سقوط آزاد گلستان از ترسالی به خشکسالی
در حالی که یکی از پرآب‌ترین سال آبی استان گلستان در سال ۹۸ رقم خورد اما با گذشت تنها دو سال، این استان در حال تجربه خشک‌ترین سال آبی نیم قرن اخیر خود است.
بسیاری از مردم گلستان گمان می‌کردند بعد از بارش‌های سنگین باران اواخر اسفندماه ۹۷ و سرازیر شدن سیلاب در جای‌جای گلستان و ماندگاری یکی دو ماهه آب در برخی مناطق، تا چندین سال دیگر هیچ مشکل آبی در این استان وجود نخواهد داشت.
تصور احیای سفره‌های آب زیرزمینی و عبور از بحران کم‌آبی باعث شد که کشاورزان روی به کشت بیش از اندازه شالی بیاورند و روزبه‌روز حجم آب سفره‌های زیرزمینی را کم و کمتر کنند و سفره‌ها را به چالش بکشند.
بر اساس آمار شرکت آب منطقه‌ای، سال گذشته بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار هکتار شالیکاری در سطح گلستان انجام شد؛ این در حالی است که طبق سند الگوی کشت استان می بایست حداکثر ۱۵ هزار هکتار شالی کشت می‌شد!
بر اساس اطلاعات ایستگاه‌های باران‌سنجی و تبخیر سنجی شرکت آب منطقه‌ای، مقدار بارندگی تجمعی ۷ ماهه اول سال آبی جاری در استان ۲۴۴ میلیمتر بوده که نسبت به آمار متوسط بلندمدت، ۳۲ درصد کاهش داشته است.
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور در ارزیابی جدیدی که در ۷ ماهه نخست سال آبی جاری انجام داده، گلستان را از نظر میزان کاهش بارندگی جزو ۵ استان اول کم بارش در سطح کشور قرار داده است.
با وجود اینکه همه آمار و ارقام نشان از خشکسالی کم‌سابقه در گلستان دارد اما در این ایام که کشت بهاره برنج آغاز می‌شود، شاهد تلاش بسیاری از کشاورزان برای مهیاکردن زمین زراعی خود برای کشت این محصول هستیم.
یک کشاورز گلستانی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص علت کشت برنج می‌گوید: در گذشته محصولاتی نظیر پنبه کشت می‌کردیم اما در این سال‌ها کشت این محصولات صرفه اقتصادی مناسبی برای ما ندارد. کشت برنج برای ما که تنها شغلمان کشاورزی است و از این راه خرج یک سال زندگی‌مان را به دست می‌آوریم، بیشترین صرفه اقتصادی را دارد.
وی ادامه می‌دهد: کشت پنبه هزینه و زحمت بسیار زیادی برای ما تا زمان برداشت دارد اما کشت برنج در ابتدا زحمت دارد و بعد از آن زحمت چندانی ندارد.
این کشاورز خاطرنشان می‌کند: مشکلات کم‌آبی وجود دارد اما مشکل اقتصادی کشاورز را چه کسی حل می‌کند؟
کشاورزان گلستان در حالی به کشت برنج می‌پردازند که امسال به خاطر شرایط کم‌آبی، احتمال خشک شدن بخش زیادی از مزارع شالی با توجه به کاهش دبی آب چاه‌های کشاورزی وجود دارد. مدیرکل هواشناسی استان گلستان نیز اعلام کرده که با توجه به پیش‌بینی وضعیت کمتر از نرمال بارشی استان از اردیبهشت تا تیرماه، روند خشکسالی در گلستان حادتر خواهد شد.
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان در جمع خبرنگاران اظهار کرد: اگر روند به همین شکل ادامه داشته باشد باید منتظر یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی طی نیم قرن اخیر در استان باشیم. شرایط خشکسالی که امسال در استان تجربه می‌کنیم را در سال ۱۳۶۱ نیز داشتیم اما الان نسبت به آن سال جمعیت ۲ برابر، تعداد چاه‌های کشاورزی حدود ۶ برابر و حجم بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی ۳ برابر شده است.
حسین دهقان بیان کرد: معمولاً ۲۸ درصد بارش‌های گلستان در فصل پاییز، ۳۴ درصد فصل زمستان، ۲۴ درصد فصل بهار و ۱۴ درصد در فصل تابستان رقم می‌خورد اما در شش ماهه اول سال آبی جاری که می‌بایست طبق این الگو ۷۲ درصد باران می‌بارید اما ۵۰ درصد باران داشتیم.
وی در ادامه گفت: بعد از بزرگترین سیلاب نیم قرن اخیر در اواخر اسفندماه ۹۷ و اوایل فروردین ۹۸، شرایط بسیار حاد و شکننده در سفره‌های سطحی بهبود یافت اما از اردیبهشت ۹۸ تا فروردین ۱۴۰۰ به خاطر کشت گیاهان پر آب طلب مثل شالی و وقوع شرایط خشکی، ۳۰۰ میلیون مترمکعب کسری در آبخوان‌های سطحی استان پیش آمد. اگر این روند ادامه داشته باشد ممکن است یکی از بیشترین افت‌های سطح آب زیرزمینی را در تابستان امسال تجربه کنیم.
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان با اشاره به اینکه خشکسالی در استان اتفاق غیرمنتظره‌ای نیست، تصریح کرد: طی ۴۵ سال گذشته ۱۵ ترسالی، ۱۷ سال با بارندگی نرمال و ۱۳ سال همراه با خشکسالی داشتیم.
دهقان تأکید کرد: همان گونه که سیل جزو رفتارهای طبیعت در استان گلستان شده، خشکسالی هم می‌تواند جزو رفتار طبیعت باشد لذا باید همانطور که برای مدیریت سیلاب برنامه داریم، برای مدیریت خشکسالی هم برنامه داشته باشیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه گلستان نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به روند کشت شالی در استان، گفت: با توجه به اینکه در سیل سال ۹۸ حدود ۲ ماه آب ماندگی داشتیم، بخش زیادی از آب به سفره‌های نیمه عمیق نفوذ پیدا کرد و وضعیت از متوسط هم بالاتر رفته بود. همین مسئله باعث شد که بسیاری از کشاورزان با تصور اینکه آب به‌وفور وجود دارد، اقدام به کشت شالی کردند. در سال گذشته با توجه به اینکه منابع آب مناسبی وجود داشت خسارت چندانی به مزارع شالی به خاطر کاهش دبی چاه‌ها وارد نشد اما اگر امسال به همان شیوه دو سال گذشته شالیکاری ادامه پیدا کند، قطعاً با خسارت‌های بسیار شدیدی در مزارع شالی مواجه خواهیم شد که موجب ضرر و زیان کشاورزان می‌شود.
محسن حسینی با اشاره به اینکه از کشاورزان می‌خواهیم امسال بی‌گدار به آب نزنند و دچار خسارت نشوند، افزود: امسال نه تنها باید کشت شالی را به حداقل برسانیم، باید به کشاورزان توصیه کنیم که سطح زیر کشت محصولات کم آب طلب خود را نیز کاهش دهند.
وی گفت: شاید بیش از ۳۰ هزار کشاورز در استان به کشت شالی بپردازند و نمی‌توان با آنها برخورد سلبی داشت. بهترین راه جلوگیری از روند شالیکاری فرهنگ‌سازی است.
گلستان استانی کشاورزی است و طبق اعلام مدیران آب منطقه‌ای، ۸۷ درصد آب این استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. در شرایط حاضر که با خشکی کم‌سابقه در این استان روبه‌رو هستیم نیاز است که نسبت به مدیریت کشت محصولات کشاورزی بر اساس الگوی کشت استان اقدام شود.
