«معجزه آبخیزداری» | راهکار اساتید دانشگاهها برای کنترل سیل سیستان و بلوچستان
آبخیزداری از جمله راهکارهای مؤثری است که کارشناسان و اساتید دانشگاهها برای مقابله با وقوع سیلاب در استان سیستان و بلوچستان بر انجام آن تأکید دارند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سیلاب استان سیستان‌وبلوچستان یکی از سیلابهای سهمگین سال ۱۳۹۸ بود که خسارتهای زیادی به‌دنبال داشت. در این سیل ۱۴ شهرستان در این استان تحت تأثیر قرار گرفتند. این شهرستانها شامل ایرانشهر، چابهار، خاش، دلگان، سرباز، سیب و سوران، فنوج، کنارک، مهرستان، میرجاوه، نیکشهر و هیرمند بودند. در این سیلاب، شهرستانهای کنارک، فنوج، دلگان، چابهار و سرباز که جزء شهرستانهای نیمۀ جنوبی استان بودند شرایطی بحرانی را تجربه کردند.
قطع محورهای ارتباطی ۵۰۰ روستا، بسته شدن ۲۶ محور ارتباطی فرعی، قطع برق ۱۳۰ روستا، از مدار خارج شدن شبکۀ توزیع آب آشامیدنی ۳۰۰ روستا در مناطق مرکزی و جنوبی، قطع شدن شبکۀ ارتباط تلفن در شهرستانهای استان و همچنین آبگرفتگی معابر و منازل مسکونی در مناطق شهری و روستایی از جمله آسیبهای وارده به مناطق سیل‌زدۀ این استان بود. بخش دیگری از خسارتهای سیل در این استان به‌قرار زیر است:
- تخریب ۲۷هزار هکتار از اراضی دیم و آبی در سطح استان
- خسارت به ۷۸۰۰ هکتار از باغها و ۱۴۵۴ حلقه چاه در سطح استان ( ازجمله نابودی ۴۰۰۰ هکتار باغ موز)
- تلف شدن ۳۲۰۰ رأس دام سبک و سنگین و تخریب کامل ۶۹۱ دامداری و ۹۵۲ کلنی زنبور عسل
- تخریب ۱۵ واحد گلخانه، ۵۴۶ رشته قنات و ۱۶۱ کیلومتر جادۀ بین مزارع
- خسارتی بین ۲۰ تا ۱۰۰ درصد به بیش از ۲۰ هزار واحد مسکونی در استان سیستان و بلوچستان
به‌گفته مسئولان، سیلاب سیستان و بلوچستان بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان به زیرساختهای استان و بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی خسارت وارد کرده است. با درنظر گرفتن خسارات دیگر، خسارات سیل استان سیستان و بلوچستان حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
آمار ثبت‌شده در ایستگاههای هواشناسی استان سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که این استان در مقایسه با ۲۰ سال اخیر بارشهای بی‌سابقه‌ای دریافت نموده است. بر اساس آخرین اطلاعات دریافتی از ۱۵ ایستگاه باران‌سنجی، میزان بارش دریافتی استان بیش از ۱۰۰ میلی‌متر گزارش شده که معادل بارشهای یک سال زراعی استان در بلندمدت است.
از جمله ابعاد سیل استان سیستان و بلوچستان می‌توان به دبی سیلاب در برخی مقاطع اشاره نمود به‌طوری‌که حجم آب پس از پر شدن برخی سدها (زبردان، پیشین، کلک و خیرآباد) در منطقۀ حادثه‌دیده با دبی ۳۵۰۰ مترمکعب در ثانیه سرریز شد. اگر این حجم با تمام آنچه مناطقی در استان گلستان ویران کرد و ۵۷۰ مترمکعب در ثانیه بود، مقایسه شود نشان خواهد داد که شدت حدود ۶برابری سرریز آب در سیستان و بلوچستان نسبت به سیلاب گلستان به ثبت رسیده است که خسارات بسیاری به‌خصوص در بخش کشاورزی به‌دنبال داشت.
دربارۀ علت این خسارات، جهانگیر عابدی کوپایی رئیس دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: «بررسی‌ها نشان داد که اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در بالادست رودخانه در مناطق عورکی و زرآباد باعث ایجاد رسوبات بسیار بر اثر سیلاب و وارد شدن آنها به مزارع و باغها و ایجاد خسارتهای فراوان به‌ویژه به باغ‌های موز شد.»
همچنین به گزارش روابط عمومی دانشگاه صنعتی اصفهان، شش عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با تأکید بر اینکه برای مقابله با سیل در استان سیستان و بلوچستان باید عملیات آبخیزداری در سطح این استان پهناور انجام شود، این پیشنهادها را برای پیشگیری از سیلهای مشابه در این استان مطرح کردند:
انجام طرح‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای در سرشاخه‌های بالادست رودخانه‌های مناطق در معرض سیل شامل احداث بندهای مخزنی و تأخیری، گابیون‌بندی، حفاظت سواحل، شیب‌کاهی بستر سرشاخه‌ها و کنترل رسوب، بندهای رسوب‌گیر و عملیات آبخیزداری، لایروبی و پاکسازی بستر همه رودخانه‌های درگیر در سیل و عملیات به‌سازی و پایدارسازی سواحل رودخانه‌ها، تهیه آیین‌نامه تعیین حریم بستر و آزادسازی حریم رودخانه‌ها و جلوگیری از تصرفات در بستر و حریم رودخانه‌ها، بازنگری و بازطراحی سد کاریانی با در نظر گرفتن سیلاب اخیر و انجام اصلاحات در طرح سد و تأسیسات هیدرولیکی مربوطه، انجام مطالعات خاک منطقه، بررسی امکان کشت گیاهان مثمر با هدف تثبیت خاک و کمک به اقتصاد کشاورزی منطقه و مطالعه جامع و تفصیلی بحران سیل در منطقه از منظر چهار مرحلۀ پیشگیری، آماده‌سازی، مقابله و بازسازی در بحران از جمله پیشنهادهای این هیئت برای مقابله و پیشگیری از خسارت سیلهای مشابه بود.
علیرضا سروری‌نژاد کارشناس آبخیزداری نیز دربارۀ اهمیت آبخیزداری در مقابله با سیل در استان سیستان و بلوچستان معتقد است: «برای کنترل سیل در سیستان و بلوچستان کارهای آبخیزداری و پخش سیلاب می‌تواند بسیار مؤثر باشد. کریدورهایی را که در آنها آب می‌آید و بدون هدف داخل تالاب می‌رود می‌توان با عملیات آبخیزداری و پخش سیلاب مدیریت کرد. در پخش سیلاب آب را در زون‌بندیهای خاص هدایت می‌کنند تا پوشش گیاهی ایجاد شود و میزان نفوذپذیری افزایش یابد.»
به‌گفتۀ سروری‌نژاد مدیریت جزیره‌ای سیلاب در این استان سبب خواهد شد که با وجود وقوع سیل در بخش سیستان، این قسمت از استان حداکثر تا شهریورماه آب برای تأمین نیازهای مردم در اختیار داشته باشد. او همچنین بر این باور است که با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در بخش بلوچستان، می‌توان این منطقه را به صادرکننده آب تبدیل کرد.
کلام آخر آنکه با توجه به موقعیت بی‌نظیر استان سیستان و بلوچستان و وسعت ۱۸میلیون و ۷۵۰هزار هکتاری این استان و نیز واقع شدن سواحل استراتژیک مکران در این استان که مقام معظم رهبری همواره بر توسعۀ آن تأکید داشته‌اند، عملیات آبخیزداری علاوه بر اینکه می‌تواند مخاطرات سیل را به حداقل برساند، می‌تواند به‌عنوان محور توسعۀ استان باشد. آبخیزداری در این استان می‌تواند توسعۀ همزمان صنعت و کشاورزی و در نهایت رضایت جوامع محلی و کاهش مهاجرت و بهبود معیشت و کسب‌وکار ساکنان این استان را به‌دنبال داشته باشد.
