.

آنطور که مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان می گوید تدوین طرح های سازگاری با کم آبی این استان از سال ۱۳۹۷ شروع شده و سال ۱۳۹۹ در کارگروهی ملی مورد تصویب قرار گرفته است.

وقتی تاب آوری کم می شود

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: مردم کشور ما همیشه در سرزمینی زندگی کرده اند که از حدود یک سوم بارش متوسط جهانی برخوردار بوده اند و توزیع نامتوازن زمانی و مکانی و بالابودن تبخیر در کشور باعث شده است که همیشه با مشکلات ناشی از کم آبی و خشکسالی روبه رو باشند وبه دلیل این شرایط در طول تاریخ سعی کرده بودند با استفاده از دانش بومی و ابزارهایی مثل قنات، آب را مدیریت کنند و برای آن ارزش قائل شوند.

رشیدی اظهار داشت:  اما در سالیان گذشته به دلیل توسعه صنعتی و جمعیتی در مناطق خشک کشور پایداری منابع آب در این مناطق به هم خورده و این موضوع باعث شده است که تاب آوری بخش های مختلف مصرف کننده آب نسبت به خشکسالی و تغییر اقلیم مناسب نباشد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان با بیان اینکه در وضعیت فعلی وارث کسری شدید مخزن در مناطق مختلف کشور هستیم تصریح کرد: آبخوان های ما در بسیاری از نقاط با خطر فرونشست مواجه هستند و با شرایطی روبه رو هستیم که امکان تامین آب حتی برای شرب در بسیاری مناطق از جمله استان کرمان با راه های معمول وجود ندارد.

سازگاری با کم آبی، فرابخشی است 

وی ادامه داد: مصرف آب در استان کرمان اینک چیزی حدود هفت میلیارد مترمکعب است که این عدد باید به حدود پنج میلیارد مترمکعب برسد،  به همین منظور باید با شرایط کم آبی کشور سازگار شد و سازگاری با کم آبی به این معناست که باید شرایط اقلیمی کشور را مبنای هرگونه راهبرد، برنامه و اقدام در بهره برداری از منابع آب قرار داد. ما باید شرایط اقلیمی کشور و استان را بپذیریم و متناسب با آن برنامه ریزی کنیم. ما باید این واقعیت را قبول کنیم که آب بیشتری در اختیار نداریم.

رشیدی تاکید کرد: امروز در تمامی کشورهای دنیا به این نتیجه رسیده اند که آب یک مساله و مقوله فرابخشی است و هیچ وزارتخانه یا نهادی بتنهایی نمی تواند مساله آب را بهبود ببخشد؛ سازگاری با کم آبی نیز نیازمند جامع نگری در سیاست های کلان کشور بود و در چارچوب یک یا چند ارگان یا وزارتخانه قرار نمی گرفت و به همین دلیل در اسفند سال ۱۳۹۶ با مصوبه هیات وزیران کارگروه ملی سازگاری با کم آبی تشکیل و این کارگروه موظف به تعیین چگونگی توزیع کمبود بین مصارف مختلف آب شد.

وی بیان کرد: از سال ۱۳۹۷ پس از مشخص شدن ساختار برنامه های سازگاری با کم آبی کار تدوین برنامه های سازگاری با کم آبی در کشور و استان کرمان آغاز و استاندار نیز به عنوان رئیس کارگروه استانی سازگاری با کم آبی مشخص شد و در نهایت برنامه سازگاری با کم آبی استان کرمان در آذر ۱۳۹۹ در کارگروه ملی مورد تصویب قرار گرفت که شروع تدوین و تصویب این برنامه ها از طرف کارگروه های استانی و به ریاست استانداران یک تمرین خیلی خوب برای کار فرابخشی و میان بخشی برای حل مساله آب کشور بود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان افزود: در این برنامه ها ابتدا در سطح استان بررسی های کارشناسی انجام می شد و تعامل فرابخشی بین دستگاه های عضو کارگروه استانی سازگاری با کم آبی برای تبیین سیمای منابع و مصارف آب و ایجاد یک نگاه مشترک به ضرورت ساز و کارهای سازگاری با کم آبی صورت می گرفت و پس از تعاملدر استان با دبیرخانه کارگروه ملی سازگاری با کم آبی انجام می پذیرفت.

وی گفت: این برنامه ابتدا در کارگروه استانی به ریاست استاندار مطرح و مصوب می شد و سپس در کمیته تخصصی کارگروه ملی در سطح معاونان وزرا و روسای سازمان ها بررسی می شد و در صورت تصویب در کمیته تخصصی، این برنامه برای طرح به کارگروه ملی ارسال و در نهایت پس از تصویب در کارگروه ملی سازگاری با کم آبی باهدف اجرا به استان ابلاغ می شود.

رشیدی تاکید کرد: بررسی های بسیار زیادی توسط تمامی دستگاه های اجرایی استان روی این برنامه انجام شده است و این سطح از تعامل فرابخشی برای تدوین برنامه های صرفه جویی در مصرف آب که بر پایه توافق دستگاه های استانی باشد برای اولین بار صورت گرفته که مهمترین وجه تمایز این فرآیند نسبت به تلاش های قبلی برای مدیریت مصرف آب در کشور این است که فرآیند تدوین برنامه سازگاری با کم آبی از پایین به بالا صورت گرفته است.

ضرورت صرفه جویی سالانه یک هزار و ۹۸۰ میلیون متر مکعب آب

وی در ادامه با اشاره به اینکه هدف نهایی تعیین شده برای برنامه سازگاری با کم آبی استان کرمان صرفه جویی یک هزار و ۹۸۰ میلیون مترمکعب آب در سال است افزود: اما در فاز اول این برنامه که تا سال ۱۴۰۵ پیش بینی شده نزدیک به یک هزار و ۳۰ میلیون مترمکعب از محل آب های زیرزمینی صرفه جویی خواهد شد.

به گفته رشیدی بقیه این صرفه جویی در فاز دوم انجام خواهد شد که البته بعد از اتمام آماربرداری دور سوم منابع و مصارف آب و بازنگری در بیلان آب و قابل برنامه ریزی، هدف گذاری برای فاز دوم سازگاری با کم آبی، مشخص و برنامه ریزی خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان تاکید کرد: طبق برنامه مصوب در فاز اول سازمان جهاد کشاورزی حدود ۷۲۳ میلیون مترمکعب صرفه جویی را انجام خواهد داد که البته این صرفه جویی با هماهنگی شرکت آب منطقه ای انجام خواهد شد.

وی ادامه داد: در اجرای طرح سازگاری با کم آبی شرکت آب منطقه ای نیز از طریق بستن چاه های غیر مجاز ۲۳۵ میلیون مترمکعب صرفه جویی را برنامه ریزی کرده است و شرکت آب و فاضلاب استان کرمان نیز حدود ۴۲ میلیون مترمکعب و سازمان صنعت، معدن، تجارت و شرکت شهرک های صنعتی حدود ۳۰ میلیون مترمکعب صرفه جویی را در فاز اول برنامه سازگاری با کم آبی استان انجام خواهند داد.

رشیدی با بیان اینکه بیشترین مصرف آب در استان کرمان مربوط به بخش کشاورزی است تصریح کرد: اگر بتوانیم در بخش کشاورزی صرفه جویی پیش بینی شده را انجام دهیم، تاثیر بسیار زیادی در پایداری منابع آب استان خواهد داشت.

این مسئول با بیان اینکه ۹۰ درصد آب استان در بخش کشاورزی که بهره وری پایینی دارد استفاده می شود گفت: با اجرای طرح های سازگاری با کم آبی در استان، آب در بخش هایی مصرف می شود که ارزش افزوده و امکان اشتغالزایی بالاتری داشته باشد.

وی گفت: طبق فرآیند مشخص شده، کارگروه های استانی موظفند هر ۶ ماه یک بار گزارش عملکرد برنامه های مصوب را دبیرخانه کارگروه ملی ارسال کنند و اجرای این برنامه ها راه حل بهبود وضعیت آب استان و کشور است و این موضوع باید تضمین اجرای این برنامه باشد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان با تاکید بر اینکه تمامی دستگاه ها و بخش های مختلف باید خود را با واقعیت کم آبی سازگار کنند و راهی جز این وجود ندارد. افزود: در قسمت های مختلف برنامه وزیر نیرو برای دولت سیزدهم نیز بحث سازگاری با کم آبی عنوان شده است و توسعه مصارف آب بر مبنای منابع موجود و برنامه مصوب سازگاری با کم آبی استان ها به عنوان یک راهبرد در بخش های آب و آبفا دیده شده است.

وی اظهار داشت: در استان کرمان هم، استاندار به صورت جدی عملکرد دستگاه ها در این زمینه را دنبال می کند و دستور داده که تمام دستگاه های وظیفه مند گزارش اقدامات خود را به صورت ماهانه به شرکت آب منطقه ای به عنوان دبیر کارگروه استانی سازگاری با کم آبی ارسال کنند، اما باید توجه داشت که برای اجرای موفق این برنامه، هماهنگی فرابخشی در سطح دولت و بهره مندی از ظرفیت سازمان های مردم نهاد برای ارتقای سواد آبی جامعه و ترویج فرهنگ مصرف صحیح آب در کنار همه راهکارهای فنی، حقوقی و اقتصادی ضروری است.

معیشت جایگزین کشاورزان

رشیدی در ادامه با بیان اینکه یکی از چالش های مهم بحث پر کردن و بستن چاه های غیرمجاز در استان کرمان است بیان کرد: در استان کرمان چاه های غیر مجاز زیادی در سال های گذشته برای امرار معاش حفر شدند و تعیین تکلیف این چاه ها در اجرای برنامه سازگاری با کم آبی، با هماهنگی دستگاه های قضایی و انتظامی ضروری است و درخواست داریم این دستگاه ها با در نظر گرفتن شرایط آبی استان همکاری لازم را مبذول کنند.

وی ادامه داد: اما بحث مهمی که در این خصوص پیش می آید، بحث معیشت جایگزین برای این کشاورزان است که باید به منظور جلوگیری از مشکلات اجتماعی، چاره ای برای این چالش مهم کشاوزران اندیشید، هر چند به صورت معمول بهره وری این چاه ها بسیار پایین است و درآمد چندانی نصیب کشاورزان این چاه ها نمی شود و در صورت اشتغال زایی در مناطق روستایی و محروم استان این مشکل قابل حل است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان بیان کرد: چالش دوم بحث تامین مالی اجرای این برنامه است، به عنوان مثال برای نصب کنتور روی چاه ها، دولت باید ساز و کاری برای اعطای تسهیلات در پیشبرد هرچه سریعتر این طرح پیش بینی کند،  در این زمینه می توان از صنایع بزرگ استان هم کمک گرفت تا در  اجرای مسئولیت اجتماعی این شرکت ها و کمک به پایداری منابع آب استان تسهیلات مالی اعطا کنند که قطعا این موضوع در بلندمدت به نفع صنایع استان خواهد بود.

وی گفت: در شرایط کم آبی و به منظور تامین آب بخش صنعت و شرب استفاده از راه حل هایی مثل شیرین سازی آب دریا اجتناب ناپذیر است،  اما بایستی به این نکته توجه کرد که شیرین سازی آب دریا و انتقال آن به فلات مرکزی یک راه هزینه بر است و در قیمت تمام شده هر مترمکعب آب عدد بالایی به دست می آید. استفاده از این راه حل مستلزم سرمایه گذاری اولیه بالایی است که این سرمایه می تواند در بخش های مولد دیگر هزینه شود.

وضعیت صنایع و آب بری آنها

رشیدی با اشاره به ایجاد صنایع با مصرف آب بالا در استان کرمان ادامه داد: ما در ابتدا باید به سراغ راه های کم هزینه تر مثل مدیریت مصرف و اجتناب از استقرار صنایع پرآب بر در این مناطق برویم و در تمام دنیا صنایع آب بر در کنار دریاهای آزاد مستقر می شوند؛ ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم و سواحل جنوبی کشور مثل سواحل مکران موقعیت خوبی برای استقرار صنایع دارند.

وی تصریح کرد: پس اگر قرار است صنایعی در مناطق خشک کشور ایجاد شود ابتدا باید محدودیت های منابع آبی منطقه بررسی شود و برنامه ریزی صحیحی در این زمینه قبل از احداث صنایع صورت پذیرد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمان تاکید کرد: شرایط ایران، منابع آب آن و سابقه اقلیم این سرزمین از دیرباز نشان داده است که ما سال های پر از تنش آبی پیش رو داریم و باید قبل از آن که خیلی دیر شود به فکر اصلاح ساختار و منابع و مصارف بخش آب کشور باشیم.

وی افزود: اجرای برنامه های سازگاری با کم آبی و مدیریت مصرف آب تنها با همکاری و تعامل دستگاه ها و ذینفعان امکان پذیر است؛ همه دستگاه ها باید در این زمینه حمایت کنند و باید سیاستگذاران را درباره واقعیت کم آبی متقاعد کرد و صحبت در خصوص معنا، ضرورت ها و روش های سازگاری با کم آبی به گفتمان فرابخشی در مدیریت منابع و مصارف آب تبدیل شود.

به گزارش ایرنا از آنجا که بخش مهمی از اصلاح مصرف آب و مدیریت آن به جامعه و بهره برداران بر می گردد، استفاده علمی و کارشناسی تر از حوزه رسانه و اطلاع رسانی نیز اهمیت می یابد و بجاست که در اجرای چنین طرح های مهمی، کارشناسان رسانه ای نیز حضور  داشته باشند و پیوست رسانه ای هر طرحی که مدنظر است، با آسیب شناسی های کارشناسی تدوین و اجرایی شود.