بیماری ها و آفات مرکبات و کنترل آنها

• بیماری تریستزای مرکبات

یک بیماری ویروسی است و علائم این بیماری شامل توقف رشد، از بین رفتن تدریجی و ضعف گیاه به دلیل قطع شدن آوندها است. در درختان پیوند شده روی نارنج و لیمو ترش و پایه‌های حساس بیشتر است. ابتدا ریشه‌های کوچک به دلیل حمله ویروس از بین می‌روند و ارتباط ریشه و تاج درخت قطع می‌شود مواد فتوسنتزی در تاج باقی مانده که باعث گلدهی بی موقع حتی در زمستان می‌شود.

کنترل: از بین بردن ناقل ویروس، استفاده از پایه و پیوندک مقاوم

• بیماری اگزوکورتیس مرکبات

بیماری ویروئیدی است که مرکبات پیوند شده روی پایه‌های سیترنج مشاهده می‌شود. در درخت‌های بیمار رشد متوقف شده و تنه پوسته پوسته می‌شود. در لیمو شیرین، لمون و بالنگ این بیماری بیشتر دیده می‌شود. اگر روی پایه‌های مقاوم پیوند شده باشد گیاه دچار پاکوتاهی می‌شود.

کنترل: استفاده از ارقام مقاوم، ضدعفونی کردن ادوات کشاورزی با هیپوکلریت سدیم

• بیماری کیسه صمغی

عامل این بیماری احتمالا ویروس می‌باشد که به دلیل استفاده از پیوندک آلوده منتقل شود. در درختان پرتقال تامسون ناول، نارنگی و تانجلو بیشتر دیده می‌شود. علائم: منافذ طولی با اندازه های مختلف روی تنه و شاخه و ترشح صمغ از سطح پوست یا فرورفتگی‌های تنه درخت.

کنترل: تهیه بذر و پیوندک غیر آلوده

• بیماری جاروی جادوگر

این بیماری توسط پیوندک آلوده به این ویروس و یا زنجرک منتقل می‌شود. علائم بیماری که بیشتر در لیمو ترش(لایم) دیده می‌شود به شکل کم شدن فاصله بین جوانه‌ها و بیشتر شدن تعداد سرشاخه‌ها و متراکم و غیر طبیعی شدن شاخه‌ها با برگ‌های ریز و رنگ پریده است که شکل جارویی به خود می‌گیرد.

کنترل: باید با حشرات ناقل این ویروس‌ها مانند زنجرک‌ها مبارزه شود و درختان آلوده از باغات حذف شوند.

• بیماری میوه سبز

عامل بیماری نوعی باکتری است که بیشتر در مناطق جنوبی آسیب وارد کرده است. علائم این بیماری به شکل سرخشکیدگی، کوتولگی و علائمی مانند کمبود رویّ، سبز ماندن میوه‌ها و بد شکل شدن آنها و ریزش برگ‌ها و  میوه‌ها، عقیم شدن و چروکیده شدن بذرها می‌باشد.

کنترل: رعایت اصول قرنطینه، مبارزه با حشرات ناقل و استفاده از آنتی بیوتیک‌ها

• بیماری استابورن یا ریز برگی مرکبات

یکی از بیماری‌های مرکبات است که به دلیل یک میکروارگانیسم و از طریق آوندها منتقل می‌شود. علائم در همه ارقام و پایه‌ها قابل مشاهده است و ممکن است چندین علامت را همزمان نشان دهد. رنگ پریدگی و فنجانی شدن برگ‌ها، گل دادن در فصل زمستان و میوه‌هایی در اندازه‌های مختلف، ریزش برگ در زمستان و نازک بودن پوست میوه در نزدیک گلگاه.

کنترل: کنترل آلودگی قلمه‌ها، پیوندها و کنترل حشرات ناقل و علف‌های هرز

• بیماری شانکرباکتریایی

عامل این بیماری نوعی باکتری است و تمام مناطق گیاه شامل برگ‌ها، میوه‌ها و شاخه‌ها را آلوده می‌کند و نقاط قهوه‌ای و سوخته به شکل برآمده ایجاد می‌کند. لکه‌ها در اندازه‌های مختلف دیده می‌شوند و اطراف زخم‌ها به رنگ زرد دیده می‌شود. ریزش میوه‌ها و خشک شدن سرشاخه‌ها از عوامل دیگر این بیماری هستند. در مناطق جنوبی گسترش بیشتری دارد.

کنترل: یکی از راه‌های از بین بردن این بیماری هرس کردن سرشاخه‌های آلوده و ریشه‌کن کردن درخت، استفاده از سموم اکسی کلرور مس، سولفات مس و بردو.

• بیماری لکه قهوه‌ای آلترناریایی

عامل ایجاد این بیماری نوعی قارچ به نام آلترناریا است. این بیماری در برگ، میوه و سرشاخه‌ها آلودگی ایجاد می‌کند. در برگ لکه‌های کوچک با حاشیه زرد، نکروزه شدن برگ‌ها و ریزش آنها، در میوه جوش‌های کوچک چوب پنبه‌ای با حاشیه زرد و نهایتا ریزش میوه‌ها

کنترل:  کاشت ارقام مقاوم به بیماری، هرس به موقع و حذف بقایای آلوده گیاهی، سم پاشی درختان با بردوفیکس به شرح زیر:

• سم پاشی با بردوفیکس ١۰ در هزار بعد از برداشت محصول و قبل از شروع باران های پاییزی
• سم پاشی با بردفیکس ١۰ در هزار پس از هرس درزمستان
• سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگ ها و هنگام تشکیل میوه

• بیماری نماتد

عامل این بیماری علاوه بر مرکبات در مو و زیتون هم بیماری ایجاد می‌کند. علائم این بیماری شامل ضعیف شدن عمومی گیاه، علائم کمبود عناصر، ریزش برگ‌ها در شاخه‌های انتهایی، کم رشدی و ضخیم شدن ریشه‌ها، کوچک بودن اغلب میوه‌ها.

کنترل: تقویت درختان باغ، کاشت نهال‌ها در زمین‌های جدید و عاری از آلودگی، استفاده از نهال سالم یا ضدعفونی کردن نهال در آب دمای ۴۵ درجه به مدت ۲۵ دقیقه یا استفاده از سموم نماتدکش.

• بیماری گموز مرکبات

توسط نوعی قارچ ایجاد می‌شود. سبب پوسیدگی قهوه‌ای در ساقه، برگ و میوه و پوسیدگی طوقه می‌شود. علائم این بیماری شامل زردی و ریزش برگ‌ها، ترشح صمغ، قهوه‌ای شدن زیر پوست و روی تنه، سرخشکیدگی و خشک شدن کامل درخت.

کنترل: کنترل علف‌های هرز برای کم کردن رطوبت باغ، هرس به موقع و خشک و عاری از خاک نگه داشتن طوقه درخت، استفاده از پایه‌های مقاوم مانند نارنج سه برگ که البته به تریستزا حساس است.

• بیماری سبز شدن مرکبات

این بیماری به دلیل نوعی باکتری ایجاد می‌شود و علائم بیماری شامل خشکیدگی سرشاخه‌ها و نهایتاً مرگ درختان مرکبات است. علاوه بر مرکبات در انگور، زیتون، هلو و خرزهره نیز بیماری ایجاد می‌کند. عامل بیماری توسط حشراتی مانند زنجره‌ها یا پیوندک آلوده منتقل می‌شوند. برگ‌های آلوده شده دارای کلرز یا زرد شدن داخل رگ‌برها و ابلق شدن می‌شوند. درختان آلوده دارای رشد کمی هستند، میوه‌ها کوچک‌تر و دارای قند بیشتری هستند.

کنترل: رعایت اصول قرنطینه‌ای و مبارزه با ناقلین این بیماری

• بیماری لکه سیاه مرکبات

عامل این بیماری نوعی قارچ است و در مناطقی که در طول تابستان بارندگی دارند خسارت ایجاد می‌کند. لکه‌های کوچک گرد فرورفته با مرکز خاکستری روی میوه و برگ‌ها ظاهر می‌شوند. لکه‌ها دارای قطر ۱ تا ۵ میلی‌متر و پراکنده هستند. نوعی از علائم به شکل لکه‌های کم و بیش گرد، فرورفته و به رنگ قرمز آجری با حاشیه قهوه‌ای تا تیره و سخت هستند. نوعی از علائم به شکل لکه‌ها نقطه‌ای و در موارد شدیدتر به شکل لکه کک و مکی در می‌آید.

کنترل: اگر درختان تقویت شوند و در انتقال نهال و پیوند زدن دقت شود این عامل کم می‌شود. همچنین در برخی موارد استفاده از سم بردو توصیه می‌شود.

• بیماریی لکه برگی مرکبات

آلودگی به این بیماری مرکبات از طریق نوعی ویروس است که از طریق بذر مرکبات مانند نارنج و کامکوات منتقل می‌شود. علائم این بیماری به شکل ایجاد لکه برگی و چروکیدگی پیوند جوانه در برخی ارقام مرکبات و ساقه آبله‌ای در بالنگ می‌باشد.

کنترل: این بیماری از طریق بذر منتقل می‌شود برای جلوگیری از این بیماری می‌توان با استفاده از جوانه و پیوند از گیاه مادری عاری از ویروس تکثیر انجام داد.

• بیماری اسکب

عامل این نوع بیماری مرکبات نوعی قارچ است و بیشتر در مناطق با آب و هوای مرطوب بیماری ایجاد می‌کند. علائم بیماری شامل جوش‌های سطحی روی میوه، بدشکلی شاخ و برگ‌ها، ریزش برگ‌ها و میوه‌های  نارس و کوتولگی پایه‌های مرکبات می‌باشد. در لیمو، رافلمون و نارنگی بیشتر دیده می‌شود و حساسیت گریپ فروت، نارنج و پوملو به بیماری کمتر است.

کنترل: دوری نهالستان‌ها از باغات تجاری، عدم استفاده از آبیاری بارانی و استفاده از قارچ‌کش‌های مسی

• بیماری ویروس لپروز

بیماری ویروسی است که توسط نوعی کنه منتقل می‌شود. علائم بیماری شامل زخم روی شاخه، برگ و میوه دیده می‌شود و شدت علایم به رقم مرکبات بستگی دارد.

کنترل: انجام اقدامات قرنطینه‌ای و مبارزه با ناقل

بیشتر بخوانید:

تنش گرمایی در مرکبات

زمان مناسب سم پاشی درختان

زمان سمپاشی درختان میوه

آفات مرکبات

• پسیل مرکبات

نوعی آفت مکنده از آفات مرکبات است که از شیره گیاهی تغذیه می‌کند و باعث انتقال انواع بیماری‌ها مانند بیماری میوه سبز مرکبات می‌شود.

کنترل: انجام مبارزه شیمیایی،  نصب تله های کارتی زرد چسبنده بصورت عمودی و در ارتفاع ۱.۵ متری و استفاده از آکتارا ۰.۳ در هزار یا کائولین ۵% در زمان پوره‌گی

• کنه‌ زنگ مرکبات

انواعی از کنه ها شامل کنه قرمز و کنه شرقی مرکبات وجود دارند. با مشاهده کنه میتوان از سموم ورتمیک ۰.۲ در هزار، سان مایت ۰.۵ در هزار و زینب و آبامکتین ۰.۲ در هزار استفاده کرد.

کنترل: زمستانگذرانی کنه بصورت کنه های بالغ در لابلای فلس جوانه وپوسته درختان می باشد . با عنایت به کوتاه بودن دوره یک نسل آفت، بازدید و بررسی باغات در فصول گرم سال » هفته ای یکبار « از اواسط خرداد لغایت اواسط مهرماه در مدیریت مبارزه با آفت مؤثر است .

مبارزه با این نوع آفات مرکبات ، زمان مشخصی نداشته بلکه به محض مشاهده اولین آثار خسارت آفت می توان مبارزه را شروع نمود .بارها مشاهده گردیده بدلیل تاخیر در مبارزه شیمیائی علیه این آفت ظرف یک هفته تا ۱۰ روز قسمتهای وسیعی از باغ آلوده شده است .

نکته مهم دیگر در اصول مدیریت با این کنه ارزیابی مبارزه انجام شده و ادامه بازدیدهای هفتگی پس از مبارزه می باشد تا در صورت مشاهده کنه و علائم خسارت ، مبارزه با ترکیب دیگری از کنه کشهای مؤثر انجام پذیرد .

• شپشک سپردار

 انواع شپشک‌های سپردار قهوه‌ای، زرد، قرمز، نرم تن زرد و شپشک مومی

کنترل: استفاده از زنبور شکارگر و کفشدوزک و سموم سیستمیک

• شپشک آرد آلود یا بالشتک مرکبات

نوع دیگری از آفات مرکبات شپشک آرد آلود است. با گرم شدن هوا فعالیت خود را شروع کرده و اوج فعالیت آنها در تیر و شهریور است. با مکیدن شیره گیاه و تولید عسلک مورد علاقه موچه‌ها هستند.

کنترل: موثرترین راه کنترل آفت استفاده از کفشدوزک استرالیایی و هرس داخلی تاج و حذف شاخه های خشک از بین بردن مورچه‌های اطراف درختان و استفاده از سموم سیستمیک فسفره

• شته‌

 با تغذیه از شیره گیاهی باعث خشک شدن و ریزش برگ‌ها و میوه‌ها در مرکبات می‌شوند. این آفات مرکبات باعث ترشح عسلک و به دنبال آن جذب قارچ فوماژین و ترشح دوده می‌شوند.

کنترل: در صورتی که جمعیت شته ها در اوایل فصل زیاد باشد در هنگام شروع رشد جوانه ها می توان سم پاشی را با سموم اختصاصی شته کش انجام داد. در مورد شته هایی که باعث پیچیدگی برگ می شوند، سم پاشی باید قبل از پیچیدن برگ ها صورت گیرد. جمعیت شته ها در اواخر بهار و آغاز تابستان به علت بالا رفتن درجه حرارت خود به خود کم می شود.

• پروانه مینوز مرکبات

اساسی ترین خسارت این آفت به درختان جوان و نهال ها می باشد. این آفت با حمله به برگ های جوان نهال ها و درختان کم سن و سال، آن ها را از بین برده و در نتیجه فرآیند غذاسازی و فتوسنتز در درخت مختل و گیاه ضعیف شده و در نتیجه رو به زوال و خشکیدگی می رود و در صورتی که جلوی بیماری گرفته نشود، تعداد درختان مبتلا به طرز چشمگیری افزایش یافته و در نهایت تمامی باغ به این بیماری مبتلا می شوند. اما درختان مسن و بزرگ به علت قوی بودن و قدرت فتوسنتز بالا از این بیماری آسیب نمی بینند و می توانند در مقابل این بیماری مقاومت کنند ولی در صورت عدم مبارزه، آفت ها بر روی این درختان تخم گذاری کرده و عاملی برای آسیب رساندن به نهال ها و درختان جوان می شوند.

کنترل: تنظیم دوره آبیاری درختان در تابستان، استفاده از ارقام مقاوم، هرس شاخه های آلوده برای از بین بردن تراکم و تخم های آفت، استفاده از تله های فرمونی و استفاده از سموم انتخابی و موثر نظیر کونفیدور.

• پروانه برگخوار مرکبات

این پروانه بعد از تخمگذاری در بهار و خارج شدن لارو از تخم از برگ‌ها تغذیه می‌کند.

کنترل: به محض دیده شدن لارو روی برگ‌ها از سموم فسفره استفاده شود.

• عسلک مرکبات

عسلک نوعی از آفات مرکبات می باشد که مگس‌های سفید اصولاً از نظر طرز زندگی و دگردیسی وضع به خصوصی دارند. پوره سن اول متحرک و فعال است و Crawler نام دارد. سنین بعدی (سن دوم و سن سوم) ثابت هستند و چهارمین سن این حشرات شفیره Pupa نامیده می‌شود که حشره کامل با ایجاد شکافی به شکل T از آن خارج می‌گردد. تخم‌گذاری این حشره حالت مخصوص خود را دارد و غالباً تخم‌ها روی خطوط فنری یا در دوایر متحدالمرکز گذاشته می‌شوند. ظاهراً حشره ماده در موقع تخمریزی در پشت برگ به شکل فنر ساعت حرکت می‌کند. تخم‌ها بیضوی و دارای یک ساقه خیلی کوتاه (Pedicel) می‌باشند. این حشره چند نسلی و در سال ممکن است ۳ تا ۶ نسل در سال داشته باشد.

کنترل: رعایت فاصله کشت، هرس شاخه های متراکم و آمیتراز(مایتاک) ۲ درهزارEC20% 2.

منابع

بیماری‌های مهم مرکبات، سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران- موسسه تحقیقاتی مرکبات کشور