هنر چلنگری
چلنگری یعنی آهنگری سبك و محلی كه در آن اشیاء سبك وزنی مانند میخ طویله، میخ سركج، نیم ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه پایه آهنی، زنجیر و سیخانك، قلم، سنبه، منقل آهنی، مقار، درفش و جوالدوز می ساختند.
چلنگری یعنی آهنگری سبك و محلی كه در آن اشیاء سبك وزنی مانند میخ طویله، میخ سركج، نیم ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه پایه آهنی، زنجیر و سیخانك، قلم، سنبه، منقل آهنی، مقار، درفش و جوالدوز می ساختند.
چلنگر به کسی گفته می‌شد که قطعات آهن را در کوره‌های دستی نرم می‌کرد و با چکش به آن شکل می‌داد. اما این کار با آهنگری یک تفاوت آشکار داشت. آهنگران کارهای سنگین را انجام می‌دادند؛ اما چلنگران ابزارهای خُرده پا می‌ساختند.
چلنگرها معمولا تنها و بدون شاگرد كار می كردند، از جمله كارهای دیگر این چلنگران، ساختن انواع نعل بود. از نعل های كوچك مثل نعل الاغ و اسب یا نعل های پاشنه كفش و گیوه تا نعل های سوراخ دار میخ خور و نعل های بی سوراخ برای كار چلنگری فلز بریده شده یا قطع شده به شكل مورد نظر را در كوره نهاده تا داغ و كمی نرم شود.
سپس تكه آهن را با انبر گرفته و روی سندان می گذارند و با چكش بر روی آن می كوبند تا شكل افزار موردنظر را بگیرد. همچنین برای محكم تر شدن قطعه فلز آن را در حالی كه داغ است در آب می نهند و به اصطلاح آن را آب دیده می كنند.
تاریخچه چلنگری
چلنگری از پیشه‌های باستانی ایران است. هرچند تاریخ روشنی برای آغاز این پیشه نمی‌توان برشمرد اما شاید از همان زمان که انسان‌ها آهن را کشف کردند، به کار چلنگری هم پرداخته‌اند. ابزارهای فلزی کوچکی که در جای‌جای گستره‌های باستانی ایران یافت شده است گواه بهره‌گیری فراوان پیشینیان از این صنعت دیرین است.
چلنگری، یادگار و میراثی از گذشتگان است. چه بسا هنوز هم در شهری کوچک یا روستایی دور بتوان سراغی از کارگاه چلنگری یافت و جویای کسانی شد که سختی‌ها را تاب آورده‌اند و دکان خود را نبسته‌اند. اما همان انگشت‌شمار چلنگران نیز اگر پشتیبانی نشوند و هنر آن‌ها به نسل امروز آموخته نشود، جز کورسویی رو به خاموشی، نخواهند بود و خاموشی هر کهن‌پیشه بخشی از فرهنگ دیرینه‌ای را که از هزارتوی تاریخ تا به امروز تاب آورده است، به فراموشی خواهد سپرد.
ابزار و اشياء وابسته
- کوره سنتی و فن
- موتور جوش
- چرخ سنگ
- چکش ها
- قیچی آهن بر
- سندان
شیوه تولید
ابتدا، فلز بریده شده یا قطعه شده به شکل مورد نظر را در کوره قرار داده تا داغ و کمی نرم شود. سپس تکه آهن را با انبر گرفته و روی سندان قرار می دهند، آن گاه با چکش روی آن می کوبند تا به شکل افزار مورد نظر درآید.
در صورت لزوم، بارها تکه فلز را در کوره نهاده و می کوبند تا بالاخره به شکل مورد نظر و دلخواه در بیاید. برای محکم تر شدن قطعه فلز داغ را در آب می نهند و به اصطلاح آن را آبدیده می نمایند.
کاربرد
چلنگری در دو بخش کاربرد دارد که عبارتند از:
ساخت ابراز و ادوات کشاورزی و دامداری سنتی نظیر: داس، چکش، کلنگ، قلم، تیشه، گاوآهن و …
ساخت محصولات تزیینی و کاربردی مانند: حفاظ پنجره، پایه گلدان، انواع ساج های پخت نان، قفل و …
