راهکار افزایش امنیت غذایی کشور با کنترل بیماری‌ها
با پیشرفت علم گیاه‌پزشکی و با استفاده از روشهای جدید و تکنولوژی روز دنیا، بیماری‌های گیاهی کنترل می‌شود، به همین دلیل محصولات استراتژیک بیشتری تولید شده و به تامین امنیت غذایی کمک می‌کند.
در دنیای امروز با پیشرفت علم گیاه‌پزشکی، عوامل خسارت‌زای گیاهی بیشتر کنترل می‌شوند، چرا که برای دستیابی به مواد غذایی بیشتر از نظر کمی و کیفی، از روشهای جدید و تکنولوژی روز دنیا در حفظ نباتات استفاده می‌شود. به همین دلیل هر روز بازده کنترل آفات بیشتر و مدرن‌تر می‌شود. توجه به این موضوع در آینده کشاورزی و تولید غلات، حبوبات و سبزیجات و سایر محصولات استراتژیک کشور کمک زیادی به خودکفایی کشور از لحاظ تولیدات گیاهی و تامین امنیت غذایی دارد.
پتانسیل کاهش محصول توسط عوامل خسارت‌زای گیاهی برای میوه‌ها، سبزیجات و غلات به ترتیب ۷۸، ۵۵ و ۳۲ درصد است. متوسط خسارت ناشی از آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز در صورت عدم کنترل به موقع و مؤثر ۴۰ میلیون تن به ارزش تقریبی ۶۰۵ هزار میلیارد ریال است.
به کارگیری فناوری‌های حفظ نباتات از ۳۲ میلیون تن خسارت به ارزش تقریبی ۴۸۰ هزار میلیارد ریال جلوگیری می‌کند. بنابراین گیاه‌پزشکی و فناوری‌های حفظ نباتات یک منجی است که می‌تواند امنیت غذایی کشور را با توجه منابع محدود آبی و خاکی و بدون آسیب رساندن به طبیعت و سلامت جامعه حفظ کند.
در حال حاضر حدود ۹۵ درصد مواد غذایی مورد نیاز کشور و به‌طور متوسط سالانه حدود ۱۳۰ میلیون تن مواد غذایی در کشور از سوی تولیدکنندگان داخلی تولید می‌شود. مدیریت حفظ نباتات در کشور به اطلاعات پیش آگاهی و ردیابی، مدیریت منابع کنترل و بازخوردهای نهاده‌های کنترل شیمیایی و غیر شیمیایی متکی است. سازمان حفظ نباتات کشور در برنامه‌ریزی میان مدت و بلند مدت خود به دنبال روشهای کارآمدی است که با استفاده از منابع محدود آب، خاک و انرژی امنیت غذایی جامعه اسلامی ایران را تامین کند. پیشرفت‌های علمی و فناوری در حوزه گیاه‌پزشکی باید به این هدف سازمان حفظ نباتات جامه عمل پوشانند. اثربخشی مورد انتظار در توسعه کاربرد فناوری و پیشرفت علمی در مدیریت حفظ نباتات کشور به شرح ذیل است:
– میزان کل تولیدات زراعی و باغی به ترتیب ۸۲ و ۲۴ میلیون تن در سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ بوده است. انتظار می‌رود با به کارگیری صحیح اصول مدیریت تلفیقی آفات در سراسر کشور، غذای بیشتر و بهتر برای همه مردم کشور فراهم می‌شود.
– طی سال‌‌های اخیر میزان محصولات کشاورزی به ۱۳۰میلیون تن افزایش یافته است. افزایش تولید با کاهش خسارت آفات، باعث بهبود مداوم رژیم‌های غذایی، افزایش غذاهای در دسترس، تنوع غذایی و دسترسی به محصولات غذایی با کیفیت بالا می‌شود.
– بازار ۴۰۰ میلیون نفری اطراف ایران یکی از بهترین فرصت‌ها برای رونق صادرات تولیدات گیاهی است. مواد غذایی اضافی تولیدی توسط نظام‌های بهره برداری کشاورزی، باعث افزایش صادرات، رشد اقتصادی و استفاده مناسب از منابع و پتانسیل‌های موجود در بخش تولیدات گیاهی کشور می‌شود. سازمان حفظ نباتات کشور با رعایت اصول بهداشتی مطابق با موازین بین المللی از مرحله تولید تا صادرات در ایجاد فرصت‌های مناسب در بازارهای بین المللی محصولات کشاورزی کشور نقش اساسی دارد. نظام حفظ نباتات و گیاه‌پزشکی پیشرفته باعث توسعه یک سیستم تجاری قوی و مبتنی بر قوانین بین المللی می‌گردد.
– با کاهش هزینه‌های تولید غذا از طریق بهبود بهره وری سیستم‌های مدیریت کنترل عوامل خسارت‌زای گیاهی، کیفیت و سطح زندگی ارتقاء می‌یابد. بهره‌وری نیروی کار در نظام‌های بهره برداری تولیدات گیاهی از طریق کاهش ضایعات، افزایش می‌یابد. درآمد کشاورزان افزایش یافته و باعث رشد اقتصادی در کشور می‌شود.
– میزان مصرف سرانه آفت‌کش‌های شیمیایی در ایران ۵/۲ کیلوگرم در هکتار است این در حالی است که متوسط جهانی ۸/۲ کیلوگرم در هکتار می‌باشد. کاربرد فناوری‌های نوین در حفظ نباتات با کاهش میزان مصرف آفت کش‌های شیمیایی، فشارهای شیمیایی وارد بر محیط زیست و سلامت جامعه را کاهش می‌دهد.
فناوری‌ها و یافته‌های پژوهشی گیاه‌پزشکی به افزایش بهره وری مدیریت حفظ نباتات کمک می‌کنند. این اتفاق در نهایت به تولید بالای محصولاتی مانند غلات منجر خواهد شد و امنیت غذایی در کشور افزایش خواهد یافت. امروزه به دلیل کمبود آب، نیاز به این فناوری‌ها و یافته‌های گیاه‌پزشکی بیشتر احساس می‌شود. خوشبختانه تکنولوژی‌های متنوع و مفیدی برای حمایت از مدیریت حفظ نباتات در کشور وجود دارد که می‌بایست در برنامه ریزی‌های میان مدت و بلند مدت به صورت عملیاتی وارد نظام مدیریت تلفیقی آفات کشور شوند. برنامه‌های عملیاتی شاخص که در سطح ملی برای حفاظت از امنیت غذایی کشور اجرا می‌شود به شرح ذیل است:
۱- برنامه‌ریزی برای مبارزه با بیماری‌های گندم (زنگ‌ها، فوزاریوم، سپتوریوز) ۱۵/۰۰۰/۰۰۰ هکتار
۲- برنامه ریزی برای مبارزه با علف‌های هرز گندم، جو،کلزا و چغندرقند ۵/۷۵۵/۰۰۰ هکتار
۳- برنامه ریزی برای مبارزه با سن گندم۲/۰۰۰/۰۰۰ هکتار
۴- برنامه ریزی برای مبارزه با ملخ صحرایی ۱/۰۰۰/۰۰۰ هکتار
۵- برنامه ریزی برای نظارت و مبارزه با جوندگان مضر کشاورزی ۶۰۰/۰۰۰ هکتار
۶- برنامه ریزی برای مبارزه با ملخ‌های بومی ۳۰۰/۰۰۰ هکتار
۷- برنامه ریزی برای مبارزه با مگس زیتون و مدیترانه در حدود ۶۰/۰۰۰ هکتار
توسعه تحقیقات در سراسر کشور با هماهنگی مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌ها منجر به کیفیت بالاتر علمی، کارایی استفاده از منابع، نتایج کاربردی و ترویج گسترده‌تر نتایج پژوهش در حوزه گیاه‌پزشکی می‌شود. این همکاری فقط در شرایطی اتفاق می‌افتد که علاقه و هم‌سویی اهداف، رهبری و حمایت از منافع متقابل وجود داشته باشد. مؤلفه‌های همکاری موفق شامل تسهیل فرآیندها و ساختارها، مدیریت، دیدگاه‌های مشترک و در نهایت تأمین بودجه کافی برای پژوهش و کاربردی کردن یافته‌های آن است. برای ایجاد هماهنگی تحقیقات ملی گیاه‌پزشکی، ایجاد کمیسیون سیاست‌گذاری حفظ نباتات و توافق بر سر ساختارها و چالش‌های مهم گیاه‌پزشکی کشور ضروری است.
یادداشت از: دکتر مسعود لطیفیان، معاون کنترل آفات سازمان حفظ نباتات کشور
