تغذیه مصنوعی آبخوان؛ راهکار موثر مقابله با فرونشست زمین/ شیوه های تغذیه سفره های آب زیرزمینی در دنیا چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ امروزه بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله ایران با مخاطرات طبیعی مرتبط با آب مثل فرونشست، خشکسالی، سیل، کم آبی و غیره مواجه باشند و بسیاری از این مخاطرات به دلیل عدم مدیریت صحیح منابع آب است. بر اساس گزارش سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بیلان منفی آب های زیرزمینی کشور باعث فرونشست زمین در حدود یک میلیون هکتار از عرصه های کشور در ۲۳۰ دشت حاصلخیز کشور شده است. یکی از راه هایی که در سطح دنیا برای مقابله با این مخاطرات به ویژوه فرونشست زمین مطرح است، تغذیه مصنوعی آبخوان ها است که در کشورهای پیشرفته دنیا مثل آمریکا، انگلیس، کانادا، استرالیا، ژاپن، چین و غیره انجام می شود.

به اذعان کارشناسان، به طور عمده دو راهکار برای شارژ مجدد آب‌های زیرزمینی و تغذیه‌ی آبخوان‌ها وجود دارد: اول؛ استفاده از روش‌های پخش و نگهداشت و ذخیره نمودن سیلاب در سطح زمین بالاخص در زمین‌های دارای آبرفت‌های درشت‌دانه کشور برای ایجاد فرصت نفوذ آب به درون زمین. دوم؛ استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده‌ی صنایع و فاضلاب‌های خانگی.

درباره این راهکارها پژمان تیموری «کارشناس حوزه آب و نیرو» می گوید: روش اول برای تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌های موجود در دشت‌های کشور بسیار مفید است و روش دوم برای کنترل نشست در داخل و اطراف محیط‌های شهری مناسب است. باید توجه داشت که کنترل نشست کاملا متمایز از جبران نشست است، بدین‌معنی که هرچند در مناطق شهری بالاخص در کلانشهرها، با تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها می‌توان نشست را کنترل نمود، لیکن نمی‌توان نشست‌های غیرمتعارف را جبران نمود و زمین را به شرایط اول برگرداند. در چنین شرایطی ممکن است نیاز به تزریق آب به درون لایه‌های زمین جهت جبران نشست باشد. در این زمینه ژاپنی‌ها و هندی‌ها هم در مقیاس محلی و هم در مقیاس کشوری تجارب موفقی داشته‌اند.

این کارشناس درباره ضرورت اجرای عملیات پخش سیلاب برای تغذیه آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی و فواید و دستاوردهای آن می گوید: به دلیل مشکل بودن انتقال فاضلاب‌های تصفیه‌شده‌ی شهری به دشت‌ها، بایست در دشت‌ها به شدت بدنبال مهار رواناب‌ها و مدیریت سیلاب‌ها باشیم تا آب را به هر صورت ممکن در سطح زمین یا در زیرزمین ذخیره نمائیم و از این راه بتوانیم آبخوان‌ها را تغذیه نمائیم. اگر بتوانیم آب را در هنگام ظهور رواناب و بروز سیلاب مستقیما به درون زمین تغذیه نمائیم، در این صورت احتمال تبخیر و هدررفت آب بطور کامل از بین می‌رود و با حفظ آب در زیرزمین، هر مقدار آب می‌تواند جذب لایه‌های زیرین آبخوان‌ها شود و هر مقداری که باقی بماند، به عنوان ذخیره‌ی در دسترس برای مصارف آتی در زیرزمین ذخیره می‌گردد.

ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا بجای شارژ مصنوعی آبخوان‌ها، آبهای سطحی موجود یعنی آبهای موجود در سطح زمین را مستقیما مصرف نکنیم و همزمان با این اقدام میزان برداشت از آبهای زیرزمینی را کاهش ندهیم؟ در پاسخ به این سوال پژمان تیموری می گوید: این سوال یک فرار روبه جلو محسوب می‌شود و در پاسخ بدان باید گفت که اساسا وضعیت نشست زمین در کشور آنقدر بحرانی است که ناگزیر از تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌ها هستیم، کما اینکه به دلیل عمق و شدت این نشست‌ها، در بسیاری از نقاط عملا تخلخل موثر در پهنه‌ی رسوبات آبرفتی از بین رفته و امکان کنترل و یا جبران نشست وجود ندارد. بعلاوه، بارش‌ها در حدی نیستند که بتوان به تغذیه‌ی طبیعی آبخوان‌ها امید بست.

طبق بررسی ها، بر اساس آمار اعلام‌شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بیش از ۱۴ میلیون هکتار زمین‌های مستعد برای شارژ مصنوعی آبخوان ها با سیلاب وجود دارد که می‌توان برای جمع‌آوری و ذخیره‌سازی حدود ۴۰ میلیاردمکعب آب باران در دل زمین استفاده کرد و از هدررفت آب و تبخیر آب باران جلوگیری نمود.