نقش زهکشی در کشاورزی

زهکشی به معنی خارج شدن طبیعی یا مصنوعی آب مازاد از یک منطقه است که در زمین های کشاورزی هدف خارج نمودن آب و املاح اضافی از محدوده توسعه ریشه گیاه است تا شرایط برای رشد گیاهان زراعی مساعد شود.

هدف از زهکشی ایجاد وضعیت مناسب برای رشد گیاه و ایجاد شرایط لازم برای کاربرد ماشین آلات کشاورزی است. زهدار بودن اراضی و شرایط ماندابی علاوه بر محدود نمودن کاربرد ماشین آلات و جلوگیری از اجرای عملیات کاشت و داشت، شرایط نامساعدی را برای رشد گیاه بوجود می آورد که منجر به کاهش محصول می شود.

فواید زهکشی

از فواید زهکشی می توان جلوگیری از وقوع سیل، به زیر کشت بردن اراضی جدید، زودتر گرم شدن خاک در فصل بهار، شروع زودتر عملیات کشاورزی، کیفیت و کمیت بهتر محصولات، شستشوی املاح اضافی و بهتر شدن وضعیت مسائل بهداشتی را نام برد که در تعریفی جامع تر از فواید زهکشی می توان گفت:

• حفظ ساختمان خاک و افزایش کارپذیری آن
• تسریع در جوانه زنی و افزایش دوره رشد
• گسترش عمق توسعه ریشه گیاه
• امکان کشت گیاهان مختلف
• جذب بهتر مواد غذایی خاک بوسیله ریشه
• کاهش آفات و امراض و هزینه های مقابله با آن ها
• کنترل علف های هرز
• کنترل و جلوگیری از شور شدن اراضی
• کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن
• کنترل فرسایش
• حفاظت محیط زیست

معایب زهشکی

• شستن و خروج بعضی از املاح مفید خاک به همراه املاح مضر
• هزینه بر بودن مطالعه و اجرا
• از بین بردن اکوسیستم طبیعی منطقه به علت کم کردن رطوبت و در نتیجه غیر قابل زیست شدن آن منطقه برای بعضی از موجودات مانند پرندگان به علت کم شدن رطوبت
• از بین رفتن علف های طبیعی منطقه
• افزایش خطر آتش سوزی
• اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم زمین به قطعات جداگانه

محافظت از آبراه‌های محلی

رواناب کشاورزی حاوی مقادیر زیادی از ترکیبات آلی و مواد معدنی محلول در آب است که به راحتی وارد آبراه‌های محلی می‌شود. با این وجود به دلیل نیاز مداوم به آب، بسیاری از مزارع به طور مستقیم در مجاورت نهرها، رودخانه‌ها، استخرها و دیگر آب‌های طبیعی قرار دارند. سیستم‌های زهکشی پس از تخلیه از مزارع و قبل از رسیدن به نزدیک‌ترین منبع طبیعی آب، این رواناب را جمع‌آوری می‌کنند. به خصوص نیتروژن حاصل از کودهای زراعی به دلیل تقویت شکوفه‌های جلبک‌ها به آبراه‌های محلی آسیب می‌رساند. جلبک‌ها تمام اکسیژن موجود در آب را جذب می‌کنند، در نتیجه ماهیان بصورت دسته جمعی از بین می‌روند و به گیاهان بومی که لبه‌های آبراه را حفظ کرده‌اند، آسیب می‌رسد.

کنترل هدررفت آب

همچنین سیستم‌های زهکشی کشاورزی در مناطقی که جلوگیری از هدررفت آب حیاتی است و اتلاف آب را مدیریت می‌کنند. آب هدایت شده از مزارع به مخازن نگهداری یا حوضچه‌‌ها به راحتی بازیافت شده و در مزارع استفاده می‌شود. اگر رواناب حاوی مقادیر زیادی نمک یا کود باشد، به راحتی با مقدار کمی آب شیرین رقیق می‌شود تا محدودیت‌های آبیاری و هزینه‌های بالای آب را سهولت بخشد.

به همین دلیل آسترها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، زیرا از هدر رفتن آب از طریق نفوذ به خاک جلوگیری می‌کنند. هنگام عبور رواناب از خاک، گودال‌ها و کانال‌های بدون آستر مقدار زیادی از آب خود را به دلیل نفوذ در خاک از دست می‌دهند. بدیهی است که به همین دلیل هر استخر نگهدارنده‌ای که برای پمپاژ آب به سمت تجهیزات آبیاری ساخته شود، به آسترهای انعطاف‌پذیر نیز احتیاج دارد.

تعدیل سطح رطوبت خاک

سیستم‌های زهکشی زیرسطحی به طور قابل توجهی پیچیده‌تر از سیستم‌های سطحی هستند. با این حال، کارایی آنها در پایین آوردن سطح آب به خصوص در مناطقی که خاک گاهاً ماه‌ها مرطوب است، مشخص می‌شود. سطح بالای بارندگی فصلی فراتر از تأمین نیازهای یک محصول است و خاک را تا حد سیلاب اشباع می‌کند.

هنگامی که آب بیش از یک یا دو روز بماند، محصولات به سرعت از بین می‌روند زیرا ریشه‌ها نمی‌توانند اکسیژن را از شکاف‌های بین خاک جذب کنند. لوله‌های شیاردار دفن شده، تا آنجا که ممکن است آب زیرسطحی را جذب کرده و آن را به سمت گودال‌ها و کانال‌های دارای آستر خاکی هدایت می‌کنند تا از مزارع و جاده‌هایی که نیازی به آن ندارند دور کنند.

امکان استفاده مجدد از آب

یک سیستم زهکشی پیشرفته کشاورزی به شما امکان می‌دهد تا مقصد آب اضافی پس از هر بار آبیاری را کنترل کنید. برای بیشتر مزارع، استفاده مجدد از رواناب به طور مستقیم بهترین راه برای مدیریت آن است.

اگر روش‌ها و فرآیندهای خدماتی پیشرفته‌تری در دسترس باشد، ممکن است آب آبیاری باقی‌مانده به اندازه کافی تصفیه و تمیز شود، که در این صورت می‌توان از آن برای آبیاری دام، شستن محصولات برداشت‌شده و یا تولید محصولات ثانویه استفاده کرد. فقط یک سیستم زهکشی شیاردار، پس از پردازش بیشتر، رواناب آبیاری را برای این نوع فرصت‌های استفاده مجدد تمیز نگه می‌دارد.

جلوگیری از فرسایش

با هدایت آب بیش ازحد حاصل از بارندگی و رواناب آبیاری به داخل گودال‌ها و کانال‌های زهکشی شیاردار و تثبیت‌شده، می‌توان فرسایش خاک را تا آنجا که ممکن است محدود کرد. با توجه به اینکه مزارع شخم خورده به طور معمول سالانه به دلیل باد و فرسایش توسط آب، یک میلی‌متر خاک از دست می‌دهند، ضروری است که تا حد ممکن این میزان کمتر شود. فرسایش تنها باعث حذف لایه‌های ارزشمند خاک از مزارع شما نمی‌شود، بلکه باعث بی‌‌ثباتی جاده‌‌ها، دامنه‌‌های تپه‌‌ها و حاشیه استخرها و کانال‌های آبیاری می‌شود.

طراحی و ساخت یک سیستم زهکشی ساده بهترین راه برای کنترل فرسایش در کل سطح زیرکشت شما است.

کنترل کیفیت آب

کانال‌ها و چاله‌های زهکشی شیاردار به شما فرصتی عالی برای نمونه‌برداری از آب رواناب برای آزمایش می‌دهد. بسیاری از کشاورزان رواناب زراعی خود را آزمایش می‌کنند تا ببینند چه مقدار از کود آنها جذب شده و چه مقدار هدر رفته است.

روان آب همچنین می‌تواند مشکلات شوری در خاک و وجود آلاینده‌ها را از تأسیسات تولیدی نزدیک یا عملیات دامی نشان دهد. از آنجا که سیستم‌های زهکشی تمایل به مخلوط کردن و جمع‌آوری آب از طیف وسیعی از زمین‌ها را دارند، ممکن است بخواهید گودال‌های نمونه‌برداری را بالاتر از سیستم اضافه کنید تا از تشخیص مناطق مشکل‌آفرین اطمینان حاصل کنید.

سیستم‌های زهکشی کشاورزی می‌توانند از نظر پیچیدگی از یک مجموعه ساده از گودال‌ها تا مجموعه پیچیده کانال‌های متصل به یکدیگر، استخرها و مناطق تصفیه، متفاوت باشند. فارغ از اینکه که شما چه نوع سیستم زهکشی را به مزرعه خود اضافه می‌کنید، مطمئن شوید که از یک لاینر مناسب برای آن بهره‌مند هستید.

بیشتر بخوانید:

انواع روش های زهکشی در کشاورزی