دوئل سخت ارقام اصلاح شده و بومی برنج/آیا دولت حمایت می کند؟

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم ساحلی: از دیرباز عطر شالیزارهای گیلان در تار و پود زندگی اهالی این استان جاری ست و آوازه برنج مرغوب گیلان زمین در ایران پیچیده است.

اما آنچه در سال‌های اخیر به ویژه ماه‌های اخیر بیش از همیشه نگاه‌ها را به خود جلب کرده، اهمیت افزایش کمی و کیفی تولید برنج در این خطه بهشت گون است. در این میان شرایط اقتصادی نامناسب و سایه سیاه تحریم‌ها هر روز بیش از گذشته یادآور ضرورت تولید بیشتر است.

معرفی ارقام اصلاح شده جدید برنج از سوی محققان کشاورزی از جمله راهکارهای مؤثر برای بهره مند شدن بیشتر از مزارع برنج محسوب می‌شود. اما در این راستا باید توجه داشت، ارقام جدید تنها زمانی با استقبال شالیکاران مواجه می‌شوند که در کنار افزایش تولید، حفظ کیفیت و جلب رضایتمندی مصرف کنندگان را نیز به همراه داشته باشد.

در این موضوع که بسیاری از ارقام اصلاح شده برنج در مقایسه با برنج‌های وارداتی از کیفیت بهتری برخوردارند تردیدی نیست اما نباید از یاد برد که استان گیلان با رتبه دوم تولید برنج کشور، بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در ایران محسوب می‌شود و برنج خوش طعم و عطر بومی این استان همواره دارای خواهان است و عده‌ای از مصرف کنندگان علی رغم افزایش قیمت نیز خریدار این نوع برنج هستند.

ضرورت افزایش کیفیت ارقام اصلاح شده

رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان شهریور ماه امسال با بیان اینکه سطح برداشت برنج در گیلان ۲۳۸ هزار هکتار است، اظهار کرد: امسال سطح کشت ارقام پرمحصول بیش از ۲۷ هزار هکتار بوده که در مقایسه با سال گذشته افزایش ۳۰ درصدی داشته‌ایم.

درباره چگونگی استقبال شالیکاران از ارقام اصلاح شده نظر یکی از شالیکاران شفت را جویا شدیم و محمد رضا نیک زاد از اهالی روستای لختگی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مسئله مهم کیفیت ارقام اصلاح شده با برنج‌هایی نظیر هاشمی و صدری است.

وی با بیان اینکه برنج مرغوب گیلان بعد از پخت خشک نمی‌شود اما ارقام پرمحصول پس از گذشت مدت زمان کمی بعد از پخت، خشک می‌شوند، افزود: به همین دلیل این نوع از برنج در میان خریداران محبوبیت ندارد.

نیک زاد با اشاره به اینکه از سوی دیگر دولت هم برنج‌های پر محصول را به قیمت خوب از شالیکاران خریداری نمی‌کند، گفت: این در حالی است که خریداری برنج حاصل از ارقام اصلاح شده از سوی دولت می‌تواند در کشاورز ایجاد انگیزه کند.

وی یادآور شد: ارقام اصلاح شده نظیر «شیرودی» از ارقام پر محصول محسوب می‌شوند اما گاهاً برخی کشاورزان آن را با برنج هاشمی مخلوط می‌کنند و این کار بر بازار برنج هاشمی تأثیر منفی می‌گذارد.

نیک زاد ادامه داد: برای مثال قیمت برنج هاشمی درجه یک هر کیلو حدود ۳۱ هزار تومان است اما بهای برنج پرمحصول هر کیلو ۲۲ هزار تومان، برخی این دو برنج را مخلوط می‌کنند و باقیمت هر کیلو ۲۶ هزار تومان به نام برنج هاشمی عرضه می‌کنند.

اهمیت توجه به توزیع یک دست ارقام اصلاح شده

ضرورت توجه به توزیع یک دست ارقام اصلاح شده یکی از موارد مهم در جلب استقبال شالیکاران از ارقام اصلاح شده است. یوسف علیپور شالیکار دیگری که در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: پدرم کشاورز بود و من هم حدود سه سالی است که به این کار مشغولم و در شالیزارهای خود به کشت برنج از رقم هاشمی و علی کاظمی می‌پردازم.

وی با بیان اینکه بخشی از شالیزار وی نور مناسبی ندارد و هر ساله کشت برنج در آن سبب خوابیدگی ساقه‌های محصولش می‌شود، افزود: به همین دلیل نوعی بذر مقاوم که محصولش دارای ساقه کوتاه است با مشورت جهاد کشاورزی تهیه کردم و امسال حدود ۳۰ کیلو از آن را کشت کردم اما محصول به صورت دو طبقه رویید. یعنی بخشی از آن همان محصولی بود که به من معرفی شده بود و بخشی دیگر برنجی بود که ساقه‌اش حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر از برنج ساقه کوتاه، بلندتر بود.

علیپور ادامه داد: بر اثر بارندگی‌ها ساقه‌های برنج خوابیدند اما اگر همه برنج از نوع ساقه کوتاه بود، یعنی بذر یک دست بود این اتفاق رخ نمی‌داد؛ با این حال ما توانستیم در ۲۵۰۰ متر مربع شالیزار، حدود ۷۰۰ کیلو شلتوک برداشت کنیم. بدون شک اگر بذر برنج یک دست بود برداشت بهتری هم می‌توانستیم داشته باشیم.

ضرورت توجه به نیازهای زراعی

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر استقبال شالیکاران از ارقام جدید برنج را ضعیف دانست و گفت: واقعیت این است که اگر چه میزان تولید برخی محصولات زراعی و باغی استان گیلان در واحد سطح افزایش یافته ولی علیرغم کاشت بذر اصلاح شده هنوز تولید در واحد سطح در مزرعه شالیکاران با میزان تولید بهره برداران نمونه و مزارع تحقیقاتی فاصله زیادی دارد.

محمود هوشیار فرد ادامه داد: برخی بی توجهی یا کم توجهی‌ها در ارتباط با نیازهای زراعی و مدیریت ارقام اصلاح شده، تأمین نهاده‌های مورد نیاز، مکانیزاسیون، خاک ورزی و تهیه بستر کاشت، محدود بودن منابع آب و یا عدم وجود نظام صحیح آبیاری (پایین بودن بهره وری آبیاری) یا عدم توجه به نظام تناوب زراعی باعث شده تا نقش ارقام جدید در افزایش عملکرد و تولید بخوبی تحقق پیدا نکند و در واقع زارعان استان و کشور از مزایای پتانسیل واقعی آنها بهره مند نشود.

وی با اشاره به اینکه

 طی شش دهه اخیر بیش از ۴۰ رقم اصلاح شده برنج توسط مراکز پژوهشی تولید شده است، اما متأسفانه این ارقام نتوانسته‌اند تاکنون سطح کشت قابل قبولی را به خود اختصاص دهند، افزود: هر یک از این ارقام چند سالی کشت شده‌اند و چند سال اول بعد از معرفی بازده قابل قبولی را داشتند اما به مرور زمان به دلایل مختلف از جمله عدم مطلوبیت بازار پسندی و ذائقه مردم مورد استقبال شالیکاران قرار نگرفته‌اند.

هوشیار فرد با بیان اینکه مزیت نسبی، قدرت رقابت و پذیرش این ارقام توسط شالیکاران بسیار محدود است، اضافه کرد: واقعیت این است که برنج بر خلاف گندم بر اساس ذائقه مردم خرید و فروش می‌شود و عرضه و تقاضای آن تابع کیفیت است. بدین ترتیب با توجه به اینکه پروسه تولید یک رقم جدید بین ۱۰ تا ۱۵ سال و با زحمات و صرف هزینه زیادی انجام می‌گیرد، پیگیری و آسیب شناسی این موضوع توسط دستگاه‌های نظارتی ضروری است.

لزوم توجه بیشتر به کیفیت تکثیر و توزیع بذر برنج

وی با بیان اینکه این بذرها با هزینه‌های زیاد تولید می‌شوند که افزایش کمی و کیفی محصول و مقاومت در برابر کم آبی، ورس، بیماری‌ها و آفات باید از امتیازات کاشت آنها باشد، اظهار کرد: بذرهای اصلاح شده باید دارای بیشترین خلوص ژنتیکی و فیزیکی بوده و دارای قدرت جوانه زنی بالایی نیز باشند.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان ادامه داد: اگر بذر ارقام اصلاح شده پس از توزیع بین کشاورزان در مراحل مختلف تهیه و کنترل بذر در مزارع تکثیر، انبار، کارخانه و آزمایشگاه‌ها به طور دقیق و صحیح کنترل و نظارت نشود، این ارقام با سایر ارقام مخلوط و خصوصیات ژنتیکی رقم تدریجاً از بین می‌رود.

وی با اشاره به اینکه عدم دسترسی تولیدکنندگان به بذر اصلاح شده نباید باعث معرفی و یا ترویج شتابزده ارقام جدید پرمحصول به کشاورزان شود، اظهار کرد: در بسیاری از موارد بذر دریافتی ناخالصی‌هایی داشته و نظرات کارشناسان با نتایج کشت و کار متفاوت و غیر قابل قیاس با کیفیت ارقام محلی بوده است.

ضرورت دقت عمل در انتخاب پیمانکاران

هوشیار فرد با بیان اینکه در انتخاب پیمانکاران و شرکت‌های خصوصی تکثیر بذر ارقام اصلاح شده باید توجه بیشتری به صلاحیت فنی آنان داشت، اظهار کرد: بعد از گذشت چند وقت بی رغبتی و نارضایتی کشاورز (یا باغدار) از کاشت رقم جدید علیرغم پرداخت پول بیشتر، آشکار و علاوه بر بی اعتمادی مردم به جهاد کشاورزی باعث کاهش شدید سطح کشت یا عدم کاشت آن رقم خواهد شد. انتخاب رقم باید متناسب با شرایط اقلیمی و آفات و بیماری‌های منطقه باشد.

وی در ادامه با اشاره به پایین بودن قیمت ارقام پرمحصول و مشکلات بازاریابی، افزود: به منظور آگاهی از وضعیت چرخه تکثیر بذر باید خلوص ژنتیکی طبقات مختلف بذری ارقام برنج خصوصاً ارقام جدید و اصلاح شده تولیدی مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های خصوصی و یا مزارع طرف قرارداد اتحادیه شرکت‌های تعاونی روستایی در کرت های کنترلی بررسی و نیز برای جلوگیری از اختلاط ارقام باید به هر زارع بیشتر از یک رقم بذر برای تکثیر داده نشود.

هوشیار فرد با بیان اینکه وجود بذرهای حاصل از خودگشنی و دگرگشنی ناخواسته و یا اختلاط در بذر اجتناب ناپذیر است، تصریح کرد: از طرف دیگر بوجاری یکی از بخش‌های مهم در مجموعه عملیات فرآوری بذر جهت دستیابی به کیفیت بذرهای ارقام اصلاح شده است، زیرا زمانی که بذرها از مزرعه برداشت می‌شوند، هرگز خالص نیستند.

وی خاطرنشان کرد: اگر چه نقاط ضعف‌ها و نارسایی‌ها بیان شد اما این به معنای این نیست که این حوزه نقاط قوتی ندارد، حمایت از کشت ارقام جدید حمایت از تولید ملی است بنابراین امر کنترل، نظارت و صدور گواهی بذر (یا نهال) در استان مورد تقویت و توجه خاص قرار گیرد.

نگاهی به فعالیت‌های مؤسسه تحقیقات برنج

تأثیر معرفی ارقام مرغوب اصلاح شده برنج در افزایش تولید و اهمیت تلاش محققان و پژوهشگران این عرصه بر کسی پوشیده نیست. در این باره با «مریم حسینی» رئیس مؤسسه تحقیقات برنج کشور که در گیلان مستقر است به گفتگو نشستیم. وی با بیان اینکه مؤسسه تحقیقات برنج کشور به عنوان یک مؤسسه ملی وظیفه اصلاح و معرفی ارقام برنج با توجه به نیاز جامعه را برعهده دارد، گفت: این مؤسسه تاکنون ۵۴ رقم اصلاح شده به جامعه شالیکاری معرفی کرده است