زراعت گیاهان داروئی “شیرین بیان”

شیرین بیان (نام علمی:Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مَهْک گفته می شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیاست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان،سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می روید.

اهمیّت:

از مواد مؤثره این گیاه در صنایع دارویی، نوشابه سازی و غذایی استفاده می شود.

از مواد حاصل از شیرین بیان به عنوان دارو جهت بیماری های معده و اثنی عشر، ریه و برونشیت بهره می گیرند.

این گیاه ایرانی بیشترین مقدار اسید گلیسیریک را دارد لذا ایران با صادرات ۷ هزار تن پودر و عصاره شیرین بیان در سال بزرگترین صادر کننده این محصول در جهان است.

هدف از تولید شیرین بیان عبارت از برداشت ریشه های ذخیره ای حاوی “اسید گلیسیریزیک” (Glycyrrizic acid) ، “گلوکوزید” (Glucoside)  و “ساپونین” (Saponine) است.

گیاهشناسی:

خانواده: حبوبات Legominosae) Fabaceae)

جنس و گونه:

الف- گونه اهلی Glycyrriza glabra

ب – گونه وحشی و خاردار Glycyrriza violaceae

گیاهی چند ساله با ساقه های نیمه خشبی و ارتفاع تا ۲ متر است.

برگ ها مرکب با برگچه های متقابل به تعداد ۷ جفت و یک برگچه انتهایی گل ها به صورت مجتمع در انتهای ساقه ها و به رنگ های زرد ارغوانی تا بنفش

میوه ها لوبیایی شکل و قهوه ای به تعداد ۴ – ۳ دانه در هر نیام

نیازهای رشد:

مناسب ترین خاک برای آن دارای بافت شنی، حاصلخیز، عمیق و آهکی با PH 7-8 می دانند.

شیرین بیان به شوری نسبتا مقاوم است.

گیاه شیرین بیان به هوای گرم و آفتابی نیازمند می باشد.

این گیاه در مناطقی با بارندگی سالانه بیشتر از ۴۰۰ میلیمتر به صورت دیم به عمل می آید.

بهترین دما برای رشد شیرین بیان ۲۵ – ۲۰ درجه سانتیگراد می باشد.

اندام های هوایی شیرین بیان در اثر سرمای زمستان خشک می شوند ولیکن اندام های زیرزمینی تا ۲۰ -درجه سانتیگراد را تحمل می کنند.

آماده سازی زمین و کاشت:

زمین را در پائیز شخم می زنند و با کودهای آلی، فسفره و پتاسه تقویت می نمایند سپس آن را در بهار با دیسک و ماله هموار می سازند.

شیرین بیان را به صورت کرتی و یا فارو کشت می کنند.

این گیاه را در بهار و یا اوایل پائیز می توان کاشت.

کاشت بهاره آن با بذر ولی کاشت پائیزه بوسیله تقسیم بوته ها انجام می پذیرد.

از بوته های ۴ – ۳ ساله شیرین بیان می توان قلمه گیری نمود و یا تقسیم بوته ها انجام داد که روش اخیر مرسوم تر است.

عمق کاشت بذور ۳ – ۲ سانتیمتر است.

تراکم کاشت شیرین بیان ۷۰ × ۳۰ سانتیمتر و یا ۶۰ × ۴۰ سانتیمتر می باشد.

بذور شیرین بیان را می توان در اوایل بهار در خزانه کاشت وسپس بوته های جوان را در اوایل اردیبهشت در مزرعه اصلی نشاء نمود.

رشد اندام های رویشی شیرین بیان از اوایل فروردین آغاز می شوند و در پایان پائیز خشک پایان می یابد.

تناوب زراعی شیرین بیان را با گیاهان وجینی انجام می دهند.

دور آبیاری ۱۰ – ۷ روزه در طی فصل رشد توصیه می شود.

شیرین بیان نیازی به آبیاری در فصل سرما ندارد.

وجین علف های هرز شیرین بیان از طریق اجرای تناوب زراعی و یا عملیات مکانیکی با فواصل زمانی ۱۵ روز یکبار صورت می پذیرد.

برداشت:

برداشت ریشه های ذخیره ای شیرین بیان از سال سوّم آغاز می شود.

زمان برداشت آن در اواخر پائیز و با آغاز ریزش برگ هایش می باشد.

زمین را برای برداشت شیرین بیان با گاو آهن شخم عمیق می زنند و بدینوسیله ریشه های آن را جمع آوری می کنند.

ریشه های شیرین بیان را پس از برداشت بلافاصله می شویند و به قطعات ۱۵ – ۱۰ سانتیمتر تقسیم می کنند.

پوست قطعات ریشه این گیاه را می کنند و در سایه با دمای ۴۰ درجه سانتیگراد خشک می نمایند.

ریشه های خشک شده را به صورت پودر در می آورند و یا عصاره گیری می کنند.

عملکرد وزن خشک ریشه ها ۲ – ۱.۵ تن در هکتار است.

منابع و مآخذ:

۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران

۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس

۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی

۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر

۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران

۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس

۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت

۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران

۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد

۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران

۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی

۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان

۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع

بيشتر بخوانيد:

زراعت گیاهان داروئی “رازیانه”

زراعت گیاهان داروئی “شوید”

زراعت گیاهان داروئی “خردل”