از دیار کریمان چه به یادگار بخریم؟

کرمان به واسطه ثبت هفت اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو مقام اول را در کشور به نام خود به ثبت رسانده است. این استان همچنین به لطف تولیدات مرغوب خود، چندین سال است که رتبه نخست صادرات غیرنفتی کشور را نیز از آن خود کرده که بسیاری از این تولیدات و محصولات در میان گردشگران داخلی و خارجی شناخته‌شده هستند. سوغات کرمان بسیار متنوع بوده و منحصر به خود استان کرمان هستند که در ادامه به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.

قطاب

قطاب یکی از معروف‌ترین شیرینی‌های ایرانی است. این شیرینی شامل خمیر و مغز  پسته، بادوم و یا گردو است که سرخ شده و با خاک قند تزئین می‌شود. قطاب یزدی و کرمانی از مهمترین قطاب‌ها هستند. پخت این شیرینی خوشمزه بسیار زیاد است و برخی تاریخ‌نگاران پخت آن را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند.

کماچ سهن

کماچ سهن از سوغاتی‌های معروف کرمان است که در تهیه‌ خمیر این شیرینی سنتی از جوانه‌ گندم استفاده می‌شود و از ویژگی دیگر کماچ می‌توان به ادویه‌ مخصوص آن اشاره کرد، به طوری که علاوه‌ بر ادویه مشهوری مانند دارچین و زیره، برخی از گیاهان دارویی نیز در آن وجود دارند. این ادویه به خمیر کماچ و مواد میانی آن اضافه می‌شود. این شیرینی خوشمزه را می‌توان بدون افزودن هیچ نگه‌دارنده‌ای به مدت طولانی خارج از یخچال نگهداری کرد.

کلمپه

کلمپه نوعی شیرینی است که برای تهیه آن خمیر با هل، دارچین و گلاب ترکیب شده و گردو و خرما در داخل آن قرار می‌گیرد و سپس پودر پسته و یا کنجد بر روی آن‌ها ریخته می‌شود. گاهی این کلوچه را با روغن حیوانی تهیه می‌کنند. این شیرینی در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف و در مناطقی مانند شهر بم تولید می‌شود.

قاووت

قاووت یا قوتو نوعی شیرینی است که از ترکیب آسیاب شده مغزهای مختلف مانند مغر گندم، جو، کنجد و گیاهان دارویی همراه باشکر یا قهوه تهیه می‌شود. قوتو معمولا به شکل پودری مصرف شده و می‌توان آن را با آب و شیر نیز ترکیب و سرو کرد. گفتنی است که قوتو به عنوان یکی از سوغاتی‌های اصیل کرمان به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شود.

زیره

زیره نیز یکی از سوغات معروف استان کرمان است که کاربردهای فراوان آشپزی و دارویی دارد و  آب‌وهوای خشک کرمان است که بستری مناسب برای کشت زیره در سراسر این استان فراهم کرده که در دو نوع سبز و سیاه قابل برداشت است.

پسته

از جمله مهم‌ترین سوغات کرمان می‌توان به پسته نیز اشاره کرد. این سوغات خوشمزه از محصولات صادراتی استان کرمان محسوب می‌شود؛ به طوری که صادرات پسته در استان کرمان، بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شود. ۷۰ درصد از پسته تولیدی در کشور، به کرمان تعلق دارد.

گردو

گردو پس از پسته، دومین محصول صادراتی استان کرمان است. این مغز ارزشمند در شهرستان‌های مختلف استان کرمان کشت می‌شود، اما گردوی شهرستان بافت با توجه به قرارگیری باغ‌های آن در ارتفاعات بالا، کیفیت مرغوب‌تری دارد. بافت، از نظر سطح زیر کشت گردو، مقام اول تولید این محصول در کشور را دارد و از نظر میزان تولید پس از شهرستان تویسرکان همدان در رتبه دوم جای می‌گیرد.

خرما

از دیگر محصولات صادراتی کرمان می‌توان خرما را نام برد که خرمای مضافتی این استان عمدتاً در شهرهای بم و فهرج برداشت می‌شود. با توجه به شرایط و ویژگی‌های اقلیمی مناطق شرقی و جنوبی استان کرمان، این استان از قطب‌های برتر تولید خرما در کشور محسوب می‌شود و ۳۰ درصد از تولید این محصول را به خود اختصاص داده است. خرما محصولی مهم در این مناطق است و نقشی اساسی در اشتغال مردم استان کرمان دارد.

مسقطی

مسقطی در شهرهای دیگر ایران هم تولید می‌شود، اما مسقطی کرمان به ‌خصوص سیرجان، طعم مخصوص به خود را داشته و بسیار نرم است. مواد تشکیل‌دهنده مسقطی سیرجان شامل نشاسته، گلاب، شکر، خلال پسته و بادام، هل و زعفران است که می‌توان آن را به‌عنوان دسر هم میل کرد.

سوهان زرند

در شهر زرند استان کرمان سوهانی تولید می‌شود که تفاوت‌هایی با سوهان قم دارد. سوهان زرند بافتی ظریف و ترد دارد و به ‌صورت لایه‌ لایه است. آرد گندم، آرد جوانه گندم، زعفران و هل اصلی‌ترین مواد سوهان زرند را تشکیل می‌دهند. این سوهان در فهرست آثار ملی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.

خرما بریز

خرما بریز از شیرینی‌های معروف کرمانی در ایام ماه مبارک رمضان است. مردم این منطقه معمولا از خرما بریز به خاطر انرژی بالای آن در وعده‌های سحری استفاده می‌کنند تا در طول روز دچار ضعف جسمانی نشوند. خرما بریز از آرد سبوس‌دار، شکر، خرما، گلاب، روغن و کره تهیه می‌شود.

گیاهان دارویی و عرقیات

کرمان محل پرورش گیاهان دارویی متنوعی است و سدر، حنا و کتیرا از معروف‌ترین گیاهانی هستند که در این منطقه کشت می‌شوند. کرمان علاوه بر گیاهان دارویی، مرکز عرقیاتی چون گلاب، عرق بیدمشک، عرق نسترن، عرق نعنا و عرق زیره است. مرغوب‌ترین عرقیات این استان از دامنه کوه‌های هزاره در روستای لاله‌زار به دست می‌آیند.

پته‌دوزی

پته‌دوزی یکی از قدیمی‌ترین سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران است که در میان زنان و دختران استان کرمان رواج دارد. در این رودوزی، پارچه زمینه کار «عریض» و نخ‌های رنگی و پشمی که در این هنر مورد استفاده قرار می‌گیرند «ریس» نامیده می‌شوند. در این هنر از نقوش باستانی ایران استفاده می‌شود و هنرمندان این عرصه گاهی نقوش خود را به ‌صورت ذهنی بر روی پارچه حک می‌کنند.

قالی

یکی از ویژگی‌های مشهور قالی کرمان، دوام و کیفیت آن است. به طوری که می‌توان کرمان را یکی از قطب‌های مهم قالی‌بافی در ایران دانست. قدمت قالی‌بافی در این استان به قبل از دوران صفویه بازمی‌گردد؛ دوران صفویه در کرمان، دوران شکوه قالی‌بافی منطقه بوده است و می‌توان قدمت این هنر را به این عصر نسبت داد.

قالیچه‌های افشار از دیگر بافته‌های مطرح در استان کرمان هستند که عمدتا در روستاهای «بلورد»، «اسطور»، «نجف‌آباد»، «محمودآباد»، «پاریز» و «زیدآباد» تولید می‌شوند. عشایر ایل افشار که هنوز زندگی کوچ‌نشینی دارند و درمیان دشت‌های سیرجان و بافت ساکن هستند، قالیچه‌های افشاری می‌بافند.

شال‌بافی

شال‌بافی کرمان نیز همانند قالی‌بافی این استان، در این منطقه شهرت و رواج دارد. حتی طرح‌های قدیم فرش‌های کرمانی نیز از طرح‌های رایج در هنر شال‌بافی الهام گرفته شده‌اند. شال‌های کرمانی معمولاً سه متر طول دارند که با عنوان شال‌های لاکی، لاجوردی، بوته‌ای، احرامی، ترمه، زنگاری و شاخ گوزنی شناخته می‌شوند.

گلیم شیریکی پیچ

گلیم شیریکی پیچ یکی دیگر از سوغات ‌های نفیس کرمان است و قطب آن در سیرجان و روستای دارستان قرار دارد. روستای دارستان از سوی سازمان یونسکو به ‌عنوان دهکده جهانی گلیم به ثبت جهانی رسیده است. گلیم‌های شیریکی پیچ سیرجان در نوع خود منحصربه‌فرد هستند. این گلیم‌ها ترکیبی از گلیم و قالی هستند و برخلاف دیگر انواع گلیم‌ها که در آن‌ها «پود» باعث شکل‌گیری محصول نهایی می‌شود، در این شیوه نقشی در بافت ندارد. در تهیه گلیم شیریکی پیچ، پود صرفاً تارها را به یکدیگر متصل می‌کند و باعث استحکام درگیری نخ خامه با تارها می‌شود.

آجیده دوزی

آجیده‌دوزی نام دیگر هنر لایه دوزی و پنبه‌دوزی است و قدمت بسیار زیادی دارد. در آجیده‌دوزی لایه‌ای از پنبه در بین دو لایه از پارچه قرار گرفته و پس از دوخته شدن، حالت نقش برجسته به خود می‌گیرد. طرح‌های موجود در هنر آجیده‌دوزی ظریف و اصیل هستند.

گبردوزی

گبردوزی از دیگر صنایع دستی منطقه کرمان است و ازآنجایی‌که هنر دست زرتشتیان ایران باستان بوده، به «زرتشتی‌دوزی» نیز شهرت دارد. در این هنر از رنگ‌های روشن و پرطراوت نظیر سرخ، سفید و سبز استفاده می‌شود و غالبا هنرمندان گبردوزی از نقش درخت سرو، سرو خمیده، گل میخک، طاووس، مرغ، هدهد، خروس و اشکال هندسی و متقارن در آثار خود استفاده می‌کنند.

عریض‌بافی

عریض پارچه‌ای است دستبافت که با دستگاه‌های بافندگی چوبی بافته می‌شود و هنرمندان پته‌دوزی استان کرمان از آن‌ها در آثار خود بهره می‌گیرند. البته اخیرا دستگاه‌های چوبی عریض‌بافی جای خود را به دستگاه‌های اتوماتیک و برقی داده‌اند و متاسفانه این هنر به تدریج در حال انقراض است.

ظروف مسی

ظروف مسی در بسیاری از شهرهای ایران، از جمله اصفهان تولید می‌شوند و تقریبا سوغات اکثر شهرهای کهن ایرانی به حساب می‌آیند. کرمانی‌ها نیز هنرمندان باسابقه و ماهری در امر تولید ظروف و اشیاء تزئینی مسی دارند. بشقاب، دیگ، کفگیر، گلدان، بشقاب‌های تزئینی و تابلوهای مسی از جمله وسایلی مسی هستند که در حال حاضر نیز طرفداران بسیاری پیدا کرده و بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

منبع:

مجموعه سوغات ایران