شناخت کلی آفات درخت پسته

درختان پسته همواره مورد حمله تعداد زیادی (بیش از ۵۰ گونه) آفات بخصوص حشرات قرار می‌گیرد. خسارت آفات و عدم آگهی از جلوگیری و کنترل آن‌ها همواره یکی از بزرگ‌ترین مشکلات باغداران بوده است.

مهم‌ترین خسارت آفات پسته به‌صورت خسارت‌های کیفی و کمی هستند. خسارت‌های کیفی مانند افزایش درصد پوکی و ناخندانی و افزایش انس پسته و خسارت‌های کمی شامل کاهش عملکرد ناشی از ریزش خوشه‌ها و میوه‌ها و علاوه بر دو نوع خسارت فوق آفت می‌تواند باعث ضعف و خشک شدن سرشاخه‌ها و تدریجاً موجب از بین رفتن کامل درختان بارور شود.

سالیانه خسارت‌های ناشی از آفات پسته حدود ۱۵ درصد محصول تولیدی تخمین زده می‌شود.

بر اساس خسارتی که آفات پسته وارد می‌کنند، آفات پسته به سه دسته تقسیم می‌شوند :

آفات درجه اول پسته

آفاتی که همه‌ساله در باغات پسته دیده می‌شود و به علت وارد آمدن خسارت شدید مبارزه با آن‌ها الزامی است (پسیل معمولی پسته، پروانه چوبخوار پسته و سن‌های زیان‌آور)

• پسیل معمولی پسته

پسیل معمولی(شیره خشک)پسته عسلک فراوانی دفع می کند که به سرعت در مجاورت هوا خشک می شود و به همین دلیل به این آفت « شیره خشک » می گویند . این حشره مهمترین آفت درختان پسته بخصوص در نواحی کرمان و رفسنجان است. حشره بالغ به اندازه ۱ تا ۲ میلیمتر است و به رنگ زرد مایل به سبز روشن دیده می شود ، تشخیص رگ های زرد و لکه های قهوه ای بال ها با چشم غیر مسلح مشکل است.

پوره ( نوزاد ) های این آفت از تخم های نارنجی رنگ کوچک که بطور پراکنده در کنار رگبرگ ها گذاشته می شود خارج می شوند . در ابتدای سال ، زمانی که جوانه های درختان متورم می شوند ، حشرات پسیل شروع به فعالیت می کنند که این حشرات در واقع آخرین نسل از حشراتی هستند که در سال قبل در اثر مواجه شدن با شرایط نامساعد، محل تغذیه خود را ترک کرده و خود را به زیر پوستک های تنه، درز و سوراخ های دیوارهای باغ ها و یا زیر علف های هرز رسانده اند.

در بهار هنگامی که هوا مساعد شد، این آفت از پناهگاه خود خارج شده و خود را به قسمت های سبز گیاه می رساند . این حشره قادر نیست از قسمت های چوبی درخت تغذیه کند بلکه پوره ها و حشرات کامل آن با مکیدن شیره گیاه در روی جوانه ، خوشه و بیشتر روی برگ ها تغذیه می کنند و فضولات مایع آن ها در مجاورت هوا خشک می شود که به آن شکرک می گویند.

در صورتیکه به طریقی از افزایش جمعیت آفت کاسته نشود می تواند باعث پوک شدن مغز ، ریزش برگ ها و حتی ریزش دانه های پسته شود . این حالت موجب کاهش محصول و میزان رشد در سال آینده نیز می شود زیرا جوانه های سال بعد در اثر تغذیه آفت دچار ریزش می شوند.

• پروانه چوبخوار پسته

اين آفت يک نسل در سال دارد، زمستان را به صورت لارو در مغز سرشاخه هاي جوان پسته مي گذراند.

لارو از اواخر بهمن تا اوسط زمستان از شاخه ها خارج و در روي سرشاخه ها در نزديکي جوانه ها در اطراف خود يک پيله هرمي شکل(قایق وارونه) در قسمت زيرين شاخه تشکيل و به شفيره تبديل مي شوند.

خروج پروانه از شفيره از اواخر اسفند تا اوايل فروردين ماه (بسته به شرايط آب و هوايي ) به مدت سي روز ادامه پيدا مي کند. پروانه هاي نر ۳ تا ۴ روز زودتر ظاهر مي شوند. پروانه هاي ماده کم تحرک و بيشتر مواقع در زير رگ ها استراحت مي کنند. پروانه هاي نر در روز بين ساعت ۷ تا ۱۱ صبح پرواز مي کنند.

هر حشره ماده ۴۹ تا ۵۴ تخم به صورت انفرداي روي سر شاخه ها در فرورفتگي هاي زير جوانه جانبي روي محور اصلي خوشه، دم ميوه و دمبرگ مي گذارد تخم ها پس از ۳ روز تفريخ مي شود. لاروها پس از تفريخ از تخم مستقيم وارد ساقه مي شوند. لارو اين حشره از مغز محور خوشه تغذيه کرده و موجب مرگ حدود ۵ تا ۸ درصد ميوه هاي خوشه مي گردد. گاهي نيز تمام خوشه را خشکانيده و باعث ريزش کل ميوه هامي شود. خسارت آفت چوبخوار به علت اينکه لاروها در تمام مدت درون سرشاخه ها فعاليت مي کنند کمتر مورد توجه باغداران قرار مي گيرد.

• سن‌های زیان‌آور پسته

زمستان گذرانی به صورت حشره کامل زیر بوته های گیاهان و پناهگاه های مختلف می باشد . سن های کامل در اواسط فروردین از محل های زمستان گذرانی خارج شده و از میزبان های تازه روئیده به ویژه اسپند تغذیه و بر رویآنها تخم ریزی می کنند. در صورت نامساعد شدن شرایط محیطی و خشک شدن میزبان های وحشی و بالا رفتن جمعیت به سمت باغات پسته هجوم می آورند و ابتدا از علفهای هرز اطراف و داخل باغ های پسته و سپس از میوه های پسته تغذیه می کند.

نحوه خسارت سن ها با توجه به مراحل رشد میوه به شرح زیر می باشد:

الف: از مرحله تشکیل میوه تا سخت شدن پوست استخوانی

ب: از مرحله سخت شدن پوست استخوانی تا مغزبندی میوه ها.

آفات درجه دوم پسته

معمولاً جمعیت آن‌ها زیر سطح زیان اقتصادی است ولی در بعضی مناطق و در بعضی از سال‌ها به حالت طغیانی و خسارت زا درآمده و مبارزه با آن‌ها لازم است (پروانه میوه‌خوار پسته، زنجیره پسته، شپشک های پسته و پروانه پوست خوار پسته)

• پروانه میوه‌خوار پسته

زمستان را به صورت لارو كامل، در داخل پيله و در حجره‌هايي در زير پوست درخت می‌گذرانند. لاروها در اواخر اسفندماه تبدیل به شفیره می‌شوند. پروانه‌ها به تدريج از میانه فروردين ماه از شفيره خارج شده و ماده‌ها معمولاً تخم‌هاي خود را بطور انفرادي روي پهنك برگ و يا بندرت روي دمبرگ و دم خوشه پسته مي‌گذارند.

دوره رشد جنيني دو هفته طول مي‌كشد و اولين لاروها در اواخر فروردین ماه ظاهر شده و بلافاصله ميوه‌هاي جوان را سوراخ كرده و داخل ميوه مي‌شوند و از مغز پسته تغذيه مي‌كنند. پس از خوردن محتویات میوه آنرا سوراخ نموده و خارج می‌شوند و سپس وارد میوه بعدی می‌شوند، در این مرحله هر لارو قادر است تا ۸ میوه را از بین ببرد.

• شپشک های پسته

شپشک ها بطور کلی نوعی از حشرات اند که اغلب جنس ماده در آن ها قابلیت پرواز نداشته و روی قسمت هایی از درخت ساکن و چسبیده هستند. اگر در منطقه ای این آفت گسترش دارد و بر روی بیشتر درختان باغ بصورت متراکم دیده می شوند باید بر علیه آن سم پاشی انجام داد. شپشک های مهم پسته از دو گونه هستند که تفاوت هایی با یکدیگر دارند .

• پروانه پوست خوار پسته

پروانه پوست خوار يا كرم پوست خوار پسته را در اصطلاح محلي (كراش) می‌نامند. ميزبان اين آفت اختصاصاً پسته است. زمستان گذرانی آن به صورت شفيره در روي پوسته‌های خشكيده و برگ درختان پسته و در لاي کلوخه هاي زير درختان می‌باشد.

آفات درجه سوم پسته

پسته که جمعیت این آفت در باغات پسته پایین می‌باشد و بندرت جمعیت آن‌ها به بالای سطح زیان اقتصادی می‌رسد (سوسک شاخک بلند پسته، سوسک طوقه خوار پسته، پروانه برگ‌خوار پسته، زنبورهای مغز خوار پسته، کنه‌های پسته، پروانه جوانه خوار پسته، سر خرطومی پسته، شب‌پره خرنوب و شب‌پره هندی)

• سوسک شاخک بلند پسته

این آفت در هر دو سال یک نسل دارد. تخمریزی بر روی شاخه های یکساله یا روی جای هرس و مکان پیوستن دمبرگ و جوانه به شاخه صورت می‏گیرد. لارو از داخل شاخه تغذیه می‏کند و سبب خشکیدگی شاخه می‏شود. زمستان به صورت لارو در انتهای دالان لاروی است.

• سوسک طوقه خوار پسته یا کاپنودیس پسته

لارو پس از خروج از تخم در داخل خاک به خوبی حرکتمی‌کند و خود را به ریشه‌های اصلی و طوقه می‌رساند. این حرکت به کمک موهای فراوانی که در سطح بدن لارو سن اول است، انجام می‌گیرد. لاروها به محض رسیدن به ریشه، بهزیر پوست نفوذ کرده و در منطقه کامبیوم مستقر می‌شوند.

تغذیه لاروها عمدتاً از لایه زاینده و بافت پوست است و از استوانه مرکزی فقط لایه نازکی مورد تغذیه قرارمی‌گیرد.

در محل استقرار لاروها لایه‌ای از مواد آجری رنگ که مخلوطی از بقایای بافتگیاه، فضولات و ترشحات ریشه است دیده می‌شود. در اثر تغذیه لاروها جریان شیره گیاهیقطع می‌شود و به همان نسبت از رشد شاخه‌ها و باردهی درختان کاسته می‌شود.

• پروانه برگ‌خوار پسته

   پروانه برگ‍خوار پسته يا پروانه برگ‍خوار سفيد كه به نام رائو نيز گفته می‌شود، يكي از آفات مهم باغ‍هاي پسته در ايران محسوب می‌شود. اين آفت زمستان را به صورت شفيره و در پناه‍گاه‍هاي مختلف به سر مي ‍برد.

• زنبورهای مغز خوار پسته

زیست شناسی آفت زنبور مغز خوار پسته :این حشره نیز زمستان را به صورت لارو کامل داخل میوه های خشکیده روی درخت به سر می برد این لاروها در بهار تبدیل به شفیره می شوند. حشرات کامل مصادف با تشکیل میوه به پرواز در می آیند. ماده ها ظاهرا قادرند به طریق پارتنوژنز تولید مثل نمایند تخم گزاری شبیه به گونه ی قبلی است با این تفاوت که گاهی در هر میوه دو تخم می گذارند.

این آفت در دو رنگ مشاهده می شود:

1. زنبور مغز خوار سیاه
2. زنبور مغز خوار طلایی

• کنه‌های پسته

کنه ها بر دونوعند:

۱– کنه ی گالزای پسته: این قسم از کنه ها باعث بد قوارگی شدی بر گ ها ،خوشه ها وحتی سرشاخه های درختان شده واز محصول دهی آنها کم می کنند.

۲– کنه ی معمولی پسته: نوزادان این کنه های پسته با تغذیه از دم خوشه ودمبرگ ها باعث سیاه شدن وریختن برخی میوه ها می شوند واگر جمعیت آنها زیادشودباعث ریختن برگ ها نیز می شوند.

• پروانه جوانه خوار پسته

پروانه جوانه خوار پسته از حشراتی است که لاروهای آن به جوانه های گل درختان پسته حمله می کند وازآنها تغذیه می نماید و باعث کاهش تعداد گل های درخت وکمبود قابل توجه محصول می گردد این آفت فقط روی درختان پسته ی اهلی دیده شده است.

در شرایط آب وهوایی بویین زهراکه شکوفه ها وجوانه های درخت پسته از نیمه فروردین به بعد باز میشود، پروانه ی شب پره های این آفت از نیمه اردیبهشت تا دهه ی اوایل خرداد ماه دیده میشود.

• سر خرطومی پسته

آفت سرخرطومی پسته حشره ای  كامل و سوسک قهوه ای مايل به خاكستری رنگ به طول ۵/۵ تا ۷ ميلی متر و عرض ۲ تا ۳ ميلی متر می باشد. ظهور حشرات كامل در روی درختان پسته همزمان با باز شدن جوانه‌های گل و تقريبا مصادف با دهه اول فروردين است. حشرات كامل از جوانه‌های گل و برگ درختان پسته اهلی به مدت حدودا ۵۰ روز تغذيه می نمايد. هر حشره ماده به طور متوسط روزانه ۶ تا ۱۳ عدد تخم می‌گذارد.

• شب‌پره خرنوب

میوه های گیاه خرنوب(carob)که در مناطق مدیترانه ای رویش دارد میزبان عمده این حشره هستند و به همین دلیل آن را شب پره خرنوب نامیده اند.

این حشره در خارج از کشور بعنوان آفت مهم خرنوب، گریپ فروت، پرتقال، بادام، پسته، آکاسیا، خرما، انجیر، انار، گردو،ازگیل ژاپنی، تمر هندی، بادام زمینی، زیتون و تعداد از میوه های سردسیر معرفی شده است.
در داخل کشور شب پره خرنوب یکی از مهمترین آفات انار است و بنام کرم گلوگاه انار شهرت دارد.

• شب‌پره هندی

پسته مورد هجوم آفات انباری مختلف قرار می‌گیرد. از آفات انباری پسته شب پره هندی, شب پره خرنوب , لمبه گندم, شپشه های دندانه دار, موش ها را می توان نام برد. یکی از مهمترین آفات انباری پسته شب پره هندی می‌باشد که در انبارهای پسته خسارت زیادی را به این محصول با ارزش وارد می‌کند. این حشره پلی فاژ است و ۸۳ میزبان ازجمله پسته برای آن گزارش شده است. شب پره هندی در اکثر نقاط جهان گزارش شده است.

بیشتر بخوانید:

پروانه چوبخوار پسته

انواع پسته و ارقام مختلف آن در ایران و جهان

راهنمای کاشت و احداث باغ پسته

شوری درختان پسته