صنایع دستی استان مرکزی

استان مرکزی مهد پرورش هنرهایی است که نشانگر فرهنگ غنی این مردم بوده و به واسطه آن تبلور عینی فرهنگ اصیل ، بومی، مردمی و معنوی کشورمان است همواره معرف خصوصیات بارز و شاخص هنر و تمدن این مرز و بوم چه در داخل و چه در خارج از کشور بوده است. امروزه نیز در این استان هنرمندان و صنعتگرانی وجود دارند که همچون گذشتگان خود بی ادعا در پی تعالی هنر خویش اند.از گذشته های دور استان مرکزی به عنوان یکی از مراکز صنعتی و قطب های مهم در صنایع دستی به همگان شناسانده شده است.

فرش دستبافت استان مرکزی با نام تجاری فرش ساروق در جهان شهره است. کمتر موزه ای است که مزین به آثار هنرمندان و صنعتگران فرشباف استان نباشد، گلیم استان به خصوص گلیم ساوه از دوران صفوی با سابقه درخشان تولید شده و در حال حاضر گلیم گل برجسته استان در کشور پرآوازه می باشد. مسگری نیز در اراک و تفرش سابقه ای دیرینه دارد.

از دیگر رشته های صنایع دستی در استان مرکزی که قابلیت ها و زمینه های رشد و فعالیت زیادی دارند می توان از طراحی و نقشه کشی فرش، رفوگری، رنگرزی سنتی، جاجیم بافی، هنرهای چوبی شامل: منبت و کنده کاری روی چوب، معرق و محرق، پیکر تراشی، نازک کاری چوب، مشبک، ساخت سازهای سنتی و خراطی، صنایع فلزی شامل: قلمزنی روی مس، مسگری، سفیدگری، چلنگری، علامت سازی و دیر رشته ها: آینه کاری، گچبری سنتی، سوزن دوزی و رشته های وابسته به آن، گیوه بافی و گیوه دوزی، البسه محلی، سرامیک سفالگری و مجسمه سازی، صنایع دستی تکمیلی و تلفیقی، بامبو بافی، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، تذهیب و نگارگری، بافتنی های سنتی، عروسک های محلی و … که بالغ بر ۶۶ رشته می باشد نام برد.

رشته های صنایع دستی

• تذهیب

تذهیب سیر و سلوکی است عاشقانه، پرواز ذهن پرگشوده ای است با توسن قلم که ره بر افلاک می برد. از راه دل است که تذهیب با ایجاد منطقی ترین توازن و تعادل میان رویاهای رها شده در طبیعت، سرانجام با نظمی موسیقیایی ره به هندسه خود می پوید و به وحدت دل و دیده می رسد.

هنر تذهیب هنری کاملاً ایرانی است و نقوش سنتی به کار رفته در آن شامل: ابر، اسلیمی ، ختایی، گره، کتیبه، شمسه، واگیره و اصول مرتبط بر هنر تذهیب می باشد، و رنگها در آن نقش اساسی را ایفا می کند.

این هنر هم اکنون در بسیاری از شهرهای استان مرکزی و مشخصاً در اراک در حال ترقی چشم گیری است و هنرمندان فعال دراین رشته اکثراً شاگردان استادان بنام ایرانی می باشند.

• تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی

جواهرات به علت زیبایی، نوع ساخت، ارزش ذاتی و غیره قرنهاست که مورد توجه مردم عادی و پادشاهان بوده است. فلزات و سنگهای قیمتی از زمانهای دورتوسط بشر به شکل تزئینی و هنری در آمده است تا برای زیور شخصی حیثیت اجتماعی و … بکار برده شود.

تجارت سنگهای گرانبها ، سومین رشته سودآور اقتصادی در جهان است و حجم مبادلات تجاری آن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در سال است که سهم ایران به رغم وجود کانی های قیمتی و نیمه قیمتی در بعضی از استان های کشور بسیار ناچیز می باشد. با توجه به اینکه بازارهای کنونی دنیا تشنه سنگها و طرحهای غنی و هنری ایران در رشته تراش سنگهای قیمتی است، بی شک با ورود این سنگ ها و طرحها بازار بسیار پر رونقی خواهد داشت.

این رشته در استان مرکزی با توجه به وجود معادن سنگ، زمینه بسیار متعددی را دارا می باشد. با توجه به آموزشهایی که سازمان صنایع دستی استان در زمینه تراش سنگهای قیمتی در سطح استان به انجام رسانیده است، این رشته در حال پیشرفت و ترقی است.

• چلنگری

آهنگری هنر- صنعتی است که خوشبختانه کشور ما در آن دارای پشتوانه تجربی چند هزار ساله است و امروزه نیز تعدادی از هنرمندان صنایع دستی در استان مرکزی در این رشته فعالیت دارند.

گزیده رشته های صنایع دستی استان مرکزی به تفکیک شهرستان

دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری ، پیکر تراشی ، خراطی ، ساخت سازهای سنتی ، مشبک و گره چینی چوب) – سفالگری- کتابت و نگارگری( طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی) – آثار فلزی( مسگری، قلمزنی، سفیدگری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره) – پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)- آرایه های معماری( گچبری سنتی، آینه کاری)- تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی – مروار بافی – مینا کاری

• ساوه و زرندیه

دستبافتهای سنتی ( قالی بافی و گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب ، معرق کاری، خراطی) – سفالگری – کتابت و نگارگری- آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)

• خمین

دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی ساده و گل برجسته ، جاجیم بافی) رودوزهای سنتی- آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی، پیکر تراشی، خاتم کاری) – سفالگری- کتابت و نگارگری- آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)

• محلات

دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی- آثار چوب( معرق کاری، پیکرتراشی) سفالگری- پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی) – آثار تلفیقی و تکمیلی

• شازند

دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب ، معرق کاری ، پیکرتراشی، خراطی) – سفالگری – کپو بافی

• کمیجان

دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی- آثار چوبی( منبت و کنده کاری روی چوب ، خراطی) پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)

• دلیجان

دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی–آثار چوبی( معرق کاری، محرق، معرق ساقه گندم) نقاشی روی چوب

• آشتیان

دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( معرق کاری) – تذهیب

• تفرش

دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ) رودوزیهای سنتی ( درویش دوزی یا تفرشی دوزی) آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری ) – آثار فلزی ( مسگری، سفید گری ، قلمزنی، چاقو سازی) – آینه کاری

موزه صنایع دستی

موزه صنایع دستی استان مرکزی جهت نمایش آثار منحصربفرد صنایع درستی معاصر هنرمندان، با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی  در سال ۱۳۸۳ در منزل تاریخی حسن پور افتتاح گردید. منزل حسن پور در بافت تاریخی بازار اراک و در مرحله چهارسوق آن به فاصله ۵ متری از راسته بازار واقع شده است بطوری که از منزل  مذکور می توان به قدیمی ترین مدرسه یعنی سپهداری ، قدیمی ترین حمام بنام چهار سوق و قدیمی ترین بانک «بانک شاهی» دسترسی پیدا کرد.

این بنا در سال ۱۲۹۴ ه‍ . ش در دوره احمدشاه قاجار ساخته شده است و د سال ۱۳۷۴ ه‍ . ش توسط سازمان میراث فرهنگی از وراث مرحوم حسن پور خریداری و مرمت شده است. این بنای قدیمی و زیبا دارای دو قسمت شبستان و اعیان نشین می باشد، سراسر قسمت اعیان نشین از طریق گذرگاهها و درها  به هم ارتباط دارند بدین جهت مکانی مناسب جهت ارایه آثار هنری می باشد، در این موضوع آثار برجسته هنرمندان استان در رشته های منبت و کنده کاری روی چوب، مسگری، فرش، گلیم های ساده و گل نقش برجسته، جاجیم بافی، آینه کاری، قلم زنی مس، نگارگری و تذهیب، پیکر تراشی و مجسمه سازی، مشبک چوب، البسه محلی، پاپوش های سنتی، سفال و سرامیک، ملیله نقره، ساخت سازهای سنتی و … به نمایش گذاشته شده است.

نمایشگاه ها

• نمایشگاههای صنایع دستی

صنایع دستی، گزارشگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر کشور است و نمایشگاههای صنایع دستی را می توان جلوه گاه افرینش هنری مردم یک مرز و بوم و ذوق و سلیقه معاصران دانست و در عین حال جنبه ها و جهات دیگری را که مربوط به زندگی روزمره و حیات اقتصادی و فرهنگی یک کشور است در آن بازیافت.

از آنجا که برگزاری نمایشگاهها از مهمترین عوامل ترویجی صنایع دستی و راهکاری اساسی در مقوله بازرگانی محصولات هنری به شمار می رود، در این راستا برگزاری نمایشگاههای استانی، منطقه ای، سراسری و … در رئوس برنامه های مدیریت صنایع دستی استان مرکزی قرار داشته است که در نوع خود منحصر به فرد و بی نظیر بوده است و خیل عظیمی از علاقمندان را به خود جذب نموده است.

• نگارخانه صنایع دستی استاد عیسی بهادری و استاد فتحعلی واشقانی فراهانی

نگارخانه فضایی نمایشگاهی است که در یک زمان معین به هنرمندان تخصیص داده می شود که بتوانند آثار هنری خود را در معرض دید عموم قرار دهند، سازمان صنایع دستی استان مرکزی نیز جهت حمایت از هنرمندان و اشنا کردن مردم باصنایع دستی اقدام به تاسیس دو نگارخانه نمودند که با هماهنگی از لحاظ زمانی با واحد مربوطه به صورت رایگان در اختیار هنرمندان قرار می گیرند.

نگارخانه استاد عیسی بهادری در ساختمان شماره ۲ اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی واقع در ابتدای شهرک شهید بهشتی فاز یک و نگارخانه استاد فتحعلی واشقانی فراهانی در میدان شریعتی جنب دانشگاه اراک واقع گردیده است.

• سرای مهر

مجموعه ساختمانی سرای مهر در سال ۱۳۸۳ با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه در محل موقوفه حاج آقا محسن اراکی مشرف به سرای آقایی بازار افتتاح گردید.

این فضای تاریخی دارای سه طبقه می باشد، طبقه اول آن دارای ۱۳ غرفه است که به هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی در زمینه های معرق- منبت و کنده کاری روی چوب- گچ بری سنتی- ساخت سازه های سنتی- جاجیم بافی- صنایع دستی تلفیقی و تکمیلی – البسه محلی- مسگری- قلمزنی- سفالگری- حجم سازی چوبی- مجسمه سازی و پیکر تراشی- آینه کاری- عروسک های محلی- خراطی- گیوه دوزی- سوزن دوزی- تذهیب و نگارگری و… جهت ارائه و فروش آثارشان بصورت اجاری واگذار شده است و طبق دوم و سوم آن که با هم در ارتباط می باشند، سفره خانه سنتی را تشکیل می دهد، با عنایت به سنتی بودن فضای سفره خانه و وجود غرفه های هنری و سنتی صنایع دستی در سرای مهر یک مجموعه زیبا و متنوع جهت گردشگران و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی در کنار بازار تاریخی اراک پدید آمده است. این مجموعه دارای قدمتی همزمان با بازار سرپوشیده اراک می باشد.

• بازارچه صنایع دستی محلات

بازارچه صنایع دستی محلات با زیربنای ۵۰۰ مترمربع در محل خانه تاریخی این شهرستان به منظور عرضه تولیدات صنایع دستی و مرکز آموزش هنرمندان درسال۹۱ راه اندازی شده است.

با افتتاح بازارچه صنایع دستی محلات برای پنج نفر در رشته های تذهیب، معرق، قلمزنی، دست بافته های سنتی و منبت شغل ایجاد شده است.

برای تجهیز کارگاه صنایع دستی مبلغ ۱۷۰ میلیون ریال توسط اداره کل میراث فرهنگی و برای آماده سازی بنا دو میلیارد ریال توسط بخش خصوصی هزینه شده است.

هدف از راه‌اندازی این بازارچه را توسعه و عرضه صنایع دستی به منظور افزایش میزان فروش این تولیدات و حمایت از هنرمندان صنایع دستی در این شهرستان می باشد.

• بازارچه صنایع دستی ساوه ، اراک و دلیجان

برای احداث هر کدام از این بازارچه ها و تامین زیرساخت‌های لازم و خدمات شهری، یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی و مابقی آن با تخصیص اعتبارات استانی تامین شده است.

غرفه‌های این بازارچه در متراژ ۱۲ مترمربعی در ورودی شهر ساوه ، دلیجان واراک  در مسیر تردد گردشگران و مسافران ایجاد شده است.

معرق، تولیدات چوبی و صنایع وابسته، سفالگری، پیکرتراشی، قلمزنی، گچبری و چندین صنعت دستی دیگر از جمله خلاقیت هنرمندان صنایع دستی است و با بهره‌برداری از این بازارچه ۹۰هنرمند در آن فعالیت کرده و تولیدات خود را عرضه می کنند.

احیای تولیدات صنایع دستی  وتقویت حوزه بازرگانی و بازاریابی برای تولیدات در حوزه صنایع دستی از دیگر اهداف احداث این بازارچه است.

• مجتمع فرهنگی هنری مهرگان

این مجتمع با هزینه‌ای معادل ۵۰۰ میلیون ریال توسط بخش خصوصی در یک طبقه متشکل از ۱۲ حجره و ایجاد ۱۰ فرصت شغلی میزبان علاقمندان است.