گل کاری در باغچه و منزل (قسمت اول)

وقتی در محفلی صحبتی از گل کاری می شود عموما آن را به مفهوم محدود و سطحی عبارت که کاشتن ساده ی چند نوع گل معمولی و عادی است در نظر می آورند، در حالی که از نظر فنی معنای دیگری را برای گل کاری باید در نظر گرفت که کاشتن انواع نباتات گل دار و زینتی توام یه یکدیگر و به صورت نقوش و طرح های دل انگیز است، زیرا برای به وجود آوردن باغی یا تزئین محوطه به وسیله گل، به طوری که بارها دیده ایم تنها با کاشتن چند نوع گل منظور حاصل نشده منظره مورد علاقه به وجود نیامده و چشم اندازی را که باعث تفریح و نزهت خاطر باشد فراهم نمی سازد مگر با بهم آمیختن انواع گل و گیاهان زینتی.

گل به نام مطلق عضوی از گیاه است که وسیله ی تولید مثل و تکثیر آن است و به ثمر رسیدن این وظیفه را گل، با سلول هایی که خداوند در آن آفریده با دقت و به نحو احسن عهده دار می باشد. در همه جهان و به هر زبانی وقتی می خواهند این اندام گیاهی را بنامند، لغتی را ادا خواهند نمود که معنی و مفهوم آن گل می باشد چنانچه آلمانی ها آن راBlumen، فرانسوی Fleurs، انگلیسی Flower و ما گل می نامیم و این لغت وقتی با مضاف الیه آن که نام یکی از انواع آن باشد گفته شود، نام خاص گل مورد نظر است چنانچه گل نرگس، گل رز یا سرخ، گل میخک و غیره زیبایی و فریبندگی گل از صدها سال پیش همیشه مثال و نمونه ستایش و تعریف و تشبیه زیبایی و محاسن سایر موجودات عالم بوده و بهترین ملهم توصیف زیبایی برای شاعران و نویسندگان گردیده است. تعمق و غور در وجود این پدیده ی شگفت، برای هر فرد زیبا پرست راهنمای شناسائی وجود و قدرت ذات بی همتای احدیت و قدرت اوست.

این عضو تولید مثل گیاهان اینطور که ظاهر بینان می نگرند، ساده نیست و آن هم خود عالمی دارد که در آن عالم هر یک وظایفی را عهده دار می باشند تا گلی به وجود آید، انظاری را به خود جلب نماید مشام ها را معطر و جان ها را مفرح سازد، سپس در موقع تمام شدن دوره زیبایی اش ماده ای از خود باقی می گذارد که تخم، هسته و غیره نامند و برای تکثیر و تولید مثل فراهم ساخته است حال هر یک از آنها چه می کنند و چه وظیفه ای دارند، مبحث طولانی و وسیعی است

انواع گل ها در گلکاری

در گل سلول های نر و ماده به یک شکل و صورت شناخته نشده، بلکه در هر تیره و دسته ای حاصل به نوعی تعبیه گردیده است، در بعضی توام و در برخی جدا از هم به شرح زیر در گلکاری طبقه بندی می شود.

گیاهانی که گل هایشان دارنده سلول های هر دو جنس نر و ماده را یکجا و در یک گل می باشد که در اصطلاح گیاه شناسی آنها را  Hermaphrodite می نامند مانند گل رز و غیره. گیاهانی که گل هر بوته ی آن جدا از هم دارای سلول های نر و ماده می باشند ولی گل نر _ هم ماده در روی یک بوته باز می شود که آنها را Poligame می نامند مانند قرغازی Pimprenelle  نوعی سبزی صحرائی است حوزه ی دیگری از انواع گل، گیاهانی هستند که آنها را Unisexue می خوانند و بوته دارنده گل نر جدا از بوته دارنده گل ماده می باشد مانند گل شب بو، گل ناز و غیره.

ساختمان گل

هر گل معمولا بر روی ساقه کوچکی گاه بلند و گاه کوتاه قرار دارد که آنرا دمگل نامند و پای هر دمگل برگی کوچک به نام برگه دیده می شود. هر گل دارای دو قسمت متمایز است:

قسمت خارجی Perianthe که از دو جز کاسبرگ و گلبرگ ساخته شده و دیگری دستگاه مولد هست که آنهم به نوبه خود از دو جز مادگی و پرچم تشکیل می شود و همان طور که در بالا اشاره شد این دو آلت گاه در یک گل و گاه جدا از هم می باشند.

مجموع کاسبرگ های یک گل را کاسه نامند Calice که خارجی ترین قسمت گل است و غالبا از برگ های سبزی جدا از هم یا چسبیده به هم ساخته شده است و مجموع گلبرگ های گل را جام Corolle خوانند که درون کاسبرگ قرار دارد و از برگ های رنگین و زیبا و گاه معطر در این حوزه از ساختمان گل به وجود آمده است.

توصیف گل کاری

بنابراین باید گیاه هایی را که در گل کاری مورد توجه کارشناسان فن است شناخته و از انواع آن مطلع باشیم.

• آنها که دارای هیکل های زینتی است در صورتی که گل ندارد مانند انواع سرخس و غیره.
• گیاه هایی که برگ آنها زیباست ولی گلهای آنها قابل توجه نیست مانند انواع نخل و شمشاد.
• درخچه های گلدان مانند گل سرخ، یاس خوشه و غیره.
• گیاه های دائمی Vivace که عبارت از نباتاتی است که چندین سال زندگی می کنند.
• گیاه های روستایی Rustique که در سرمایی زمستان دوام می آورند.
• گیاه های پیاز دار

روش های کاشت گل در بحث گلکاری

در هر کشوری روش های کاشت گل و پرورش آن به نوعی مخصوص صورت می گیرد و هر باغبان یا کارشناس فنی سلیقه مخصوصی به کار می برد این تغییران بستگی به منظور گل کار یا وسائلی را که در اختیار آنهاست دارد.  هیچ یک از عوامل مانند انتخاب خاک مناسب موثر در پرورش گل نیست، ولی همین عامل در مناطق مختلف غالبا متغیر است، چنانکه در انگلیس برای گلدان هایی که در آن به پرورش انواع سرخس می پردازند خاکی مخلوط از پوسیده سبزه چمن و خاک رسی و شنی به کار می برند در حالی که بلژیکی ها برای همین گیاه از خاک برگ پوسیده برگ های بلوط مصرف می نمایند که اولی جز خاک های سنگین و دومی از خاک های سبک است.

گل کاری در منزل به دو طریق کلی انجام می شود، یکی در هوای آزاد، دیگری در گلدان یا ظروف مختلف، طبیعی ترین و آسان ترین روش های کاشت گل طریقه اولی است زیرا نباتاتی که در هوای آزاد کاشته می شوند گل هایی است که به حالت وحشی و صحرائی وجود داشته و به دست بشر به باغات منتقل و تریبت شده و مواظبت فراوانی لازم ندارد

بر عکس نباتاتی که در گلدان یا ظروف دیگر کاشته می شود لازمه پرورش آنها دقت زیاد و شناسایی به احوال و طریقه نگهداری آنهاست، چون محوطه گلدان محدود است و خاک هایی که در گلدان ریخته می شود پس از مدتی بلااثر می گردد، باید مواظب خاک و نمو ریشه های نبات بود و به موقع لزوم گلدان یا خاک را عوض کرد، ولی امروز طریقه دوم مخصوصا در گلکاری تجارتی، متداول تر و مورد عمل است زیرا برای فروش و نقل و انتقال گلهای کاشته شده در گلدان حاضر بوده و خطر از بین رفتن آنهم به مراتب کمتر است مثلا تهیه و فروش اقسام گل سرخ یا میخک های آمریکایی، نخل ها و غیره.

 تکثیر گل ها در حوزه گل کاری

برای اینکه بخواهیم تکثیر گل ها را در حوزه گل کاری انجام دهیم، دو طریقه کلی را بسته به جنس و نژاد گیاه باید در نظر داشت، یکی تکثیر به طور طبیعی و دیگری مصنوعی.

طریقه طبیعی تکثیر گل ها همانست که آن گیاه در حالت وحشی و صحرائی بدان وسیله زیاد می شده و آن عبارت از کاشتن بذر گیاه ها، اسپور قارچ ها، پیاز و تکمه و پاجوش آنهاست در حالی که ازدیاد گیاه به وسائل مصنوعی با قلمه زدن، تقسیم ریشه ها، خواباندن شاخه، پیوند و غیره صورت می گیرد.

تکثیر گل ها به وسیله کشت بذر

به طوری که اشاره شد گیاهان در حالت وحشی و صحرائی به وسیله بذری که روی زمین می ریزند نژادشان محفوظ مانده و زیاد می شوند دسته گیاهان پیدازا عموما با بذر و دسته نهان زا با اسپور (هاگ) و معمول ترین راه تکثیر گل ها در گل کاری همان کاشتن بذر آنهاست که برای به دست آوردن تعداد زیادی گل یا داشتن بوته های قوی یا نشان دادن مخلوطی از جورها یا پیدا کردن جورهای تازه صورت می گیرد. برای به دست آوردن بذر های جورهای تازه همیشه باید تفاوت طبیعی گیاه ها و نتیجه ای که از دو رگه ساختن آنها حاصل می شود در نظر داشت و مطمئن بود که از کاشتن هر بذری جوره تازه تولید نمی شود.

تهیه بذر انتخابی:  به طوری که در بالا اشاره شد با کاشتن بذر می توان بوته های قوی تهیه کرد که از آن گلهای درشت مورد توجه حاصل شود ولی رسیدن به این نتیجه در صورتی است که بذر خوب تهیه و حاضر شود. پس برای اینکه بدانیم از چه نوع بذر منظورمان صورت می گیرد باید گفت بذر سالم، قوی و پرمغز لازم است تا نهال قوی از آن تولید شود و اگر بذر تمام بوته هایی را که در باغ کاشته اند بدون توجه به این دقائق جمع آوری کنیم زحمت بیهوده کشیده و خواهیم دید سال بعد دارای گل هایی در گل کاری هستیم که از نظر صفات بسیار پست تر از سال قبل است.

بنابراین برای تهیه بذر خوب باید بوته های سالمی را که دارای صفات کامل نژاد خود هستند، انتخاب کرده و در جایی که دور از سایر بوته ها که خواص مورد نظر را ندارند کاشت، زیرا اگر نزدیک به آنها کاشته شود وزش باد یا حشرات گرده گلهای بوته های دیگر را روی این بوته ریخته و بذر حاصله آنچه مورد نظر است نخواهد شد. گلبازان با سلیقه برای جلوگیری از این عمل طبیعت اگر فصل مناسب باشد بوته های انتخاب شده را زیر گلخانه می کارند یا اینکه روی آنها را با گاز نازک می پوشانند. در نقاطی که ممکن است باران بی موقع ای ببارد و گل ها را خراب کند برای اطمینان بهتر است گلهای انتخابی برای بذر در گلدان کاشت یا حتما زیر گلخانه گذاشت، هوای گرم و خشک برای بارور شدن گلها و رسیدن بذر آنها خیلی مناسب است.

نگهداری بذر: در حوزه نگهداری بذر باید دانست که بذر گیاه عموما موجود زنده است که برای ادامه حیات خود محتاج هوا می باشد، پس برای آنکه بذری را که با زحمت تهیه شده چنان نگهداری کرد که خواص خود را از دست نداده و ضایع نشود، پس از آنکه بذر های درشت و سالم و پرمغز را جدا کردیم باید در محلی که خشک و هواگیر بوده و درجه حرارت آنها به طور متوسط ۱۰ درجه سانتی گراد باشد نگهداری کرد.

رشد بذر

بذر ها برای تندیدن و سبز شدن احتیاج به سه عامل رطوبت، هوا و حرارت دارند.

رطوبت لازم برای رشد بذر را در حوزه گل کاری با آبیاری یا آب پاشی تولید می کنند ولی بعضی بذرها هستند که چون به رطوبت زیاد محتاجند آنها را در آب نگه می دارند تا سبز شود، حرارت هم با طبیعت گیاه ها به اندازه متفاوت لازم است برای بعضی همان حرارت هوای آزاد کافی بوده و برای دسته ای دیگر که گیاه های گرمسیری باشند به نسبت تمایل آنها حرارت مصنوعی را به وسائل مصنوعی مانند گلخانه یا گرم خانه تولید می نمایند.

برای اینکه به بذر هوای لازم برسد باید مواظب بود که خاک زیادری روی آن ریخته نشود بلکه به تناسب درشت و ریزی دانه باید روی آنها را به اندازه خاک داد که پوشیده شده و دانه ها بیرون نماند.

اگر بذری را که می خواهیم بکاریم خودمان تهیه نکرده و از بازار خریده باشیم برای اطمینان از سلامتی و خوبی بذر باید قبلا آنرا آزمایش کرد. علائم بذر خوب معمولا آن است که در مقابل فشار دو انگشت مقاومت کرده و خورد نشود و اگر آنرا در آب بریزیم ته ظرف رفته و روی آب نایستد زیرا بذر پوک و فاسد روی آب می ایستد و بالاخره دانه های آن درشت و یکنواخت، به عبارت دیگر اینکه دارای صفات کامل بذر گلی را که می خواهیم به عمل آوریم باید از همه بهتر و نزدیک تر به مقصود آنست که تعدادی از آن بذر را دانه شمار کرده در گلدانی قبلا بکاریم و پس از سبز شدن ملاحظه کنیم چند دانه از آنها سبز شده است، اگر تعداد سبز شده حداکثر یا تمام آنچه کاشته ایم باشد، بذر خوب و قابل مصرف است و در صورتی که نیمی از آن یا کمتر سبز شود آن بذر قابل استفاده نیست، مدت رشد و سبز شدن بذر بسته به نوع گیاه ها متفاوت است چنانچه برای بعضی ۱۵ روز و برای برخی فقط دو روز کافی است بعضی از بذر ها ممکن است چند ماه در خاک بماند و دانه هایی هم هست که یک یا دو سال وقت می خواهد تا رشد و سبز شود.

پس از گلکاری در منزل، مدت رشد یک نوع بذر هم به نسبت رسیدگی یا نارسی، تازگی یا کهنه بودن آن تفاوت دارد مثلا بذر موز از ۱۵ روز تا شش ماه ممکن است به طول انجامد این مدت بیشتر در اثر کهنه بودن بذر است زیرا هر چه بذر کهنه تر باشد، دیرتر تندیده و سبز می شود.

روش کاشتن بذر: از آنجا که بذر گل ها هموما بسیار کوچک است کاشتن آنها با دست و یا آب پاش صورت می گیرد فقط بذر بعضی از گلها که دانه آن درشت است مانند لوبیای اسپانیولی را به ردیف می کارند. پس از اینکه بذر را در خزانه دست پاش کاشتند و سبز شد باید آنها را در محل اختصاصی نشا کرد ولی بعضی گلها هستند که اگر بوته شان را جا به جا کنند می خشکد بنابراین بذرشان را در همان جا که باید گل بدهند کاشته و پس از سبز شدن زیادی بوته ها را از وسط وجین می نمایند تا فواصل لازم برای رشد و نمو بوته و هواخوری و رسیدن نور با آن حاصل شود.

اینگونه بذرها را روی کرت های مخصوص به خود که قبلا خاک آنرا بیل زده و علف کشی کرده و حاضر ساخته اند می کارند، البته بذر گلهای یک ساله از گلهای ماندنی جدا کاشته و مخلوط نگردد، بذر گیاه های دو ساله را پاییز باید کاشت که در مقالات آتی در سایت پرشیالرن در مورد گیاهان گفته شده به طور کامل پرداخته خواهد شد.

تعدادی از گلها را می توان پاییز در محل مخصوص به خودش نشا کرد تا اوائل بهار زودتر به گل بنشیند مانند بنفشه فرنگی، جعفری فرنگی، شب بو و غیره و برخی از آنها که طاقت تحمل سرمای زمستان را ندارند مانند گل مینا، لادن، تاج خروس و غیره یا باید بسته به وضعیت محل و هوا اواخر اسفند یا اوائل فروردین در خزانه کاشته و پس از اینکه بوته ها چهار یا شش برگه شد روی کرت نشا نمایند و اگر بخواهند زودتر به گل بنشیند می توان بذر آنها را در گلدان های بزرگ کاشته و در گلخانه گذاشت تا به محض بر طرف شدن سرما آنها را نشا کرد، خزانه هایی که در گلخانه درست می کنند برای کاشتن بذر گل هایی است که مواظبت بیشتری از گل های معمولی را لازم دارد مانند مارچوبه زینتی و غیره.

در مرحله ی دیگری از فرآیند گلکاری در باغچه یا منزل موقعی که دانه های بذر را در خزانه می پاشند باید سعی کرد که زیاد نزدیک به هم ریخته نشود زیرا پس از سبز شدن بوته ها به علت نزدیکی به یکدیگر خفه شده و از بین می رود یا خیلی ضعیف می شود بنابراین اگر بذر ها خیلی ریز یا سبک است برای احتراز از جمع شدنشان در یک نقطه بهتر است قبلا آنرا با مقداری خاک یا ماسه نرم مخلوط کرده و پاشید.

به طوری که در این حوزه از کاشتن بذر شرح داده شد پس از پاشیدن بذر باید روی آنها را پوشاند تا رطوبت لازم را نگه داشته و سبز شود. بهترین خاک برای پاشیدن روی بذر خاک برگ یا پهن پوسیده اسب و گوسفند است ولی دانه بعضی از گلها مانند بگنیا را به علت اینکه خیلی ریز است نمی توان با خاک پوشاند.

قبل از آنکه روی بذر را خاک دهند بهتر است به وسیله غلطک سبکی خزانه را غلطک بزنند تا دانه ها به خوبی به خاک بچسبد و پس از خاک دادن با آب پاشی که سوراخ های آن خیلی ریز است خزانه یا کرت را آبپاشی کنند، اگر هوا گرم و خشک است و زود زمین را خشک می نماید باید خزانه را به فواصل لازم آبپاشی کرد.

بذر بعضی از گلها مانند گل سیکلامن خیلی زود زیر خاک می پوسد زیرا طاقت رطوبت زیاد را ندارد در این موارد بهتر است روی بذر را به جای خاک با ماسه نرم پوشاند. گلدان هایی را که به جای خزانه برای بذر کاری مصرف می کنند باید بقسمی خاک گیری کرد که آب زائد در گلدان باقی نماند و از سوراخ زیر خارج شود وگرنه خاک تبدیل به لجن شده و بذر هارا می پوساند، برای این کار قبل از آنکه خاک را در گلدان بریزند روی سوراخ ته گلدان مقداری از تیله های شکسته را روی هم می چینند یا یک قشر سنگ و ریگ درشت ته گلدان ریخته بعد روی آن خاک می ریزند بهتر است روی تیله ها یا ریگ ته گلدان بعدا چند سانتی متر خاک برگ درشت غربال نشده ریخته و روی آن را خاک نرم تر بریزند.

اگر بذری را که می خواهند بکارند بذر خیلی ریز مانند بگنیا است که روی آن را نباید خاک داد باید قبل از پاشیدن بذر گلدان را آب داد و بذر را پاشید در غیر این صورت ممکن است پس از آنکه روی بذر را خاک دادند گلدان را با آب پاش نرم آب پاشی کرد. گلدان هایی که در آن بذر خیلی ریز کاشته شده برای آنکه رطوبت خود را از دست ندهد روی هر گلدان قطعه شیشه ای می گذارند و باید کاملا مواظب بود که در این گلدان ها علف های هرز، قارچ یا خزه سبز نشود و اگر مشاهده شد که اینگونه علف ها سبز می شود قبل از اینکه نمو کرده و ریشه کند باید آنها را کند زیرا علف های هرز دانه های ریزه گل را از بین می برد.

منبع: کتاب گل کاری عملی

نویسنده: غلامرضا وزیری الهی

بیشتر بخوانید:

گل کاری در باغچه و منزل (قسمت دوم)

دانستني هاي پرورش گلهای آپارتمانی

کاشت و پرورش گوجه فرنگی در گلدان