خصوصیات عمده گوسفند

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام – پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ گوسفند ازنظر جانورشناسی متعلق به دسته نشخوارکنندگان (Ruminatia) می‌باشد. از دیدگاه سودمندی همه نشخوارکنندگان در زندگی بشر مهم می‌باشند. زیرا این حیوانات علف‌خوار قادر هستند تا مواد گیاهی غیرقابل مصرف انسان را که اهمیت خاصی را دارا نیستند مصرف و فراورده‌های باارزشی را تولید نمایند.

اهمیت این حیوانات وقتی بیشتر روشن می‌شود که نگاهی به نوع مناطق خشکی زمین بیاندازیم. از مجموع سطح زمین حدود یک سوم آن یعنی ۱۳/۷ میلیون هکتار خشکی می‌باشد. از این مقدار ۴-۳% توسط مناطق شهری و صنعتی تصرف و ۱۰% آن تحت کشاورزی می‌باشد.

در این میان میزان مناطق غیرقابل بهره‌برداری شامل ۱۵% خشکی‌ها است (فعالیت فتوسنتزی در آنها قابل توجه نمی‌باشد و شامل کوه‌های مرتفع، صحراهای بی‌ثمر و زمین‌های پوشیده از یخ و برف پایدار است) و وسعت مناطق جنگلی که ممکن است بخشی از آنها توسط حیوانات چرارونده مورد استفاده قرار بگیرد حدود ۳۰-۲۸% خشکی‌ها است و باقیمانده زمین‌ها که حدود ۴۰% خشکی‌ها است شامل مراتع می‌باشد که برای چرا مناسب می‌باشد.

این مراتع شامل علفزارها، جلگه‌های بی‌درخت (Savannas) بوته‌زارها، اغلب صحراها، جلگه‌های بی‌درخت پوشیده از برف (Tundra) سرزمین‌های آلپ، باتلاق‌های ساحلی و چمن‌زارهای مرطوب است.

به این ترتیب با تصور عدم وجود نشخوارکنندگان تولید محصولات مفید برای انسان از این بخش اعظم زمین غیرممکن خواهد بود. در این میان نقش گوسفند و بز به‌دلیل دارا بودن خصوصیت مهمی مانند قدرت راهپیمایی، مقاومت در مقابل کمبودها و استفاده از مواد با ارزش پایین دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد.

یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که گوسفند و بز به ترتیب ۱۱ و ۹هزار سال پیش اهلی شده‌اند که احتمالاً مصادف با زمانی بوده است که کشت محصولات کشاورزی در پی آخرین دوره یخبندان زمین توسعه پیدا کرده است.

انسان درمورد گوشت، شیر، لباس، پناهگاه، اسلحه و ابزار آلات به این حیوانات محتاج بوده است. این احتیاج در دنیای امروز به‌

خصوص در زمینه شیر و گوشت و بسیاری از فراورده‌های دیگر حداقل به همان‌اندازه است

بر اساس آمار سازمان و خوار وبار جهانی (FAO) در سال ۲۰۱۰ بیش از یک میلیارد راس گوسفند با تنوع نژادی بیش از ۲۰۰ نژاد در سرتاسر جهان مورد پرورش قرار گرفته‌اند.

کشور ایران در همین سال از مجموع ۱۴۰میلیون واحد دامی‌ (Animal Unit) با داشتن ۵۴میلیون راس گوسفند با ۲/۵ درصد گوسفندان دنیا در رتبه چهارم جهان قرار دارد.

به‌منظور تبدیل واحد حیوانات کوچک و بزرگ به یک واحد ثابت و استاندارد، واحد دامی را درنظر می‌گیرند. یک میش بالغ با وزن متوسط ۵۰ کیلوگرم را به‌عنوان یک واحد دامی درنظر می‌گیرند.

از تولیدات عمده گوسفند، گوشت قرمز است که تولید آن در دنیا حدود ۴۴% کل گوشت تولیدی می‌باشد، علاوه بر گوشت قرمز، محصولاتی مانند شیر فرآورده‌های لبنی، پشم، و چرم نیز از تولیدات مهم گوسفند محسوب می‌گردند.

حتی بقایای کشتارگاه گاهی مانند چربی (تولید صابون و مواد شیمیایی و خوراک  روده (به‌عنوان غلاف سوسیس و تولید نخ‌های جراحی) خون، کبد، غدد آدرنال، پانکراس و سایر بافت‌ها و غدد (در تولید محصولات داروئی) موردمصرف دارند.

باتوجه به همه نقاط قوت و پتانسیل‌های موجود برای پرورش گوسفند در کشور، مواردی نیز همیشه مانع توسعه هرچه بیشتر صنعت پرورش گوسفند در کشور گردیده است.

گوسفندان در برابر آسیب‌های بیرونی و بیماری‌های انگلی نسبت به سایر دام‌ها حساس‌تر است. بروز و شیوع بیماری‌های انگلی داخلی و خارجی در کشور سبب شده که هر ساله مبالغ قابل توجهی را به‌لحاظ اقتصادی باید صرفه مبارزه با آن نمود.

علاوه بر این به‌دلیل امکان انتقال بیماری و آلودگی انگلی این حیوانات به سایر حیوانات و حتی انسان درمان و کنترل این اختلالات در گوسفند باید مورد توجه اکید قرار گیرد. امروزه بیش از ۹۰ نوع مختلف از آلودگی‌های عفونی و انگلی از حیوانات به انسان هستند شناخته شده است.

از دیگر مشکلات پرورش گوسفند در ایران عدم اصلاح نژاد گوسفندان ایرانی است. به همین خاطر صفات اقتصادی (ضریب تبدیل، رشد روزانه، تولیدمثل، پوست و پشم) در گوسفندان ایرانی بهبود چندانی نداشته و پرورش صنعتی این حیوان در کشور رونق ندارد.

پرورش‌دهندگان گوسفند در ایران را روستائیان و عشایر تشکیل می‌دهند. این دسته از افراد ضمن اینکه مردمانی با غیرت و پر تلاش هستند اما متاسفانه از دانش علوم دامی در زمینه پرورش و نگهداری گوسفند بهره‌مند نیستند. لذا گوسفنداری و پرورش بز در ایران سنت بنیان است.

ضریب وابستگی گوسفند به مراتع بالا بوده و بخش عمده نیاز غذایی گوسفندان از مراتع تامین می‌گردد. تخریب روز افزون مراتع در اثر عوامل متعدد؛ پرورش گوسفند را دچار مشکلات عدیده‌ای نموده است.

تامین نیاز علوفه دام ازطریق عملیات‌های زراعی نیز مستلزم کشت علوفه در زمین زراعی بوده که تامین زمین زراعی مرغوب، آب کشاورزی و… نیازمبرم به سرمایه‌گذاری کلان اقتصادی داشته که تنها طبقه‌ای خاص از سرمایه‌گذاران توانایی فعالیت به‌صورت پرورش متمرکز و صنعتی را دارند.

بخش قابل توجهی از گله‌های گوسفند به روش روستایی پروررش داده شده که روستاییان ازطریق گله‌های بزرگ روستا و توسط چوپان گله‌های خود را به مراتع اعزام می‌کنند، به‌دلیل جایگاه اجتماعی پایین حرفه چوپانی بسیاری از روستاییان دچار مشکلاتی در خصوص تامین نیاز گله از مراتع دارند.