نقش مردم در ثبت جهانی هورامان

به گزارش  ایسنا، در نت‌گپ یونسکویی که هفتم مرداد توسط این نهاد فرهنگی بجین‌المللی برگزار شد و ثبت‌های جهانی محوری برای گفت‌وگو، دوستی و صلح میان ملت‌ها مطرح شد، حجت‌الله ایوبی – دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران -، در سخنانی اظهار کرد: با توجه به وجود میراث ملموس و ناملموس زیادی که در کشور برای ثبت وجود دارند، در ثبت مکان‌ها و فضاها، سیاستی هوشمندانه در پیش گرفته‌ایم که بر مبنای آن صرفا به‌جای ثبت یک بنا و یک نقطه مشخص، مناطق و فضاهای گسترده‌تری را ثبت می‌کنیم.

او ثبت جهانی راه‌آهن سراسری را به‌عنوان بیست‌وپنجمین میراث ملموس کشور که حدود ۱۴۰۰ کیلومتر منظر فرهنگی را در برمی‌گیرد و حتی نخستین میراث صنعتی کشور محسوب می‌شود نمونه‌ای از این فضاها دانست و ادامه داد: منظر فرهنگی هورامان (اورامانات) در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است، باعث ثبت هزاران کیلومتر از سرزمین‌مان شدند و در نهایت مجموعه‌ای عظیم از سراسر کشور در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.

وی یکی از وظایف و رسالت‌های یونسکو و به تبع آن کمیسیون‌های ملی یونسکو را رونمایی از این گنجینه‌های بشری به‌واسطه ثبت آن‌ها و بیداری و آگاهی هر چه بیشتر افکار عمومی در نگهداری و پاسداشت میراث و جلوگیری از تخریب آن‌ها دانست و افزود: به‌عنوان مثال پس از ثبت جنگل‌های هیرکانی در سال ۲۰۱۹، خود بومیان آن منطقه و دیگر مردم، کوچک‌ترین دست‌درازی و آسیب به این منطقه را بلافاصله گزارش می‌کردند و مانع از انجام آن‌ها می‌شدند.

او با تاکید بر این که ایران، نخستین کشوری است که هم در ثبت جنگل‌های هیرکانی و هم اورامانات از هنرمندان کمک گرفته است، ادامه داد: این اقدام یکی از امتیازها در ثبت‌های جهانی است؛ یعنی حساس بودن افکار عمومی نسبت به آن ثبت.

ایوبی با بیان این‌که ارزیابان اگر تصور کنند افکار عمومی نسبت به مسأله بی‌اعتنا هستند، ثبت آن منطقه به عقب می‌افتد، اضافه کرد: به گفته ناظران یونسکو، هنرمندان ما سال گذشته نمایشگاه عکس خوبی برای اورامانات برگزار کردند و وقتی بازرسان آمدند از دیدن این نمایشگاه عکس شگفت‌زده شدند.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران با تاکید بر این‌که حدود  ۷۰۰ روستا در منطقه هورامان/ اورامانات قرار دارند گفت با ثبت جهانی این منظر فرهنگی این‌ها دیگر صرفا روستا نیستند و جهانیان هر آن‌چه را مربوط به آیین و رسوم، فرهنگ، سبک زندگی و حتی معماری ابنیه آن‌هاست می‌بینند و آن را یک آیینه تمام‌نما از فرهنگ یک کشور و یک ملت می‌دانند.

او با بیان این که انتظار داریم ثبت جهانی هورامان باعث آشنایی بیشتر همه مردم ایران با این طبیعت بکر شود و همتی جمعی در پاسداشت و نگهداری از آن رخ دهد، افزود: با توجه به این‌که سهمیه کشورها در ثبت‌های جهانی فارغ از تاریخ کشورها به‌طور مشخص به یک اندازه و محدود است رییس‌جمهور عراق نیز این ثبت را به ایران تبریک گفت؛ چون علاوه بر این‌که چندین شهرستان و دو استان ایران در محور اورامانات قرار دارند، کردستان عراق هم در همین محور قرار دارد و خوشبختانه این امکان وجود دارد که در دوره بعدی به پرونده کردستان عراق کمک کنیم تا به این پرونده ثبت جهانی ملحق شود. چون این موضوعات باعث می‌شوند تا مردم دنیا با جاذبه‌های گردشگری یکدیگر بیشتر آشنا شوند و محوری فرهنگی برای گفت‌وگو، دوستی و صلح میان ملت‌ها ایجاد شود.

ابراهیم زارعی – عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی – نیز در سخنانی نخست به این نکته اشاره کرد که اورامانات در خط زلزله قرار گرفته است ولی مردم برحسب تجربه‌ای که از قبل داشته‌اند آثار معماری خود را به‌گونه‌ای ساخته‌اند که در برابر زلزله مقاوم باشند.

او در ادامه با بیان این‌که این موارد جایگاه درست این منطقه در حوزه معماری را نشان می‌دهد، بیان کرد: علاوه بر معماری و باغ‌های اورامانات، باید از طبیعت، رودخانه، موسیقی و آداب و رسوم آن هم حفاظت و حمایت شود.

وی با تاکید بر این‌که وظیفه داریم مردم را به تعامل و همکاری دلسوزانه با هم فرابخوانیم، افزود: وظیفه حکومت نیز همین است که در این زمینه فعال باشد. سازمان‌های مردم‌نهاد باید وارد کار شوند؛ یعنی همان‌طور که به ثبت جهانی هورامان کمک کردند در زمینه آموزش نگهداری و حفظ آن هم فعال باشند و این آموزش مستمر و مداوم باشد. می‌توان با مردم ارتباط مستقیم برقرار کرد تا بتوان ثروت‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی را حفظ کرد.

او با تأکید بر دو چندان شدن وظیفه مردم و مسوولان بعد از ثبت جهانی اورامانات بیان کرد: باید در امور مختلف به‌ویژه جاده‌کشی و… مراقبت باشیم تا به این منطقه آسیبی وارد نشود. نسل جدید باید از نسل گذشته یاد بگیرد و ببیند آن‌ها چه کرده‌اند که امروز این منطقه مورد توجه جهان قرار گرفته است.

او اظهار کرد: حفظ مناظر طبیعی، معماری، صنایع دستی و آداب و آیین‌های منحصر به‌فردی مانند «عروسی پیرشالیار» و «پالنگان» و صنایع دستی بسیار مهم، لازم و ضروری است. چون آن‌چه باعث ثبت جهانی اورامانات شده همین ارزش‌های پایدار بوده است.

او با تاکید بر این‌که موسیقی و ادبیات میراث معنوی این منطقه شناخته می‌شوند، ادامه داد: این فرهنگ در طول هزاران سال نگهداری شده است به‌طوری که در این خطه بزرگانی در حوزه موسیقی، ادب و عرفان بوده‌اند که مسائل مهم و کلیدی را آموزش داده‌اند. بنابراین باید این مسائل را به نسل جوان منتقل کنیم تا آن‌ها نیز با عشق و علاقه میراث این منطقه را حفظ کنند.

پویا طالب‌نیا – مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان – نیز در سخنانی به دو معیار سوم و پنجم که اورامانات بر اساس آن‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، اشاره کرد و گفت:  معیار پنجم ناظر بر تعامل انسان با طبیعت است. برای مثال در این منطقه مردم به‌خوبی مصرف آب را مدیریت می‌کنند که این مسأله بخشی از میراث ملموس و ناملموس را در بردارد. ما در اورامانات پدیده خلق زمین را داریم.

او با اشاره به ایجاد قنات توسط ایرانی‌ها بعد از مطرح شدن کمبود آب در فلات ایران، ادامه داد: در نمونه دوم نیز در اورامان زمین را خلق کردند یعنی از کم‌ترین زمین بیشترین بهره را بردند.

وی افزود: در روستایی در منطقه اورامان جشنی به نام جشن «باران‌خواهی» وجود دارد که ریشه آن به مراسم «میتراییسم» برمی‌گردد. همچنین یکی از منحصربه‌فردترین زندگی‌های کوچ‌نشینی را می‌توان در همین منطقه دید؛ خلاف جاهای دیگر محوریت کوچ‌نشینی در این منطقه «انسان» است چون اهالی هورامان از دیرباز خوش‌نشین بوده‌اند. هورامان نقطه تلاقی مهمی است که می‌تواند فرهنگ‌های مختلف را به‌هم پیوند دهد؛ به‌طوری‌که حتی تعاملات بین فرهنگی ایجاد کرده است.

طالب‌نیا از مظاهر فرهنگی دیگر در این منطقه را صنایع دستی دانست و ادامه داد: صنعت‌کاران در این حوزه به تجملات نمی‌اندیشند و تمام محصولات آن‌ها کاربردی است. یا در نمونه‌ای دیگر خلاف دیگر نقاط خبری از خانه‌های اعیانی نیست، خانه‌ها ساده‌اند چون برای مردم آن منطقه طبیعت ملاک زندگی بوده‌ و هست. هورامان جغرافیایی بزرگ را شامل می‌شود که میان مردمش تعامل سازنده و پایداری وجود دارد.

وی با اشاره به این‌که در ثبت جهانی این منطقه یکی از ویژگی‌ها مشارکت بالای جامعه محلی بود، اظهار کرد: به‌طور کلی در ثبت‌های جهانی، طرح‌های مشارکتی به‌دلیل دخیل بودن مردم ماندگارترند.

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان با تأکید بر این‌که باید در حوزه آموزش و نگهداری این میراث، ضوابط و دستورالعمل‌های مختلفی را در نظر گرفت، توضیح داد: در حوزه ساخت‌وساز باید با نهادها و سازمان‌های مختلفی مانند بنیاد مسکن، وزارت راه و شهرسازی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همکاری داشته باشیم و در گردشگری نیز باید نظام‌نامه‌ای محکم و سختگیرانه در این حوزه داشته باشیم تا از این منطقه به‌درستی محافظت شود.

سیداحمد محیط طباطبایی – رییس ایکوم ایران و رییس باشگاه نوروز – که مجری این وبینار مجازی نیز بود، در سخنانی اظهار کرد: موسیقی، معماری و شرایط جغرافیایی این منطقه (هورامان) به‌گونه‌ای مهم است که مانند یک محل تلاقی باعث ارتباط مردم این سوی زاگرس با مردم آن سوی زاگرس شده است.

او با تاکید بر این‌که هورامان؛ سرزمین خورشید یکی از مهم‌ترین میراث تاریخ معنوی ماست، اضافه کرد: ما می‌توانیم رابطه سازنده انسان و طبیعت را در آن ببینیم.

پرونده «منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات» در چهل‌وچهارمین نشست اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (سه‌شنبه پنجم مرداد ۱۴۰۰ برابر با ۲۷ جولای ۲۰۲۱) در شهر فوجو چین بررسی شد و با تصویب اعضای کمیته، به‌عنوان بیست‌وششمین میراث ملموس کشورمان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.