آماده سازی محل پرورش آبزیان (قسمت دوم)

آماده سازی محل پرورش آبزیان خود یک بخش مهمی از کار است که باید با دقت و به موقع انجام شود، در غیر این صورت برنامه تولید به تعویق افتاده و بهره برداری به حداقل خواهد رسید. هدف از این بخش آماده نمودن استخر برای شروع دوره پرورش آبزیان است که شامل ترمیم یا تعویض، تمیز و ضدعفونی كردن محل پرورش آبزیان، شخم زنی، حذف علف های هرز، آهک پاشی، نصب تجهیزات، آبگیری و هوادهی هر استخر است.قبل از شروع فعالیت در زمینه پرورش ماهی باید ابتدا امکانات و توانمندی های بالقوه و بالفعل منطقه را مورد بررسی قرار داد. چنانچه برای فعالیت مورد نظر مناسب بود آنگاه نسبت به شروع پرورش اقدام نمود. انتخاب محل مناسب برای راه اندازی محل پرورش از چند جهت حائز اهمیت است و ضرورت دارد برای آن مطالعات جامعی در زمینه های گوناگون از جمله موارد زیر انجام پذیرد:

ساختار آکواریوم

انواع مختلف آکواریوم

الف) آکواریوم قرنطینه: آکواریوم های کوچک به حجم ۱۰ لیتر که فقط به پمپ هوا و فیلتر نیاز دارند و برای ساخت آنها از شیشه های به قطر ۲ میلی متر استفاده می شود. این آکواریوم ها برای نگهداری ماهیان خریداری شده و به طور موقت جهت اطمینان از سلامت آنها به کار می روند.

ب) آکواریوم تکثیر و پرورش: به طور کلی چون نگهداری انواع ماهیان در یک آکواریوم، امکان تولید مثل آنها را از بین می برد لازم است برای تخم ریزی، ماهیان از هم تفكیك شوند و آکواریوم با طراحی خاص بسته به نوع گونه آماده شود. مثلاً برای تخم ریزی سیچلایدها از یک گلدان وارونه، برای آنجل از یک تخته سنگ صاف با زاویه ۵۰ درجه و برای کاراسین ها پوشش گیاهی نیاز است. محل قرارگیری آکواریوم های تکثیر از اهمیت به سزایی برخوردار است؛ زیرا برخی از ماهیان زینتی به نور شدید و تردد زیاد حساسیت دارند و باید شرایط محیطی برای این نوع آکواریوم ها قابل کنترل باشد. حتی گاهی رنگ پس زمینه آکواریوم نیز دارای اهمیت است.

ج) آکواریوم آب شور: به دلیل مشکلات موجود در فراهم کردن امکانات برای این گونه ها، در مناطقی که آب شور دریا به صورت طبیعی در دسترس نیست، درصد کمی از ماهیان آکواریومی را به خود اختصاص می دهند. یکی از مشکلات اساسی در نواحی دور از دریاهای آزاد، تهیه آب مورد نیاز این آکواریوم ها است. ماهیان آب شور نیاز به رسیدگی بالا دارند معمولاً هزینه های نگهداری آنها بالا بوده و نیاز به مخازن بزرگ و مرجان های زنده و یا مرده دارند.

آماده سازی استخر

آماده سازی استخر پرورش ماهیان گرمابی

آماده سازی استخرهای خاکی که عمدتاً برای پرورش ماهیان گرمابی (کپور ماهیان) مورد استفاده قرار می گیرند، شامل تمام فعالیت هایی است که استخر را از هر نظر برای انتقال ماهی به آن مهیا کند و شامل مراحل زیر می باشد.

• تخلیه و پاكسازی استخرها (در صورت استفاده از استخر در دوره قبل)
• آهك پاشی و كلرزنی
• برداشت خاك سیاه و لجن
• خشك كردن بستر خاك استخر
• شخم و دیسك زدن بستر استخر
• ترمیم دیواره ها و شیب بندی كف استخرها
• آهك پاشی مجدد و آب گیری اولیه
• دادن كود پایه
• آب گیری نهایی
• نصب و كنترل صافی ها

آماده سازی استخر بتنی پرورش ماهیان سردابی

• تخلیه و پا كسازی استخرها
• شست وشوی استخرها
• خشك كردن استخر
• ضدعفونی و شعله افکنی
• شست وشوی بقایای مواد ضد عفونیك ننده
• آب گیری استخر

به دنبال یک فرایند آماده سازی مناسب می توان راندمان استخر را بالا برد و همچنین به ثبات پارامترهای فیزیکوشیمیایی کمک زیادی کرد.

تخلیه آب: از اصول اساسی در رابطه با آماده سازی قبل از ماهی دار كردن استخر ماهی، تخلیه آب استخر است تا مقدمات کار برای پرورش ماهی در دوره بعد مهیا شود. قبل از تخلیه آب استخر توجه به نکات زیر ضروری به نظر می رسد.

1. زمان تخلیه آب استخر: تخلیه آب استخر بهتر است در ابتدای صبح انجام شود.
2. سرعت تخلیه: به شکل، مساحت، عمق، شیب کف و نوع خروجی آن بستگی دارد.
3. روش تخلیه: آب استخر معمولاً به دو روش ثقلی و پمپاژ انجام می شود.

شست وشوی استخر: اگر برای اولین بار از حوضچه ها و کانال های کارگاه استفاده می شود، باید قبل از آب گیری، کلیه مصالح و مواد مصرفی را جمع آوری و حوضچه ها و کانال ها را شست وشو داد. اگر برای چندمین بار از استخر استفاده می شود، باید قبل از آب گیری، کلیه کانال ها و حوضچه ها تمیز و ضدعفونی شوند. پس از ضدعفونی استخرها اقدام به برقراری جریان آب نموده تا بقایای مواد مورد استفاده برای ضدعفونی از محل خارج شود.

در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی، بعد از صید، استخرها یک یا دو بار بسته به میزان خاک سیاه در بستر آن، بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر آبگیری و سپس تخلیه می شوند. در روش متراکم و فوق متراکم برای خارج کردن خاک سیاه از تراکتور نیز استفاده می شود.

خشک کردن استخر: پس از شست وشو محل پرورش آبزیان ، ورودی و خروجی های استخرها را بسته و بهتر است اجازه داد کف استخر تحت تابش نور خورشید خشک شود. در شرایط مناسب آب و هوایی حدود ۱۰ الی ۱۵ روز به طول می انجامد. این عمل مزایای زیر را در برمی گیرد.

1. تابش نور خورشید باعث تجزیه لجن و بقایای پوسیده گیاهان می شود و مواد آلی موجود در استخر به مواد معدنی مفید تبدیل می شوند.
2. در زمستان به دلیل سردی هوا انگل ها و پارازیت ها نابود می شوند و این به نوبه خود از ایجاد بیماری ها در ماهی جلوگیری می کند.
3.  خشک کردن کف استخر باعث افزایش تولید طبیعی استخر در فصل پرورش ماهی می شود.
4. کف استخر ضد عفونی می شود.

از بین بردن گیاهان دیواره استخر: باید توجه داشت که در محل پرورش آبزیان وجود پوشش گیاهی در شیب دیواره استخر و گاهی کف سبب استحکام دیواره می شود اما از طرف دیگر برای جلوگیری از بروز بیماری ها باید علف های کناره دیوارها را از بین برد، بهتر است علف های دیواره استخر از خاك بیرون آورده شود و یا در صورت خشک بودن استخر سوزانده شوند.

تمیز كردن آكواریوم ها: برای حفظ سلامت ماهی ها حتماً باید به صورت مرتب آکواریوم را تمیز كرد. باید توجه داشت که ماهیان زینتی بسیار حساس و خاص هستند. به همین دلیل هیچ گاه توصیه نمی شود که از صابون یا پاک کننده های شیمیایی برای ضدعفونی آکواریوم استفاده شود. این مواد ممکن است سلامتی ماهیان را به خطر بیندازد.

پمپ های مخصوصی وجود دارد که در آکواریوم تعبیه می شوند و به حفظ کیفیت آب کمک می کنند. این پمپ ها به طور دائم آب را تمیز می کنند، به این صورت كه آب آلوده را دریافت كرده و آب تمیز را وارد آکواریوم می کنند. توصیه می شود که یک بار در هفته زمانی که آکواریوم شروع به آلوده شدن می کند از این پمپ ها استفاده شود. همواره در حین کار با آکواریوم نکات ایمنی رعایت شود و برق آکواریوم قطع گردد.

برای جداسازی جلبک ها از دیواره آکواریوم و اشیای تزئینی بهتر است هر هفته ی كبار آكواریوم تمیز شود.

می توان هر چند روز یک بار فیلتر را تعویض کرد؛ اما تعویض فیلتر، هم زمان با تمیز کردن آکواریوم صورت نگیرد.

شخم یا دیسک زدن کف استخر: عملیات شخم زنی محل پرورش آبزیان به منظور افزایش تبادل اكسیژن بین هوا و لایه سطحی خاك انجام می شود كه در اثر آن، سطح تبادل هوا با خاك ۱۰ برابر خواهد شد. عمل شخم زدن استخر معمولاً به صورت سطحی ( ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر) انجام شده و شخم عمیق فقط در موارد زیر صورت می گیرد:

1. استخر وسیع بوده و از مقدار زیادی نی پوشیده شده باشد.
2. ضخامت لایه هوموسی کف استخر افزایش یافته و شخم زدن آن مشکل است.

لایه هوموسی بسیار ضخیم وقتی ایجاد می شود که استخر بسیار حاصلخیز باشد. در استخرهای با حاصلخیزی پایین یا متوسط نیاز چندانی به عملیات شخم زنی نیست بهترین نتیجه در مورد شخم زنی كف استخر زمانی حاصل خواهد شد كه خاك كف ۱۸۰ درجه زیر و رو شده باشد. باید در نظر داشت كه انجام شخم سطحی در مواردی كه رویش نی درون استخر زیاد باشد امكان تكثیر آن را از طریق قطعه قطعه كردن ریزوم فراهم میك ند. در طی عمل شخم زنی گازهای محبوس به جای مانده در لایه كف استخر (گاز آمونیاك و متان) به طور كامل خارج خواهد شد. بهترین وسیله جهت شخم زنی گاوآهن دوار است كه توسط تراكتور كشیده می شود. در صورت ایجاد كلوخ های بسیار بزرگ در كف استخر قبل از خشك شدن كامل آن، اقدام به دیسك زدن میك نند. این عمل موجب خرد شدن كلوخ ها و تكمیل عملیات شخم زنی خواهد شد. همچنین این عمل سبب بالا آمدن لایه های غیر حاصلخیز زیرین می شود بدون این که لایه های حاصلخیز مدفون شوند در عین حال سبب تراز شدن و یکنواختی بستر استخر و نابودی ریشه های درهم پیچیده گیاهان مضر و نامطلوب می شود. در استخرهایی که دارای میزان اندک پوشش گیاهی نی و خاک حاصلخیز هستند، زدن دیسک كفایت میكند.

 کنترل pH خاک و کف استخر: قبل از آب گیری و ذخیره سازی لازم است که وضعیت pH استخر به لحاظ میزان بار آلی آن با نمونه برداری از ۶ الی ۸ نقطه از آن بررسی شود. در صورتی که pH خاک کمتر از ۶ باشد می توان از ۵۰۰ کیلوگرم آهک کشاورزی در هکتار برای تعدیل pH استفاده کرد.

خاک به ضد عفونی و از بین بردن کیست انگل ها و آبزیان مضر کمک می کند. در pH آهک علاوه بر تنظیم آهک دهی اندازه ذرات آن مهم است و بهتر است به صورت ریز استفاده شود. از آهک می توان برای ضد عفونی استخرهای بتنی هم استفاده کرد برای این کار با محلول آب آهک ۱۰ درصد، دیوار و کف استخرهای بتنی ضدعفونی می شود.

درصورتی که pH  خاک بیش از  ۶.۵ باشد نیازی به استفاده از آهک نیست و در صورت امکان می توان از ۵۰۰ کیلو گرم در هکتار زئولیت استفاده کرد (البته قبل از شخم زنی اگر میزان خاک سیاه زیاد باشد می توان نسبت به لجن برداری این قسمت ها اقدام کرد).

تسطیح کف استخر و اصلاح شیب آن: اگر شیب استخر در طی انجام مراحل قبلی، دچار تغییراتی شده باشد، باید اصلاح شیب صورت گیرد؛ زیرا شیب مناسب هنگام تعویض آب و صید اهمیت دارد. همچنین لجن برداری و خارج کردن مواد آلی رسوب شده روی شیب ها ضروری به نظر می رسد. شیب مناسب ۱ به ۳۰۰ در طول ۱۰۰ متر در نظر گرفته می شود.

لای روبی زهکش ها: اگر زهکش مزارع در اثر رسوب مواد خارج شده از استخر و یا عوامل دیگر لای گرفته باید لای روبی شود به صورتی که کف زهکش حدود ۳۰ سانتی متر پایین تر از کف استخر باشد.

خرد کردن کلوخ های بزرگ خاک: بدین منظور می توان بعد از مرحله چهارم عمود بر شخم قبلی یک بار دیگر شخم زنی را انجام داد (در استخرهای خاکی) تا تمامی کلوخ های خاک خرد شده و به تکه های کوچک تر تبدیل شوند.

آهک پاشی: معمولاً آهك پاشی بعد از خشك كردن استخر در زمانی كه هنوز مقداری رطوبت در ته استخر وجود دارد و یا چاله های موجود در كف استخر حاوی مقداری آب هستند باید انجام شوند و در مواردی نیز در صورت زیاد بودن مقدار لجن و احتمال وجود تخم و یا لارو ماهیان هرز، قورباغه و مانند آن بعد از انجام عملیات شخم یك نوبت دیگر نیز آه كپاشی انجام می گردد. استفاده از آهک به خصوص درخاک های اسیدی نقش بسیار مهمی دارد. متعادل ساختن خاک یا آب استخر سبب رشد گیاهان و حیوانات آبزی و در نتیجه افزایش غذای طبیعی ماهیان می شود.

کوددهی استخرها: افزایش میزان تولید در واحد سطح به عوامل متعددی بستگی دارد. افزایش حاصلخیزی و میزان باروری آب استخر به وسیله کوددهی به عنوان یک عامل مهم باید مورد توجه واقع شود. با دادن کودهای آلی و شیمیایی کمبود مواد بیوژن نظیر ازت، فسفر و کلسیم و…، جبران گردیده و سبب تولید و افزایش سریع فیتوپلانکتون (زی شناوران) و باکتری ها می شود. فیتوپلانکتون و موجودات کف زی غذای اصلی برخی از ماهیان پرورشی (کپور ماهیان) هستند و مجموع آنها بازده طبیعی تولید ماهی استخرها را تعیین می کند.

اولین شرط اصلی محل پرورش آبزیان ، کوددهی استخرها شامل خنثی بودن خاک و آب است. در صورتی که اسیدی باشد باید pH با به کار بردن آهک، آن را خنثی کنند. زی شناوران گیاهی موجودات ریز یا میکروسکوپی هستند که عمل فتوسنتز را همانند گیاهان انجام می دهند. درطی فرایند فتوسنتز آب و دی اکسیدکربن را از محیط می گیرند و در حضور نور خورشید به مواد آلی تبدیل و مقداری نیز گاز اکسیژن تولید می کنند. اساس تغذیه ماهی کپور نقره ای را زی شناوران گیاهی تشکیل می دهند. میزان رشد کپور نقره ای بستگی کامل به تراکم و حضور زی شناوران گیاهی در استخر دارد. زی شناوران جانوری موجودات ریزی بوده كه از زی شناوران گیاهی تغذیه می کنند. میزان رشد و نمو و تکثیر زی شناوران جانوری به میزان حضور زی شناوران گیاهی بستگی دارد.

زی شناوران جانوری خود مورد تغذیه ماهی ها به ویژه ماهی کپور سرگنده قرار می گیرند.

کوددهی اصولی محل آبزیان باید همواره تحت نظر کارشناسان متخصص صورت گیرد تا با خطر کمبود اکسیژن محلول و در یک دامنه وسیع و تولید گازهای مضر مانند آمونیاک، متان و سولفید هیدروژن مواجه نشود. pH تغییرات اصولاً بسته به نوع پرورش ممكن است كوددهی در استخرهای پرورشی قبل از آب گیری استخر (كودهای حیوانی یا كود سبز)، در زمان آب گیری آن و در طول دورة پرورش (افزایش زی شناوران) صورت گیرد. کود گاوی بهترین نوع کود است و مقدار آن ۳ تا ۵ تن در هکتار است. کود گاوی به این دلیل استفاده می شود که در طول زمان پرورش به تدریج تجزیه می گردد و به دنبال آن ازت و فسفر در استخر آزاد و در نهایت فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون تولید می شوند. این زی شناوران باعث افزایش تولید ماهی در استخر می شود.

بیشتر بخوانید:

آماده سازی محل پرورش آبزیان (قسمت اول)