«معجزه آبخیزداری»| کشاورزی شهری؛ توصیه آبخیزداری برای امنیت غذایی

شهرنشینی گسترده در ایران طی چند دهه گذشته و نیاز به ایجاد شهرهای پایدار که ارائه دهنده خدمات مواد غذایی به اندازه کافی، سرپناه اولیه و شغل مناسب برای تمام ساکنان شهری در حال حاضر و آینده باشد، یک چالش بزرگ برای آینده کشور است. برای حل این مشکلات در برخی از شهرهای کشورهای دنیا، استفاده از فضاهای بلااستفاده قطعی خالی مانند بام‌ها، بالکن‌ها و باغ‌های عمومی که در شهرها فراوان است، برای تولید مواد غذایی شهری یکی از راه‌های خلاقانه آبخیزداری شهری است که می‌تواند علاوه بر مهار سیل به کمک امنیت غذایی و اشتغال ساکنان بیاید.

**اهمیت کشاورزی شهری

مقصود از کشاورزی شهری، ایجاد کشاورزی در شهر، کاشت و تولید محصولات خرد غذایی با روش‌های آسان و با حداقل امکانات می‌باشد. تولید سبزیجات، صیفی‌جات و برخی میوه‌های بومی در مناطق مسکونی شهری نه تنها محتمل و انجام شدنی است، بلکه بنا به ضرورت‌های توسعه شهری، امری سودمند و ضروری تلقی می‌شود. فائو یکی از راه‌های مؤثر در واکنش به افزایش جمعیت شهرنشینان به ویژه در کشورهای در حال توسعه را کشاورزی شهری می‌داند. براساس برنامه‌ای که تحت عنوان غذا برای شهرنشینان توسط فائو اجرا می‌شود، به شهروندان کمک شده تا در تولید غذا و تغذیه خود و سایرین مشارکت داشته باشند.

** اهمیت و تأثیرات اجتماعی کشاورزی شهری

یکی از آثار کشاورزی شهری، آثار و پیامدهای اجتماعی است؛ به طوری که کشاورزی شهری می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی حس جامعه‌پذیری بازی کند. ارتباط بین اعضای جامعه و ارتباط با زمین، پرورش مواد غذایی به صورت محلی می‌تواند اعتماد به نفس محلی را افزایش دهد و فرهنگ کار و تلاش و تولید را گسترش دهد. دیگر اثرات اجتماعی مهم نظام‌های غذایی، تغذیه مصرف‌کنندگان و دسترسی به تأمین غذای کافی برای تمام اعضای جامعه است.

علاوه بر این، از مزایای اجتماعی دیگر کشاورزی شهری می‌توان به این موارد اشاره کرد: زندگی بخشیدن به روح عمومی شهر، ایجاد رغبت، ایجاد فرصت‌های آموزشی، تأمین نیازهای سبزیجاتی، ایجاد فرصت‌های تفریحی انفعالی، ایجاد فرصت مشارکت، تأمین مواد غذایی سالم و تازه و ایجاد فضاهای جذاب زیست محیطی شهری.

** اهمیت و تأثیرات اقتصادی کشاورزی شهری

عده‌ای کشاورزی شهری را در بهترین حالت ممکن یک فعالیت تفریحی با کارکرد زیباسازی فضاهای شهری می‌دانند؛ در حالی که کشاورزی شهری، فعالیت اقتصادی بسیار مهمی است که با زندگی ده‌ها میلیون نفر در سراسر دنیا مرتبط و در حقیقت یک صنعت رو به رشدی است که با بهره‌گیری از روش‌های تولید فشرده، استفاده مجدد از منابع طبیعی و ضایعات شهری و پرورش گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی، ضمن امنیت غذایی و سطح بهداشت، به بهبود معیشت و محیط زیست فرد، خانواده و کل جامعه کمک می‌کند.

کشاورزی شهری می‌تواند باعث کاهش نسبی قیمت مواد غذایی شود و در مقیاس‌های کوچک برای تولید محصولات غذایی شهری مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مزیت دیگر کشاورزی شهری عبارت است از اقتصادی نمودن هزینه‌های ساخت مناظر شهری. مطالعه‌ای نشان می‌دهد که در صورتی که تنها ۶ درصد بام‌های تورنتو سبز شوند و تنها ۱۰ درصد از این بام‌ها مواد غذایی پرورش دهند، در حدود ۴.۷ میلیون کیلوگرم محصول در سال تولید می‌شود. همچنین مستند شده است که باغبانان (کشاورزان شهری) میوه و سبزیجات بیشتری نسبت به غیر باغبانان شهری مصرف می‌کنند که این مورد تأثیر بسزایی در ارتقای سلامت جامعه دارد.

** اهمیت و تأثیرات زیست محیطی کشاورزی شهری

انواع روش‌های متداول کشاورزی شهری سبب مدیریت سیلاب می‌شود که با استفاده از سیستم‌های کشاورزی شهری می‌توان سطوح قابل جذب در شهر را افزایش داد و از آلوده شدن آب جاری شده جلوگیری نمود. از سوی دیگر با توجه به مشکل کمبود آب در اکثر شهرهای دنیا، با به‌کارگیری آب حاصل از بارش در قسمت کشاورزی شهری، می‌توان از اتلاف این آب‌ها جلوگیری و در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرد. از مزایای دیگر زیست محیطی کشاورزی شهری می‌توان به این موارد اشاره نمود:

• صرفه‌جویی در مصرف آب
• تبدیل فاضلاب و مواد زائد جامد به منابع برای رشد محصولات کشاورزی
• استفاده از فضاهای خالی برای تولید کشاورزی
• صرفه‌جویی در انرژی
• صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل و نقل، ذخیره سازی و کاهش از تلفات محصول
• بهبود کیفت محیط زیست شهری
• تعدیل عناصر اقلیمی مانند دما و رطوبت به ویژه در مناطق خشک
• ابزار آموزشی مؤثری برای آموزش به کودکان در مورد غذاهای سالم و فعالیت بدنی مفید برای آنها

** نکته پایانی

بنابراین کشاورزی شهری در ایران می‌تواند به عنوان یک استراتژی مکمل برای کاهش فقر شهری و ناامنی غذایی و افزایش مدیریت محیط زیست شهری مطرح شود و نقش مهمی در افزایش امنیت غذایی شهر ایفا نماید. این مقوله در توسعه اقتصاد محلی، کاهش فقر و بهبود معیشت، مشارکت عمومی در تأمین امنیت غذایی، ساخت فضای سبز و استفاده مجدد از زباله‌های شهری نیز سهیم است.