کشاورزی در مازندران و مشکلاتی که تمامی ندارد!

مازندران استانی است که به دلیل دارا بودن مزیت‌های مختلف، همواره کانون توجه بسیاری از فعالان اقتصادی داخلی و خارجی قرار می‌گیرد، مزیت‌هایی که در کنار پول‌ساز بودن، همواره با حاشیه‌های فراوانی نیز همراه بوده و مردم این استان، با آن انس پیدا کرده‌اند.

گردشگری یکی از مهم‌ترین مزیت‌های مازندران است، این استان با دارا بودن کوه، جنگل و دریا به صورت توامان، زمینه‌ حضور توریست و درآمد پایدار را فراهم کرده و مردم این استان بخش زیادی از رزق خود را از حضور مسافر و گردشگرپذیر بودن تامین می‌کنند و یا اینکه دریا، با تمام بی‌توجهی‌هایی که به آن می‌شود، همواره هدف اصلی گردشگران داخلی و خارجی بوده که این مورد نیز به خودی خود، زمینه پول‌ساز بودن این استان را فراهم کرده است.

در این میان، شاید بتوان گفت مهم‌ترین مزیت مازندران، بخش کشاورزی آن است، بسیاری از مردم این استان کشاورز هستند و امورات خود را با کشاورزی می‌گذرانند، تقریبا در تمام سال، از شرق تا غرب مازندران، کشت و کار رونق دارد و هیچ روزی بدون فعالیت کشاورزی در این استان نمی‌گذرد.

بر این اساس و با توجه به رغبت مردم مازندران به کشاورزی و اینکه با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته از سوی مسئولان، این استان در تولید بسیاری از محصولات در جایگاه بسیار مناسبی در کشور قرار دارد اما همچنان مشکلات فراوانی در مازندران رخ‌نمایی می‌کند که زمینه‌ساز بسیاری از معضلات جدید همچون بهره‌وری پایین، تغییر کاربری گسترده اراضی، کم‌توجهی به بازار روسیه و سخت بودن مسیر بکر صادرات، داشتن نسخه واحد مکانیزاسیون برای اراضی کشاورزی، مشکلات ناشی از کم‌آبی، نابودی خاک، از بین رفتن بسیاری از محصولات دامی، طیور و غیره دانست.

بهره‌وری پایین

سیدعلی حسینی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا به این موضوع اشاره کرده بود که، وضعیت بهره‌وری کشاورزی در استان مازندران غیرقابل قبول است چرا که علاوه بر راندمان پایین مصرف آب، انتخاب محصولات نامتناسب با شرایط کشاورزی در این استان یا به عبارتی الگوی کشت نامناسب، سبب می‌شود که کشاورزی در این استان مقرون به صرفه نباشد.

بحث مقرون به صرفه بودن یا نبودن کشاورزی در این استان، موضوعی نیست که این روزها در مازندران به آن پرداخته می‌شود بلکه موضوعی است که سال‌های سال، در خصوص آن صحبت شد و نتیجه‌ای از این گفت‌وگوها به دست نیامد چرا که همچنان کشت سنتی و غیرعلمی تقریبا در بیش از نیمی از تولیدات کشاورزی، حکمفرما است.

این استاد دانشگاه معتقد است که کشت سنتی محصولات کشاورزی در اکثر بخش های ایران به ویژه در مازندران، انتخاب ناصحیح محصول متناسب با منطقه و دسترسی ناقص به تکنولوژی‌های روز دنیا از جمله سیستم‌ها نوین آبیاری باعث شده تا تولید و لذا بهره‌وری در سطح پایینی قرار داشته باشد.

مشکلات ناشی از کم‌آبی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به وضعیت موجود استفاده و مصرف آب استان در تولید محصولات نامناسب و غیر بهینه که متناسب با موجودی آب مازندران نیستند، به این نکته اشاره کرده بود که، با توجه به مصرف آب با راندمان بسیار پایین به طور قطع کشاورزی در شرایط موجود به هیچ وجه اقتصادی نیست.

حسینی راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی مازندران را در حدود ۳۰ درصد دانست و گفته که، همین الگوی کشت غیربهینه موجود را می توان با بهبود روش‌های انتقال و مصرف آب با ۳۰ درصد حجم آبی که هم اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد، تولید کرد، بنابراین علاوه بر راندمان پایین مصرف آب، انتخاب محصولات نامتناسب با شرایط کشاورزی مازندران یا به عبارتی الگوی کشت نامناسب، سبب می‌شود که کشاورزی در این استان مقرون به صرفه نباشد.

بی‌ توجهی به برندینگ محصولات کشاورزی

“برندسازی محصولات کشاورزی در مازندران یک ضرورت است”، جمله‌ای است که معمولا از سوی مسئولان شنیده می‌شود اما کمتر به آن توجه شده است، به عنوان مثال برنج فریدونکنار و یا ماهی خاویاری آن در جهان به عنوان یک برند محسوب می‌شود اما هنوز اقدامی عملی برای آن صورت نگرفته است.

برنج، محصول نخست تولیدی در مازندران است و قطعا با برندسازی آن، نیمی از راه درآمدزایی پایدار در این استان طی خواهد شد.

بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند، مهم‌ترین محصولات خود را با برندهای ویژه در معرض دید مردم قرار داده و کالای خود را به فروش برسانند اما مازندران، با وجود تولیدات گسترده در تمامی زمینه‌های کشاورزی، نتوانسته نامی برای خود در بازارهای داخلی و به ویژه پول‌ساز خارجی ایجاد کند، ضعف در طراحی، فرآوری، بازاریابی، فروش و صادرات، مشکلی است که هنوز بخش کشاورزی نتوانسته خود را در این زمینه به روز کند و همچنان سنتی به مسیر خود ادامه می‌دهد.

تغییر کاربری گسترده اراضی کشاورزی در مازندران

عدم توجه به ایجاد یک درآمد پایدار برای کشاورزی مازندران، کار را به جای کشانده است که بسیاری از مردم، دست از این کار آبا و اجدادی‌شان می‌کشند و با قیمتی گزاف، اراضی خود را به افراد غیربومی فصلی و غیردائم به فروش می‌رسانند.

کافی است از شرق به غرب مازندران سفر کنید، انواع تصرف‌های غیرمجاز در اراضی شالیزاری را به آسانی مشاهده خواهید کرد و با وجود مقابله با این امر، اما چربش اقتصادی آن بر سال‌ها تلاش کم‌بهره کشاورزان، موجب می‌شود دیگر تا چند سال آینده اثری از زمین کشاورزی در مازندران نبینیم.

یک کشاورز معتقد است درآمد فروش یک قطعه ۱۰۰۰ متری زمین کشاورزی‌اش با ۱۰ها سال تلاش سخت در آن اراضی قابل مقایسه نیست و دلیل قانع‌کننده‌ای برای فروش زمین خود دارد.

برخی از کشاورزان نیز بی‌توجهی مسئولان به واردات برخی محصولات کشاورزی را دلیل اصلی این تغییر کاربری می‌دانند، بسیاری از آنها معتقدند که واردات محصول از کشورهای دیگر در زمانی که مازندران قادر به تولید محصول بسیار با کیفیت‌تر نسبت به آن است، جان یک کشاورز را می‌گیرد و دیگر رغبتی برای تولید آن محصول ندارد.

همچنین گرانی قیمت کود، سم و بسیاری از محصولات موجب شده تا کشاورزان علاقه ای به ادامه فعالیت در این حوزه نداشته باشند.

بی توجهی به بازار روسیه و سختی صادرات

شاید همین چند سال قبل، به هیچ عنوان توجهی به صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه به ویژه روسیه به عنوان یک بازار بالقوه برای کشور و به ویژه مازندران، نمی‌شد و تنها چند کشور کوچک میزبان محصولات‌مان می‌شدند اما چند وقتی است که این بازار برای مردم و مسئولان این استان مهیج شده است.

روسیه کشوری است که به دلایل مختلف، از جمله شرایط آب و هوایی، نیازمند محصولات با کیفیت کشاورزی است و همسایگی با جمهوری اسلامی ایران از راه دریای خزر، این فرصت بسیار مناسب را در اختیار مازندران قرار داده تا با تولید مناسب، قلب بازار این کشور را در دست بگیرد.

این وجود مشاهده می‌شود که هنوز اتفاق خوشایندی که کشاورزان و به ویژه صادرکنندگان محصولات کشاورزی منتظر آن هستند نیفتاده است و با تمام آمار و ارقامی که هر روز منتشر می‌شود، مردم و کشاورزان مازندرانی اتفاق مناسب را لمس نکرده‌اند.

خام فروشی بلای جان کشاورزی در مازندران

به گزارش ایسنا، کمبود صنایع تبدیلی به بزرگترین چالش کشاورزان مازندرانی تبدیل شده است چراکه بسیاری از محصولات این استان به صورت خام فروخته و راهی بازار می‌شوند و در این بین سود واقعی از آن دلالان است.

به عنوان مثال در باغداری این موضوع را به وضوح می‌توان مشاهده کرد، با همه مصائب بخش کشاورزی، کشاورزان را محصول پرورش می‌دهند، سپس غصه می‌خورند که خریداری پیدا شود و محصول را با قیمت مناسب خریداری کند تا دخل و خرجشان با هم بخواند در واقع باغداران ناچارند از ترس ضایع شدن محصولاتشان، هرطور و به هر قیمتی شده حتی ناچیز محصول را به فروش برسانند چراکه بازه زمانی معینی برای برداشت وجود داشته و محصولات باغی قابلیت ماندگاری روی درخت را ندارند، در واقع سود واقعی را دلالان می‌برند.

بر اساس آمارها ۱۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی در کشور تولید می‌شود که حدود ۳۰ درصد آن یعنی رقمی بیش از ۳۶ میلیون تن محصول به ضایعات تبدیل می‌شود. طبق آخرین آمار سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی (FAO)ایران رتبه نخست هدر رفت ضایعات محصولات میوه و تره‌بار جهان را به خود اختصاص داده و برآوردها درباره ضایعات بخش کشاورزی نشان می‌دهد موادغذایی از دست رفته به طور تقریبی می‌تواند جان بیش از ۱۵ میلیون انسان گرسنه را نجات دهد.

بر اساس اظهار نظر کارشناسان، متأسفانه نیمی از ضایعات محصولات کشاورزی کشور در فاصله مراحل کاشت تا برداشت از چرخه مصرف خارج می‌شوند که این مسئله متأثر از کمبود تجهیزات، فرسودگی ماشین آلات کشاورزی و نقصان در مرحله فرآوری و بسته بندی استاندارد رخ می‌دهد.

از سویی، متاسفانه یکی از ضعف‌هایی که در بخش صنایع تبدیلی کشاورزی وجود دارد این است که پایشی در زمینه فعالیت و عدم فعالیت صنایع وجود نداشته و آمار استان از این حیث دچار نقص است.

مهدی بشارتده سلوطی استاد اقتصاد دانشگاه مازندران نیز چندی پیش به ایسنا گفته بود که، صنعت و کشاورزی به موازات هم حرکت می‌کنند به این معنا که توسعه کشاورزی در قبال توسعه صنعتی محقق شده و پیشرفت صنعت نیز حول کشاورزی تحقق می‌یابد در واقع هر کشوری که در کشاورزی حرفی برای گفتن دارد به یقین در کنار آن از یک صنعت توانمند برخوردار است.

بشارتده همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که در کشورهای پیشرفته امنیت ملی در گرو امنیت غذا بوده و از این منظر کشاورزی اهمیت ویژه دارد، به همین دلیل توسعه کشاورزی مکمل صنعت شناخته می‌شود اما در ایران توسعه صنعتی نسبتی با الگوهای جهانی ندارد و ارتباط آن با کشاورزی مغفول مانده است.

این کارشناس اقتصاد کشاورزی معتقد است که، کشورهای پیشرفته در بکارگیری ارقام محصولات، وجه صادرات و صنایع تبدیلی را مدنظر قرار می‌دهند، خام فروشی در این کشورها معنا ندارد چراکه به این باور رسیده‌اند که حلقه نهایی ایجاد ارزش افزوده، تولید و فروش کالای نهایی است.

به گزارش ایسنا، پیچیدن یک نسخه مکانیزه برای تمامی امور کشاورزی، خاک و نابودی آن در مازندران به طوریکه برخی کارشناسان فرضیه وارد کردن آن برای کشاورزی در این استان را مطرح کرده‌اند و مشکلات ناشی از کم آبی، برخی دیگر از مشکلات این استان در حوزه کشاورزی است که اگر توجه جدی به این عوامل نشود، شاید بتوان گفت در ۱۰ سال آینده، باید به جای اراضی کشاورزی، به تماشای ویلاها و آپارتمان‌های چند صد میلیونی و میلیاردی باشیم.