«معجزه آبخیزداری» | ۱۸ راهکار برای جلوگیری از بروز سیلاب
علی‌رغم اینکه ۵۰درصد از سیل‌های کشور در بسامدی پرتکرار تنها در ۷ استان اتفاق می‌افتد ولی متأسفانه شاهد درس‌نگرفتن مسئولان دولت از درس‌آموخته‌های پیشین برای پیشگیری از وقوع سیل در این مناطق بوده‌ایم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، کشور ایران در دهه‌های اخیر شاهد سیلابهای مخرب و ویرانگر بوده است، سیلاب‌هایی که کشور را متحمل خسارات جانی و مالی فراوانی کرده است. سیل‌های اخیر در استانهای گلستان، مازندران، فارس، سیستان و بلوچستان، لرستان و خوزستان از جمله مواردی است که خسارات مالی فراوانی را به‌دنبال داشته است.
اما آنچه در وقوع این سیل‌ها جای تعجب دارد، درس نگرفتن از درس‌آموخته‌های پیشین و غافلگیر شدن مسئولان در پی وقوع سیل است.
آمارها نشان می‌دهند ایران در زمرۀ کشورهایی است که زمینۀ مساعدی برای وقوع سیل‌های مخرب و ویرانگر دارد و مطابق گزارش‌های معتبر ۵۰درصد خسارت سیل‌های کشور در سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ در هفت استان گیلان، مازندران، لرستان، فارس، گلستان و ایلام و بوشهر به وقوع پیوسته است.
تحلیل آمارها نشان می‌دهد در این سال‌ها استانهای مازندران، گیلان و بوشهر با اختلاف نسبتاً زیادی در صدر استانهای حادثه‌خیز قرار داشته و در سالهای اخیر سیل‌های مخرب و با قدرت زیاد در آنها اتفاق افتاده است.
جای شگفتی و تعجب بیشتر آنکه متأسفانه مسئولان به‌جای یافتن چاره و راه‌حل برای پیشگیری از وقوع سیل‌های احتمالی، با بزرگنمایی سیل، در صدد شانه خالی کردن از قصورهای احتمالی خود بوده‌اند؛ برای نمونه بررسی سیل امسال استان خوزستان نشان می‌دهد علی‌رغم تمایل گستردۀ مدیران و مسئولان برای بزرگنمایی، سیل در این استان مسبوق به سابقه بوده و در ۱۰۰ سال اخیر استان خوزستان سیل‌های سهمگین را تجربه کرده است، از جمله این سیلاب‌ها می‌توان به سیلابهای سال ۱۳۱۲، ۱۳۲۵، ۱۳۴۷، ۱۳۵۸ و ۱۳۹۵ اشاره کرد. برای نمونه سیل سال ۱۳۹۵ استان خوزستان بیش از ۱۰۰۰میلیارد تومان خسارت به‌جای گذاشت.
نوار شمالی کشور و استانهای گیلان، گلستان و مازندران نیز از سیل‌های سهمگین و مخرب در امان نبوده که وقوع چندین سیل مخرب و مهیب در ۳۰ سال اخیر مؤید این مدعاست. سیل‌های مخرب در سالهای ۱۳۷۰، ۱۳۸۰، ۱۳۸۱ از جمله سیلابهای استانهای شمالی کشور است. طبق گزارش‌ها، سیل سال ۱۳۸۰ استان گلستان، علاوه بر خسارت انسانی قابل توجه، بیش از ۶۰ میلیارد تومان خسارت مالی به‌جای گذاشت و یک سال بعد نیز در این استان بر اثر سیل ۴۵ نفر کشته و بیش از ۲۰ میلیارد تومان خسارت به‌جای ماند، چرا که ۱۰۸ میلی‌متر در ۴ ساعت بارش اتفاق افتاد.
از این رو انتظار می‌رود مسئولان کشوری و استانی با اتخاذ تصمیمات صحیح و اصولی، از وقوع دوبارۀ سیلابهای مخرب و ویرانگر و ایراد خسارات سنگین مالی و جانی جلوگیری به‌عمل آورند و این مسئله جز با نگاه‌های پیشگیرانه امکان‌پذیر نخواهد بود. انجام عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح وسیع و گسترده و مشارکت‌های مردمی در این مسیر از جمله مسائل اصلی و اساسی خواهد بود که در بروز سیلابهای مخرب نقشی اساسی دارد و تجربیات مختلف و متعدد نیز این ادعا را ثابت می‌کند.
علاوه بر آبخیزداری و آبخوان‌داری (پخش سیلاب) باید فعالیت‌ها و اقدامات اساسی نیز توسط مسئولان مورد توجه واقع شود، برخی از این اقدامات عبارت است از:
- توجه به مدیریت جامع و یکپارچۀ حوزۀ آبریز
- توجه به طبیعت در برنامه‌ریزی‌های شهری و عدم دخالت در آن به‌بهانه‌های توسعه‌ای نادرست
- اتخاذ راهبردهای صحیح و دقیق برای مقابله با سیل در سطح ملی و منطقه‌ای
- تهیۀ نقشه‌های مناطق و پهنه‌های سیل‌خیز در مقیاس‌های کلان سرزمینی، منطقه‌ای، محلی و شهری
- جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی به‌خصوص جنگلها و مراتع کشور
- جلوگیری از تعدّی و دست‌اندازی به حریم و بستر رودخانه‌ها و نهرها با ایجاد ابنیه و ساختمان‌ها، معابر ترافیکی، فضای سبز، پارک، اماکن تفریحی و گردشگری و غیره
- رعایت اصول شهرسازی مبتنی بر تاب‌آوری
- رعایت اصول آمایش سرزمین در توسعۀ شهری و روستایی و جانمایی دقیق و صحیح اماکنی مثل بیمارستان، فرودگاه، راه‌آهن و خطوط ریلی، پادگانها و غیره و قرار ندادن آنها در مسیر سیل
- انجام عملیات آبخیزداری در بالادست حوزۀ آبریز و سدها
- توجه جدی به مدیریت کاربری اراضی و توسعۀ شهری
- مدیریت مناسب مخازن سدها و جلوگیری از ورود گل‌ولای به سدها با انجام عملیات آبخیزداری و کشاورزی در بالادست حوزۀ آبریز
- ایجاد سامانۀ پایش و هشدار سیلاب در حوزه‌های شهری و روستایی به‌خصوص مناطق مستعد سیل
- توجه جدی به توسعۀ پایدار و همه‌جانبه در بالادست حوزۀ آبریز
- جلوگیری یا محدود کردن توسعۀ جدید در نواحی سیل‌خیز
- آموزش همگانی و عمومی (به‌خصوص برای افرادی محلی که در مناطق مستعد سیل زندگی می‌کنند)
- نظارت دقیق بر منابع طبیعی کشور به‌ویژه جنگلها و مراتع به‌منظور جلوگیری از تعدی و دست‌اندازی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای
- توجه به کشت روی اراضی شیب‌دار
- جبران خسارت با بیمه به‌خصوص برای مناطقی که مستعد سیل هستند.
