“آبیاری تیب(نواری) ” راهگشای کشاورزی مناطق کم‌آب و خشکسالی

به گزارش ایرنا، تیغ تهدید خشکسالی در سال‌های اخیر بخش‌های مختلف را با مشکلاتی عدیده‌ای مواجه کرده است که در این میان، خشکسالی کشاورزی به عنوان مهمترین بخش اقتصادی کشور از جمله مباحث مهمی است که به تاکید کارشناسان باید برای کاهش آن، برنامه‌ریزی مناسبی اتخاذ شود.

استفاده بهینه از منابع آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و ودیعه‌ای برای نسل‌های آینده، مستلزم بهره برداری حساب شده و هوشمندانه از منابع آب است که بسیاری از مناطق واقع بر کمربند خشک جهان با آن مواجهند.

پایش خشکسالی کشاورزی اثرات مختلف ویژگی‌های هواشناسی یا هیدرولوژیک خشکسالی را به پدیده کشاورزی بویژه کمبود بارش، اختلاف بین تبخیر- تعرق واقعی و پتانسیل، کمبود رطوبت خاک و افت سطح آب زیرزمینی مرتبط می‌سازد.

قرارگیری قسمت اعظم کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان، رشد جمعیت و نیاز به تأمین امنیت غذایی، استقرار صنایع آب بر در مناطق کم آب کشور، خشکسالی‌های مکرر، کاهش ذخایر برف مناطق کشور، بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و مدیریت غیر سیستمی منابع آب کشور باعث بروز منازعات اجتماعی، تخلیه روستاها و افزایش حاشیه نشینی شهرهای بزرگ شده است.

عمده شهرهای بزرگ ایران در مناطقی واقع شده‌اند که دسترسی آنها به منابع آب‌های سطحی کم بوده و بیشتر از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند.

امروزه بهره وری از آب در تولید محصولات کشاورزی یکی از موضوعات مهم توسعه اقتصادی کشور است و مصرف بهینه آب خود به خود صرفه جویی در مصرف را نیز شامل می‌شود.

در ایران بیش از ۸۵ درصد اراضی آبی با روش های سطحی آبیاری می شوند که از راندمان آبیاری کمتری برخوردار هستند؛ کشاورزی ایران هنوز سنتی باقی مانده چون بارزترین نشانه آن یعنی وابستگی بیش از حد به بارندگی را در خود حفظ کرده است.

بر اساس آمار موجود در ایران ۹۰ درصد تولیدات کشاورزی از طریق کشت آبی بوده و فقط ۱۰ درصد از طریق دیم صورت می گیرد و ۱۵ درصد زمین های کشاورزی در جهان، آبی بوده و ۸۵ درصد بقیه به صورت دیم کشت می شود اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم بر روی کره زمین از زمین‌های آبی برداشت می ‌شود.

با وجود خشکسالی های پیاپی، کاهش نزولات آسمانی و افت قابل توجه سطح آب زیر زمینی در سال های اخیر و صرفه جویی و استفاده بهینه آب، ضرورت اصلاح روش های آبیاری در ابعاد مختلف بخش کشاورزی بیش از پیش احساس می شود.

به تأکید کارشناسان، خشکسالی واقعیت اقلیم ایران است؛ این پدیده بنا به اظهار کارشناسان امر به دلیل رشد نیازهای آبی کشور در بخش های مختلف در سال های آتی نیز شدت خواهد یافت.

بر اساس اعلام این منابع رسمی، در زمان حاضر حدود ۹۱.۴ درصد منابع آب استان اصفهان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و از طرفی افزایش روز افزون جمعیت نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر را ایجاب می‌کند در این راستا یافتن راهکارهایی که کاهش مصرف و استفاده بهینه آب را در این بخش به دنبال داشته باشد همواره از اولویت‌های مطالعاتی و پژوهشی بوده تا بتوان محصولات کشاورزی را برای این جمعیت رو به ازدیاد تولید کرد.

به گفته کارشناسان و استادان دانشگاه‌های استان اصفهان افزایش جمعیت باعث کاهش منابع آب در دسترس شده است و دو سوم جمعیت جهان از سال ۲۰۲۵ با مشکل کم آبی مواجه خواهند بود.

مساحت اراضی کشاورزی استان اصفهان ۵۶۹ هزار هکتار است و ۱۱ درصد از اشتغال و هفت درصد از تولید ناخالص ملی این استان به بخش کشاورزی اختصاص دارد که سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی و گل و گیاه زینتی استان برابر هزار و ۶۰۰ هکتار و میزان تولید سالانه سبزی و صیفی گلخانه‌ای استان بالغ بر ۲۳۵ هزار تن بود که اصفهان رتبه دوم کشوری را به خود اختصاص داده است.

با این توصیف ، روش های نوین آبیاری نسخه شفابخش و موثر در رفع چالش کمبود آب در حوزه کشاورزی است که آبیاری به روش “نوار تیپ “یکی از مدل های موفق در این عرصه بوده که با انجام اقدامات عملی با این مدل، صرفه جویی در مصرف آب، کاهش هزینه های آبیاری، افزایش سطح زیر کشت با حذف جوی انتقال آب و افزایش عملکرد در هکتار از دستاوردهای آن به شمار می رود.

نوار تیپ در زیر خاک انتقال داده می شود که این موضوع کاهش تبخیر آب و جلوگیری از مسدود شدن سوراخ های آن را به همراه دارد و این به کیفیت عملکرد در آبیاری کمک می‌کند.

افزایش سطح زیر کشت با روش آبیاری تیپ 

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد خوراسگان گفت: بر اساس آزمایش‌های عملی، سطح زیر کشت با روش آبیاری تیپ افزایش یافته و مصرف آب به یک سوم کاهش می‌یابد.

ناصر حاجیان در گفت و گو با ایرنا، یکنواختی در انتقال آب و جلوگیری از اصلاح و یکسان‌سازی اراضی را از ظرفیت‌های این روش آبیاری برشمرد و افزود: در مواقع خشکسالی و شرایط فعلی اصفهان که باید منابع آبی مدیریت شود، با استفاده از این روش آبیاری امکان توزیع عادلانه آب در کل زمینه کشاورزی به هر مقداری که باشد فراهم است.

به گفته وی در این روش توزیع آب در مقداری از زمان به صورت واقعی و یکسان انجام و زمان آبیاری به دلیل توزیع یکسان کاهش پیدا می‌کند که اگر برای آبیاری یک مرزعه به پنج ساعت آبیاری نیاز باشد با استفاده از این روش این کار در یک ساعت اتفاق خواهد افتاد.

حاجیان ادامه داد: کاهش مرتبه‌های آبیاری نیز از دیگر دستاوردهای آبیاری تیپ است که با این روش به دلیل کاهش تبخیر آب و انتقال یکسان آب امکان تکرار آبیاری را کاهش داده و با توجه به شرایط خشکسالی این موضوع اهمیت خاصی دارد و از خسارت به بخش کشاورزی جلوگیری خواهد کرد.

اجرای آبیاری تحت فشار در ۱۲۵ هزار هکتار از اراضی اصفهان

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان در گفت‌ و گو با ایرنا با بیان اینکه  ۳۵۰ هزار هکتار از مزارع استان مستعد اجرای طرح های گوناگون آبیاری نوین است، گفت: آبیاری تحت فشار در بیش از ۱۲۵ هزار هکتار از اراضی این استان اجرا شده است.

به گفته مجید امینی پیاده سازی پروژه‌های نوین آبیاری در استان در هر هکتار به مدیریت مصرف چهار هزار و ۳۰۰ لیتر منجر می‌شود که در شرایط کنونی و خشکسالی اصفهان، سرمایه گذاری در این حوزه مهم است.

وی با بیان اینکه اجرای پروژه آبیاری نوین در هفت هزار هکتار از اراضی استان در برنامه امسال سازمان جهاد کشاورزی است، خاطرنشان‌کرد: در هفت سال گذشته بیش از ۵۳ هزار هکتار از اراضی این استان تحت پوشش آبیاری نوین قرار گرفته است.

وی ارائه خدمات مشاوره‌ای، توزیع تسهیلات بانکی، معرفی مجریان توانمند و حمایت از مالکان اراضی دارای روش‌های نوین آبیاری را از خدمات دولت برای توسعه بهره‌گیری از این سامانه‌های آبیاری بیان‌کرد.

تیپ یا نوار آبیاری قطره‌ای (Drip tape) نواری با دیواره نازک است که برای آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود، نازک است که برای آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود، اولین نمونه‌های نوار یا تیپ قطره‌ای در دهه شصت میلادی در آمریکا ساخته شد.
نوارهای قطره‌ای از جنس پلی اتیلین ساخته شده و در درازای چندین متری به صورت خوابیده و حلقه شده به فروش می‌رسند، نوارهای ضخیم‌تر به طور معمول برای آبیاری قطره‌ای در زیر سطح خاک استفاده شده و جنبه دائمی تری دارند.
سه نوع سامانه آبیاری نوین شامل بارانی، موضعی (قطره ای) و کم فشار در کشور استفاده می شود که از بین آنها، روش آبیاری موضعی (قطره ای) دارای بازدهی بیش از ۹۰ درصد است.
روش آبیاری تیپ (قطره ای) می تواند در محصولاتی همانند گندم، جو، چغندرقند، ذرت و کلزا که از شیوه کشت ردیفی در آنها استفاده می شود، به کار گرفته شود.

کارآمدی بیشتر آبیاری تیپ در مقایسه با دیگر روش‌ها

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان گفت: سامانه تیپ در مقایسه با دیگر روش‌های آبیاری مثل کم فشار و بارانی بازدهی وکارآمدی بیشتری دارد.

امینی ادامه ‌داد: بازدهی آبیاری به روش بارانی از ۶۰ تا ۷۵ درصد، کم فشار ۴۰ تا ۵۰ درصد و در روش تیپ و قطره‌ای این شاخص به ۹۰ تا ۹۵ درصد می‌رسد.

وی یادآور شد: استفاده از مدل‌های آبیاری در مناطق مختلف متفاوت است ولی با اجرای این روش‌ها در مقایسه با آبیاری دیمی و قرق آبی، منابع آبی بهتر مدیریت می‌شوند.

به گفته امینی بیش از ۳۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان اصفهان به روش تیپ و قطره‌ای آبیاری می‌شوند و بیش از ۱۹ هکتار به صورت کم فشار و بیش از ۶۹ هزار هکتار نیز بارانی هستند.

کارآمدی روش‌های نوین آبیاری به تحقیق بیشتری نیاز دارد

مشاور و مجری طرح‌های آب رسانی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان گفت: کارآمدی و بهره‌وری روش‌های نوین آبیاری به تحقیق و بررسی بیشتری نیاز دارد.

امیرحسین شرباف با اشاره به اینکه اختلاف نظرهایی در خصوص میزان بازدهی روش‌های نوین آبیاری وجود دارد، افزود: اتفاق نظر در مورد میزان بهره‌وری روش‌های آبیاری و بهره‌گیری از آن‌ها در تمامی پروژه‌های کشاورزی وجود ندارد و باید بررسی‌های بیشتری انجام شود.

وی ادامه داد: آبیاری تحت فشار فوایدی برای عرصه کشاورزی دارد اما باید جوانب مختلف مثل امکان استفاده از این تکنولوژی‌ها در همه طرح‌های کشاورزی نیز مطالعه شود چرا که در برخی از زمین و مزارع قابلیت استفاده از این روش‌ها وجود ندارد.

مشاور و مجری طرح‌های آب‌رسانی شرکت آب منطقه‌ای با بیان اینکه باید تجربه کشاورزان و دانش متخصصان در حوزه‌های آب و کشاورزی در کنار همدیگر قرار گیرد، تصریح‌ کرد: بین تجربه و نتایج علمی باید به نقطه مشترک و هدفمندی برسیم که با گذر زمان این موضوع محقق می‌شود.

وی مدیریت و برنامه‌ریزی برای انجام نوع و زمان کشت را مهم بیان ‌کرد و گفت: برخی کشت‌ها باید حذف و برخی نیز در مقطع خاصی کاشت شوند و با چنین برنامه‌ریزی بر روی زمین‌های کشاورزی آب موجود را مدیریت کرد.

به باور برخی از کارشناسان در ایران آب کم نیست بلکه انصاف ما نسبت به مصرف آب خیلی کم است هر شهروند ایرانی روزانه ۸۰ تا ۱۲۰ لیتر آب از طریق دور ریز غذا به هدر می‌دهد، برای یک گرم برنج، چهار لیتر آب نیاز است.

یکی از بهترین روش‌های آبیاری در کاهش مصرف آب و افزایش بهره وری، استفاده از سیستم آبیاری قطره ای تیپ در کشت محصولات زراعی است.

این استان با داشتن ۵۶۳ هزار هکتار اراضی کشاورزی معادل پنج درصد از مساحت استان و ۳.۵ درصد از اراضی کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است و با برخورداری از شرایط متنوع آب و هوایی، استعداد تولید انواع محصولات کشاورزی را دارد، به‌گونه‌ای که در مناطق گرم و خشک آن خرما، انار و پسته و در مناطق سرد و کوهستانی‌اش بادام و گردو و در مناطق معتدل و معتدل سرد، انواع محصولات دانه‌دار و هسته‌دار کشت می‌شود.

مجموع اراضی زراعی استان اصفهان حدود ۴۸۶ هزار هکتار است که در سال‌های طبیعی از حیث بارندگی حدود۷۰ درصد آن به کشت محصولات زراعی مانند انواع غلات، حبوبات و محصولات علوفه‌ای، جالیزی و انواع سبزی و صیفی و گیاهان زینتی اختصاص می‌یابد و تولید سالانه محصولات زراعی استان در شرایط عادی حدود چهار میلیون و پانصد هزار تُن برآورد می‌شود.

مجموع اراضی باغی این دیار نیز حدود ۸۰ هزار هکتار است و بطور عمده شامل انواع سیب درختی، انار، به، انگور، بادام، پسته، گلابی و زردآلوست و مجموع تولیدات باغی و گلخانه‌ای استان در شرایط عادی حدود ۸۰۰ هزار تُن برآورد می‌شود.

از تولیدات شاخص محصولات کشاورزی استان می‌توان به شیرخام با تولید یک هزار و ۴۴۳ تُن(رتبه اول کشور)، گوشت مرغ با تولید حدود ۲۰۰ هزار تُن و تخم مرغ ۱۰۵ هزار تُن در سال(رتبه دوم)، گوشت قرمز با تولید ۷۰ هزار تُن در سال(رتبه پنجم)، عسل هفت هزار و سیصد تُن در سال(رتبه سوم)، گوشت بوقلمون ۱۰ هزار تُن(رتبه اول) و شترمرغ با تولید هزار تُن در سال(رتبه دوم) در سال اشاره کرد.