نگاهی به رشته اقتصاد کشاورزی از گذشته تاکنون

دکتر ناصر شاهنوشی در خصوص بررسی رشته اقتصاد کشاورزی و کاربرد آن در کشور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دانشگاه‌ها زمانی می‌توانند در  نظام تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد حضور فعال داشته باشند که مدیران ما، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی، باور داشته باشند مسائل اقتصادی باید به صورت علمی حل شود. اگر به این نتیجه برسند، موقعیت رشته اقتصاد به نحو چشم‌گیری در کشور افزایش پیدا خواهد کرد.

وی در خصوص تاریخچه این رشته عنوان کرد: اساسا رشته اقتصاد کشاورزی در دنیا جزو رشته‌هایی بوده که معمولا در کنار دانشکده‌های کشاورزی فعال بوده است. این رشته در کنار رشته‌های زراعت و علوم دام در دانشکده‌های کشاورزی مهم و قوی دنیا بوده است. در ایران رشته اقتصاد کشاورزی در سال ۱۳۴۲ ابتدا در دانشگاه تهران تاسیس شد و با فاصله یک تا دو سال(۱۳۴۵) در دانشگاه شیراز تدریس شده است؛ یعنی قبل از انقلاب در دانشگاه تهران و سپس شیراز رشته اقتصاد کشاورزی را داشته‌ایم که  توسط اساتید معتبری تدریس می‌شد.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی افزود: بعد از انقلاب تا سال‌های ۱۳۷۱ این رشته منحصرا در همان شهرها تدریس می‌شد اما در سال ۱۳۷۱ هسته رشته اقتصاد کشاورزی توسط دکتر دهقان و دکتر دانشور در مشهد ایجاد شد و در سال ۱۳۷۲ این رشته با حضور دکتر دهقانیان، دکتر دانشور، مرحوم دکتر کهنسال و بنده در دانشگاه فردوسی ایجاد و در سال ۱۳۷۳ در این رشته دانشجو پذیرفته شد. به دنبال آن در سال ۱۳۷۳ این رشته در دانشگاه تبریز تاسیس شد و سپس در سال‌های بعد در سایر شهرهای کشور راه‌اندازی شده است. در حال حاضر این رشته در ۱۵ دانشگاه دولتی ایران تدریس می‌شود. در گذشته در دانشگاه آزاد اسلامی نیز این رشته مدتی تدریس می‌شد اما سپس متوقف شد.

استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی گفت: اقتصاد کشاورزی رشته واحدی است که گرایش‌های مختلفی را در بر دارد. در حال حاضر در مقطع  کارشناسی ارشد و دکتری ۴ گرایش وجود دارد. گرایش سیاست و توسعه کشاورزی، گرایش مدیریت واحدهای کشاورزی، گرایش تجارت و بازاریابی محصولات کشاورزی و گرایش اقتصاد محیط زیست و منابع طبیعی. ضمن اینکه رشته‌های توسعه روستایی و همنیطور مدیریت کشاورزی که در برخی از دانشگاه‌ها کشور تدریس می‌شود، به نوعی با رشته اقتصاد کشاورزی در ارتباط است. این رشته دامنه وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شود و مخاطبان آن کسانی است که در تمام حوزه‌های اقتصاد که مرتبط با کشاورزی است، فعالیت می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: چه قبل و چه بعد از انقلاب با توجه با پیشرفت‌هایی که در سطح دنیا ایجاد شده و همچنین نیازهایی که در کشور ما و در سطح جامعه وجود داشته، مطالب درسی این رشته بازنگری و بازبینی اساسی شده است. مزیت رشته اقتصاد کشاورزی در این است که چون با بخش کشاورزی مرتبط است، تنها به مرحله خاصی از بخش کشاورزی توجه ندارد بلکه با تمام فرآیند محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف ارتباط دارد.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی افزود: اقتصاد کشاورزی با موضوع مدیریت واحدهای کشاورزی، با موضوع تولید از زمان کشت محصول در مزرعه تا زمان برداشت و سپس در مراحل فرایندپذیری در واحدهای مختلف دیگر از جمله کارخانه‌های صنایع غذایی یا دامپروری و بعد در مرحله بازاریابی محصول و تجارت محصول و در آخر، زمانی که محصول به دست مصرف‌کننده می‌رسد، در ارتباط است و در طول این فرایند اقتصاد کشاورزی نقش و جایگاه خویش را دارد. به همین دلیل رشته اقتصاد کشاورزی در همه جا کاربرد دارد و به خاطر همین ماهیت، عملا مهارت‌هایی که دانشجویان در این رشته پیدا می‌کنند، مهارت‌های متنوع و ویژه‌ای است؛ یعنی این افراد می‌توانند مهارت‌های خود را در حوزه فرایند تولید محصولات کشاورزی، بازاریابی و… افزایش دهند.

رشته اقتصاد کشاورزی را به سمت توسعه پایدار و محیط زیست سوق داده‌ایم

وی ادامه داد: در طول این بازنگری‌ها دروسی را که مبتنی بر نیاز جامعه است، وارد سرفصل دروس کرده‌ایم و به عنوان دروس جدید اضافه شده است. رویکرد رشته اقتصاد کشاورزی را به سمت توسعه پایدار و محیط زیست سوق داده و آن را تقویت کرده‌ایم. همچنین مساله منابع طبیعی، بازاریابی و مدیریت مالی و ارزیابی پروژه نیز در این مدت تقویت شده است. به عبارتی در طول سال‎های گذشته توانسته‌ایم تغییر محتوایی در مطالب درسی اجرا کنیم که بازخوررد خوبی داشته است.

شاهنوشی در خصوص به‌روز و هم‌گام بودن آموزش این رشته با  علم روز دنیا تاکید کرد: رشته اقتصاد کشاورزی قدمت طولانی در دانشگاهای کشورهای پیشرفته دنیا دارد زیرا آن‌ها به رشته‌های کشاورزی به صورت کاربردی نگاه می‌کنند. رشته‌های کاربردی به دلیل اینکه دوام و وجود داشته باشد، باید اقتصادی باشد. رشته‌های زیرمجموعه کشاورزی مانند زراعت باغبانی، علوم دام و… نیز زمانی می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد که ما کشاورزی را به صورت اقتصادی بررسی کنیم و نگاه اقتصادی به آن داشته باشیم.

استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: اگر می‌خواهیم فعالیت کشاورزی انجام دهیم، فعالیت‌های‌مان باید مبنای اقتصادی داشته باشد. رشته‌های کشاورزی مانند رشته‌های علوم‌ پایه نیست بلکه رشته‌ای کاربردی است که لازمه وجودش اقتصادی بودن است؛ در غیر این صورت تداومی ندارد. موضوع اقتصادی بودن در تمام شاخه‌های رشته کشاورزی وجود دارد. به همین دلیل اقتصاد کشاورزی اهیمت زیادی دارد.

رشته اقتصاد کشاورزی طی ۱۰ سال آینده یکی از رشته‌های پر کاربرد در سطح جهانی خواهد بود
عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: این رشته در دنیا جایگاه مهمی دارد. اخیرا گزارشی توسط نهادهای بازار کار منتشر شده که نشان داده رشته اقتصاد کشاورزی طی ۱۰ سال آینده یکی از رشته‌های پر کاربرد در سطح جهان خواهد بود. در حال حاضر در دنیا و کشورهای پیشرفته مثل آمریکا رشته اقصاد کشاورزی بازار خوبی دارد و ما نیز از لحاظ تئوریک همگام با سایر کشورهای دنیا هستیم؛ یعنی مطالبی که تدریس می‌شود، همگام با سایر کشورهای دنیاست و همزمان با سایر کشورها حرکت می‌کنیم و نوآوری خوبی داریم‌.

وی ادامه داد: اما مشکلی که در این میان وجود دارد، این است که دیدگاه مدیریتی ما اساسا اقتصادی نیست. در کشور ما مدیران بیشتر ریاستی عمل می‌کنند و خلاقیت مدیریتی به خرج نمی‌دهند. بنابراین به بعضی از حوزه‌ها توجهی ندارند. فعالیت‌های کشاورزی باید فعالیت علمی و اقتصادی باشد. چالش رشته ما به نوع نگاه مدیرانی بازمی‌گردد که در این حوزه تصمیم‌گیری می‌کنند. با این وجود خوشبختانه در سال‌های اخیر به اهمیت رشته اقتصاد کشاورزی و نقش آن در افزایش بهره‌وری توجه خوبی شده و جهت حرکت به سمت نگاه اقتصادی به فعالیت‌های کشاورزی بیشتر شده است. باید باور کنیم مشکلات ما در کشور باید علمی حل شود.

این استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی درباره نقش دانشگاه‌ها در نظام تصمیم‌گیری تصریح کرد: متاسفانه در رشته‌های اقتصاد چند زیررشته وجود دارد که عوام‌پذیری دارد و هر اقتصاددان‌ توانمندی هم که بخواهد در این زمینه اظهار نظر کند و در تصمیم‌سازی‌ها کمک کند، به انداره کافی در اختیار نداریم.

شاهنوشی عنوان کرد: پژوهش‌هایی که در رشته اقتصاد کشاورزی در سطح دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه فردوسی انجام می‌شود، از سطح علمی خوبی برخوردار است و به مقوله کاربردی بودن در آن توجه شده است اما بخشی از کاربردی بودن این پژوهش‌ها به تقاضای جامعه بازمی‌گردد که می‌تواند نیازهای جامعه را تامین نماید. متاسفانه در اکثر رشته‌های دانشگاهی تقاضایی که باید از سمت سیستم‌های دیگر صورت گیرد، وجود ندارد.

وی افزود: اگر به پژوهش‌های رشته اقتصاد کشاورزی توجه شود، ما می‌‍‌توانیم به خوبی از ظرفیت‌های بومی و محلی‌مان استفاده کنیم. اگر همان برخورد و اعتمادی  که جامعه به رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی دارد، به سایر رشته‌های دانشگاهی داشته باشد، از ظرفیت‌های دانشگاهی به خوبی استفاده می‌شود. اگر جامعه و تمام لایه‌های جامعه ما به این باور و اعتقاد برسد که از ظرفیت‌های تمام رشته‌های دانشگاهی استفاده شود، بنده مطمئن هستم که دانشگاه‌های ما در رشته اقتصاد کشاورزی و چه سایر رشته‌ها این ظرفیت را دارند که به نیازهای جامعه پاسخ دهند. در هر صورت باید تقاضا از سمت جامعه صورت بگیرد و محیط‌های خارج از سیستم دانشگاهی به این مطالعات باور داشته باشند و به اهمیت این رشته‌ها پی برده شود و و از آن استفاده کنند تا دانشگاهیان ما بتوانند ایده‌های خود را در اختیار جامعه قرار دهند.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی عنوان کرد: توصیه من به کسانی که وارد این رشته می‌شوند این است، از آنجایی که این رشته ماهیت گسترده‌ای دارد و تمام فرایند زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، یعنی تمام حلقه‌های مراتب از تولید تا مصرف را در بر می‌گیرد، افراد سعی کنند مهارت‌ها و قابلیت‌های خود را در حوزه‌های مختلف در اقتصاد کشاورزی افزایش دهند. یعنی قابلیت‌های خود را در بخش‌های مختلف مانند بازاریابی، مدیریت تولید، سیاست‌گذاری و تصمیمات، حوزه محیط‌زیستی، حوزه تامین مالی و بورس این محصولات، آموزش زبان و… افزایش دهند. در دنیا این رشته، رشته‌ای خواهد بود که جایگاه شغلی خوبی خواهد داشت و در ایران نیز بستر برای این رشته در حوزه‌های مختلف زیاد است. در رشته اقتصاد کشاورزی نسبت به سایر رشته‌های کشاورزی فارغ‌التحصیلان بیشتر مشغول به کار هستند.