ظرفیت‌های «جهش تولید» ــ ۳|چرا کشاورزی جای نفت را نگرفت؟ ۱۰ظرفیت مهم کشاورزی برای اشتغالزایی و ۴الزام برای تحقق خودکفایی

به گزارش خبرنگار اقتصادی  خبرگزاری تسنیم، کمیسیون ویژه حمایت از تولید ملی و نظارت بر اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی با همکاری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی گزارشی در خصوص «مفاهیم و الزامات جهش تولید، ظرفیتها، آسیب‌شناسی و ارائه راهبردها و راهکارها» منتشر کرد که در بخشی از این گزارش به ظرفیت‌شناسی جهش تولید در بخش‌های اقتصادی اشاره شده است.

در این گزارش به بررسی ظرفیت های بخش کشاورزی و منابع طبیعی برای تحقق جهش تولید می پردازیم:

تحقق خودکفایی پایدار در تولید محصولات کشاورزی، نیازمند اصلاح زیرساختهای تولید، بهبود سطح فناوری، حرفه آموزی کشاورزان و ساماندهی تولید محصولات اساسی از طریق استقرار زنجیره های ارزش فراگیر است.

بخش کشاورزی نیز متأثر از سایر بخشهای اقتصادی، در دهه های گذشته و به ویژه پس از انقلاب اسلامی، به دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و غیره به بهانه حفظ شرایط و پیشگیری از بروز چالش برای امنیت غذایی، دچار نوعی سوء مدیریت و عدم شفافیت در فعالیت ها شد. در حالی که در صورت وجود استراتژی مشخص توسعه کشاورزی، این شرایط می توانست به بهترین فرصت برای تقویت نظام های تولیدی و رفع ضعف های ساختاری ناشی از اقتصاد نفتی کشور تبدیل شود.

ظرفیت های زیادی در بخش کشاورزی مغفول مانده است که جا دارد به طور اساسی به آنها پرداخته شود. زیربخشهای خدمات کشاورزی، صنایع تبدیلی و تکمیلی، انبارداری و گردشگری کشاورزی از جمله پتانسیل های شغلی در بخش کشاورزی هستند که استفاده چندانی از آنها به عمل نیامده است و در بازنگری ساختار بخش باید به طور جدی مد نظر قرار گیرند.

برخی از نشانه ها و تبعات تداوم شرایط موجود را می توان در ناموفق بودن اجرای سیاستهای آمایش سرزمین و بالتبع فشار بیش از حد و نابودی منابع طبیعی؛ بهره وری و کیفیت پایین و در عوض ضایعات بالا در بخش تولید؛ ایجاد وابستگی بخش کشاورزی به نهاده های تولید اکثر کالاهای اساسی؛ تداوم سیاست دو نرخی بودن ارز و در نتیجه واردات بی ضابطه؛ نبود تمایل به سرمایه گذاری و توسعه فعالیت در بخش کشاورزی و ارتباط ضعیف بین تولید و تحقیق و توسعه مشاهده کرد.

به دلیل ماهیت درونزای بخش کشاورزی، انتظار می رود این بخش در شرایط نامساعد اقتصادی یکی از پایه های مقاومت اقتصادی کشور باشد. وجود نیروهای انسانی تحصیل کرده یکی از مزیت های آشکار بخش کشاورزی و منابع طبیعی است و شناسایی نیروهای درونزا، نخبگان و متخصصین، فراخوان ایده های کارآمد، فراهم کردن شرایط برای استفاده از نظرات کارشناسی و تخصصی افراد صاحبنظر و اتخاذ تدابیر مناسب برای تبدیل مقالات و نتایج مطالعات علمی به محصولات تجاری بدون شک به تحقق جهش تولید در این بخش منجر خواهد شد.

برخی از نتایج ملموس به کارگیری روشهای علمی و به روز در راستای ارتقای تولیدات گیاهی و دامی را می توان در گسترش تولیدات گلخانه ای؛ شیوه های کشت نوین هیدروپونیک و ایروپونیک؛ گسترش دوقلوزایی در دامها و توسعه پرورش دامهای دومنظوره و … مشاهده کرد.

تشکیلات اجرایی بخش کشاورزی دارای یک ساختار منسجم و ریشه دار است که با گذشت زمان و در نتیجه بروز شرایط پرنوسان و تجربه مخاطرات فراوان، دارای اندوخته ای ارزشمند از تجربیات است که باید به نحوی بالنده در راستای قوی سازی بخش به کار رود. به علاوه در بُعد تقنینی، وجود قوانین متعدد و مترقی از جمله قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین تأکید بر امنیت غذایی در اسناد و قوانین باالدستی، به عنوان پشتوانه های جهش تولید در این بخش مطرح هستند که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

به طور خلاصه مهمترین ظرفیتهای نرم افزاری بخش کشاورزی و منابع طبیعی رامی توان به شرح زیر برشمرد:

 نیروی انسانی تحصیلکرده و متخصص در سطح کشور به همراه تعداد قابل توجه شاغلین موجود؛

 وجود دستاوردهای وسیع پژوهشی در حوزه های مختلف کشاورزی و منابع طبیعی و امکان تجاری سازی آنها در کوتاه مدت؛

 وجود ساختار و تشکیلات اجرایی با سابقه و ریشه دار با تجربیات ارزشمند از تلاش جهادگرانه در بسیج عمومی ظرفیتها؛

 جایگاه ویژه امنیت غذایی در سیاستهای کلی نظام و قوانین توسعه؛

 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی – مصوب ۲۳/۰۴/۱۳۸۹؛

 سایر قوانین تخصصی و مرتبط با بخش کشاورزی و منابع طبیعی.

کشور ایران از نظر تولید برخی از محصولات کشاورزی در جهان از موقعیتی بهینه برخوردار است. به طوری که ضرورت برنامه ریزی کشت و ارائه راهنمای عملی مناسب تولید محصولات کشاورزی با توجه به مزیت های نسبی و اقتصادی آنها در مناطق گوناگون کشور کاملا محسوس است؛ به عنوان نمونه، وجود تنوع اقلیمی در کشور باعث ایجاد سازگاری جغرافیایی برای تولید انواع گیاهان دارویی با کیفیت بالا و دارای اعتبار جهانی شده است، که این موضوع می تواند به عنوان یکی از مهمترین مزیت های اقتصادی بخش کشاورزی مطرح شود.

از لحاظ صنایع مرتبط با بخش کشاورزی نیز زیرساختهای مناسبی در کشور وجود دارد. این صنایع در زمینه های مختلفی از قبیل تولید نهاده ها (مانند سم، کود، خوراک دام، طیور و آبزیان، واکسن، سرم و مکمل های تغذیه ای)، صنایع تبدیلی و تکمیلی، امکانات انبارداری و ذخیره سازی و کارخانجات تولید ماشین آلات، ادوات و تجهیزات کشاورزی فعال هستند.

بر اساس آخرین آمار اعلام شده توسط وزارت جهاد کشاورزی، موجودی ماشین آلات مهم کشاورزی از جمله تراکتور، کمباین غلات و تیلر در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ به ترتیب ۲.۷ ، ۱.۶ و ۲.۹ درصد افزایش یافته است.