کاشت و نگهداری انجیر

کاشت و نگهداری درخت انجیر مختص مناطق گرمسیری است. چون این درخت در مناطق سرد امکان رشد و باروری چندانی ندارد. به همین خاطر بسیاری از افراد پرورش درخت انجیر را در محیط داخلی منزل امتحان می کنند.

کاشت درخت انجیر در گلدان امکان شباهت سازی برای رشد را فراهم می کند. عده ای نیز کشت باغچه ای درخت انجیر را ترجیح می دهند اما در فصل زمستان پوشش مناسبی برای محافظت از سرما ایجاد می کنند.

انواع انجیر : خوراکی و غیر خوراکی می باشد.

انواع انجیر خوراکی: ازمیر، معمولی، سان پدرو

انجیر استهبان از نوع ازمیر می باشد که محصول دوم آن اقتصادی و قابل استفاده است . ارقام آن عبارتند از انجیر سیاه ، سبز ، شاه انجیر و کشکی.انجیر های معمولی به صورت پارتنوکارپیک تولید شده و نیازی به گرده افشانی ندارد.( انجیرهای سیاه موجود در بازار )انجیرهای غیر خوراکی به نام ” بر ” نامیده شده که زمستانه ، بهاره ، تابستانه دارند و از نوع بهاره آن برای ” بردهی ” یا گرده افشانی درخت انجیر استفاده می شود.

گیاه شناسی انجیر

درخت انجیر از تیره توت هاست، و با نام لاتین فیکوس (Ficus) شناخته میشود، و از خانواده موراسه‌ (Moracee) میباشد، این گیاه دارای ۶۰۰ گونه می‌باشد که اغلب انواع آن وحشی یا زینتی هستند، مانند درخت معروف به درخت کاتوچو (فیکوس الاستیکا) که هم زینتی است و هم صنعتی.

از انواع زینتی این گیاه، میتوان به فیکوس بنگالنسیس و فیکوس رلیگیوزا اشاره کرد، که در تزئینات و به عنوان گیاه آپارتمانی مصرف زیاد دارند.

انواعی که در باغبانی از نظر مصرف میوه آن مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از: فیکوس کاریکا، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا.

نور مورد نیاز درخت انجیر

درخت انجیر یک گیاه نیمه گرمسیری است و در محیط پرنور کشت می شود.این درخت به تابش مستقیم نور خورشید برای رشد و ثمر دهی نیاز دارد.انجیر زمستانهای ملایم همراه با بارندگیهای پراکنده و تابستانهای گرم را بیشتر ترجیح می دهد علیرغم اینکه انجیر بومی نواحی نیمه بیابانی است، درجه حرارتهای پایین زمستان، بیشتر از گرمای بالای تابستان کشت آن را محدود می سازد، بطوری که درختان انجیر گرمای شدید را بدون خسارت جدی به کیفیت میوه تحمل می کند.

انجیر مانند هر گیاه خزان دار نیمه گرمسیری که به شرایط خشک آب و هوایی وابسته است تحت شرایط رطوبت نسبی پایین، تابش شدید نور خورشید، درجه حرارت بالای تابستانه (۳۵ تا ۴۲ درجه سانتیگراد در ماههای تیر و مرداد) و زمستانهای ملایم به خوبی رشد می کند. اگر پرورش درخت انجیر را در محیط منزل و در گلدان انجام می دهید، این گلدان را در محل مناسبی برای دریافت تابش روزانه قرار دهید.

وضعیت بارندگی

میزان بارندگی مطلوب برای کاشت دیم درخت انجیر، ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر در سال با پراکنش مناسب از اواسط پاییز تا اوایل بهار می‌باشد. امکان کاشت دیم انجیر در مناطقی که متوسط بارندگی سالیانه زیر ۳۰۰ میلی‌متر باشد نیز وجود دارد منتها در صورت کاهش قابل توجه میزان بارندگی، نوع کاشت به‌ناچار به آبی تغییر خواهد کرد.

بارش باران در زمان تلقیح و بردهی درخت بسیار مضر بوده و محصول را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. بارندگی همزمان با برداشت نیز باعث خرابی و کاهش کیفیت محصول می‌گردد. در آب و هوای مرطوب، میوه انجیر درشت و دم آن طویل شده اما از مقدار شیرینی آن کم می‌شود. در آب و هوای خشک نیز دم میوه کوتاه شده و حتی به کلی از بین می‌رود ولی اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.

باد

وزش باد یا بارندگی در طول انجام عمل بار دهی ممکن است با ایجاد اختلال در پرواز طبیعی زنبور انجیر (Blostophaga) در انجام فعالیت گرده افشانی و تشکیل میوه، وقفه و ممانعت ایجاد کند. با وجود این، وزش نسیم ملایم در هنگام خشک شدن میوه مناسب است. زیرا به رسیدن مطلوب میوه ها کمک می کند.

نیاز سرمایی درخت انجیر

۱۰۰ تا ۴۰۰ ساعت دمای کمتر از هفت درجه سانتی گراد نیاز سرمایی درخت انجیر را بر طرف می کند. مقاومت درخت انجیر به سرما به عواملی مانند رقم انجیر ، سن ، سلامتی درخت و شرایط فیزیولوژیکی آن بستگی دارد. کاهش دما از عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر است و مناطقی که دارای سرمای شدید زمستانه هستند مکان مناسبی برای کشت درخت انجیر نیستند.

میزان مقاومت انجیر در برابر سرما

درختان انجیر به سرمای زمستان حساسیت بیشتری دارند میزان حساسیت به سرما در بیشتر ارقام انجیر به اندازه مقاوم ترین درختان پرتقال گزارش شده است. همچنین مقاومت آن از درختان انار کمتر است. مقاومت این درخت به سرما، رقم، سن، سلامتی درخت، و شرایط فیزیولوژیکی آن بستگی دارد. درختان جوان نسبت به سرما حساسیت بیشتری نشان می دهند. درختان جوان در سرمای ۳- درجه سانتیگراد طی ماههای آبان و آذر آسیب دیده و با درجه حرارتهای ۹- درجه سانتیگراد در اواسط زمستان از بین می روند.

درختان انجیر در اوایل شروع فصل سرما مقاومت کمتری دارند که با پیشرفت رکود، درجه حرارت های پایین تر مقاومت بیشتری پیدا می کنند بطوری که درجه حرارت های ۳- تا ۶- درجه سانتیگراد در اوایل فصل زمستان ممکن است درختان را بخشکاند. ولی با پیشرفت مرحله رکود این امر بسته به رقم، در درجه حرارت های پایین تر از ۱۰ درجه سانتیگراد تحقق می یابد. اندامهای جوان درخت نسبت به سرما حساسیت بیشتری دارند.

درجه حرارت های ۸- تا ۱۰- درجه سانتیگراد، شاخه های جـوان را از بین می برد، در حالیکه تنه درخت در درجه حرارت ۱۲- تا ۱۵- درجه سانتیگراد نابود می شود ولی ممکن است اندامهای زیر زمین، شاخسارهای جدیدی را در فصل رشد بعد بوجود آورند. ریزش زودتر از موعد که ممکن است به وسیله حمله آفات و بیماریها و یا خشکسالی ایجاد شده باشد، حساسیت درخت را به سرما بیشتر می کند.

علاوه بر سرمای پاییزه و زمستانه که گفته شد سرما در اوایل فصل بهار نیز یکی دیگر از عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر است. سرمای بهاره موجب آسیب به جوانه ها تازه رشد کرده می شود. چون میوه درخت انجیر بر روی شاخه های یک ساله رشد می کند خشک شدن سر شاخه ها در اثر سرما باعث کاهش میزان محصول درخت می شود.

خاک مناسب برای کاشت درخت انجیر

درخت انجیر از حیث بافت خاکی مناسب، می توان به اصطلاح خودمانی گفت که بسیار قانع است و در هر نوع بافت خاک، توانایی رشد مناسب را خواهد داشت و چون ریشه های درخت انجیر کاملا سطحی است، در تابستان های گرم و اراضی خشک آسیب پذیر است مگر آنکه به وسیله ی آبیاری کافی، رطوبت لازم در اطراف ریشه درخت تامین شود.

روش تکثیر درخت انجیر

روش های ازدیاد انجیر در دو دسته تکثیر جنسی و غیر جنسی قرار می گیرند. از تکثیر جنسی زمانی استفاده می شود که شما دانه های درشتی از میوه انجیر به دست آورده باشید. به گونه ای که این دانه ها زیر دندان شما مشخص باشند. تکثیر غیرجنسی به روش های مختلفی چون پیوند، خواباندن شاخه، پاجوش و قلمه زدن تقسیم می گردد. قلمه زدن رایج ترین روش برای تکثیر درخت انجیر است.

• تکثیر به روش قلمه زدن

در روش کاشت مستقیم قلمه، نخست گودال‌هایی به عمق ۱ تا ۱.۵ متر و طول و عرض حدود ۸۰ سانتی‌متر تا یک متر حفره شده و در اسفند تا اوایل فروردین، قلمه‌های ۳ یا ۴ ساله و یا مسن‌تر که ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر طول و ۲ تا ۴ سانتی‌متر قطر دارند، تهیه شده و کاشته می‌شوند. فواصل بین گودال‌ها بسته به قدرت نهایی درختان حاصله از ۶ تا ۱۲ متر متغیر است.

در روش کاشت خزانه‌ای قلمه، ابتدا شاخه‌های ۲ یا ۳ ساله به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر را از درخت سالم و قوی در اواخر فصل پاییز و قبل از فرارسیدن سرما جدا می‌کنند. قلمه‌های حاصله، پس از دسته‌بندی در خاک مرطوب با دمای ۵ تا ۶ درجه نگهداری می‌شود. در اواخر زمستان تا اوایل بهار، قلمه‌ها را در هوای آزاد بر روی خطوطی به فاصله ۴۰ تا ۴۵ سانتی‌متر می‌کارند. هنگام کاشت انجیر باید توجه داشت تنها آخرین جوانه از خاک بیرون باشد. قلمه‌های کاشته شده خیلی زود و آسان ریشه داده و رشد خود را شروع می‌کنند. یک‌سال بعد قوی‌ترین آنها که بهتر از سایر قلمه‌ها رشد کرده‌اند جدا کرده در اردیبهشت ماه در چاله‌هایی به طول، عرض و عمق حدود ۵۰ سانتی‌متر کاشته می‌شوند. این روش آسانترین راه ازدیاد درخت انجیر است.

در تکثیر و ازدیاد درخت به‌وسیله قلمه، بایستی توجه داشت شاخه‌ها رسیده و از درخت سالم و قوی انتخاب شوند.

• تکثیر انجیر به وسیله پاجوش

برای کاشت درخت انجیر با پاجوش بهتر است در بهمن یا اسفند دست به کار شوید و پاجوش ها را داخل حفره های آماده بکارید. تنها ۲ یا ۳ شاخه از نهال باقی بگذارید. برای کشت آبی حفره ای به اندازه ۲ متر ایجاد و حالا ۱.۵ متر از آن را با خاک پوشش دهید. حفره را آبیاری کرده و شاخه را درون آن بگذارید.

• تکثیر به روش خواباندن شاخه

شاخه های انجیر را در حالیکه از درخت مادر جدا نشده باشند.هر گاه در خاک بخوابانند پس از مدتی ریشه داده از هر جوانه یک نهال به وجود می آید. ولی از آنجایی که قابلیت انعطاف چوب انجیر کم است و خیلی آسان می شکند معمولاً از این روش کمتر استفاده می شود.

• تکثیر انجیر با استفاده از پیوند زدن

برای تولید انجیرهای مختلف مانند شاه انجیر، انجیر نوع سیاه، متی، سبز و بر از پیوند استفاده می شود. زمان مناسب برای پیوند درخت انجیر اردیبهشت و روش مناسب انتخاب شده برای پیوند روش لوله ای است.

نکات مهم برای کاشت درخت انجیر

در فصول رویش گیاه (بهار و تابستان) باید کوددهی را به شکل مایع انجام دهید. این کوددهی در فصل بهار و تابستان هفته ای یک بار انجام می شود. مخصوصاً زمانی که درخت دارای میوه شده است.

بهتر است برای انجام کوددهی زمان مشخصی در هفته را تعیین کنید اما در میزان و دفعات کوددهی برای رشد درخت انجیر زیاده روی نکنید. چون در این صورت مشکلات زیادی را برای درخت به دنبال خواهد داشت.

زمان برداشت میوه انجیر را با دست خود تعیین کنید. وقتی که انجیر به اندازه کافی نرم شده باشد، یعنی رسیده و آماده چیدن است.

برای جلوگیری از حملات پرندگان به انجیرها، حفاظ مناسبی حول درخت انجیر ایجاد کنید.

آفات و بیماری های انجیر

• پوسیدگی قهوه‌ای(درونی) میوه انجیر

پوسیدگی قهوه‌ای(درونی) میوه انجیر بیماری ناشی ازقارچ ناقص Fusarium moniliforme است که اسپورهای آن با زنبور Blastophaga به داخل میوه‌ی انجیرانتقال می‌یابد وموجب پوسیدگی داخل میوه می‌شود .

• لکه برگی سرکوسپورایی انجیر

یکی از بیماری های درخت انجیر بیماری لکه برگی است. این بیماری یک بیماری شایع میوه مرکبات است اما بسیاری از محصولات دیگر را نیز درگیر می کند. این بیماری در اواییر :

بیماری درایران ناشی از مخمر Hanseniospora osmophila است که با مگس سرکه یا سوسک میوه انجیر از طریق چشم میوه انجیر به داخل آن انتقال می‌یابد. این مخمر‌ها باعث ترشیدگی، ایجاد بوی الکل و تغییر رنگ میوه می شوند.

• شانکر یا خشکیدگی سرشاخه انجیر

بیماری به صورت زخم در ساقه و شاخه های انجیر ظاهر می شود.زخم ها به هم می پیوندند و طی چند سال سبب خشگیدگی شاخه ها و مرگ درخت می گردد. چنان چه شدت بیماری زیاد باشد ممکن است در سال اول آلودگی شاخه ها خشگ شوند.روی نواحی آلوده نقاط سیاهی ظاهر می شوند که پیکنیدیوم های قارچ هستند.

عامل آن، از شاخه قارچهای ناقص عامل بیماری خشگیدگی سرشاخه های انجیر می باشد. این قارچ تولید دو نوع اسپورPhomopsis sp قارچ (پیکنیدیوسپور) می کند. یک نوع تک سلولی بیضوی شکل و نوع دیگر یک سلول نخی شکل می باشد.

از شاخه آسکومیکوتا می باشد.آسکوسپورهای این قارچ دو سلولی شفاف می باشند Diaporthe cineracensتلئومورف قازچ نقشی در انتشار بیماری ندارند.آلودگی توسط اسپورهای غیر جنسی(پیکنیدیوسپورها) از راه زخم های تازه انجام می شود.

برداشت انجیر

انتخاب زمان مناسب برداشت انجیر تازه یکی از عوامل مهم توفیق در انجیر کاری تلقی می شود. به طوری که وقتی انجیر چیده می شود. چنانچه شیرابه از آن خارج شود علامت آن است که میوه هنوز نرسیده است و احتمالاً حالت سوزاندگی در این مرحله به دلیل آنزیم هیدرولیز کننده پروتئین فی سین است.

قبل از شروع به برداشت میتوان از رسیدن انجیر از طریق رنگ، بافت و طعم میوه اطمینان حاصل کرد و اصولاً کیفیت میوه را میتوان با اندازه گیری نسبت قند به اسید، مواد جامد و محلول و تردی آن تعیین کرد. برداشت محصول تازه، به کمک دست و با دقت صورت میگیرد و برای اینکار لازم است شاخه های باردار را پایین کشیده و میوه را از دُم آن از شاخه جدا کرده و در جعبه هایی که برای اینکار از قبل آماده شده اند قرار داد.

بهتر است تنها یک ردیف یا حداکثر دو ردیف انجیر تازه در داخل جعبه قرار داده شود تا از لهیدگی آن جلوگیری شود. میوه تازه پس از چیدن باید در محل خنکی نگهداری و سپس در اسرع وقت به بازار مصرف ارسال گردد. در صورتیکه انجیر به منظور استفاده خشکباری باشد برداشت آسانتر است زیرا میوه بر روی درخت قسمتی از آب خود را از دست داده و پلاسیده مـی شود و بـا کمترین تکان ریـزش می کند.