گل کاری در باغچه و منزل (قسمت دوم)

وقتی در محفلی صحبتی از گل کاری می شود عموما آن را به مفهوم محدود و سطحی عبارت که کاشتن ساده ی چند نوع گل معمولی و عادی است در نظر می آورند، در حالی که از نظر فنی معنای دیگری را برای گل کاری باید در نظر گرفت که کاشتن انواع نباتات گل دار و زینتی توام یه یکدیگر و به صورت نقوش و طرح های دل انگیز است، زیرا برای به وجود آوردن باغی یا تزئین محوطه به وسیله گل، به طوری که بارها دیده ایم تنها با کاشتن چند نوع گل منظور حاصل نشده منظره مورد علاقه به وجود نیامده و چشم اندازی را که باعث تفریح و نزهت خاطر باشد فراهم نمی سازد مگر با بهم آمیختن انواع گل و گیاهان زینتی.

تکثیر گل ها به وسیله قلمه زدن

قلمه زدن در اصطلاح باغبانی و گل کاری، یعنی قسمتی از شاخه گل یا گیاهی را که از بوته قطع کرده اند وادار به ریشه کردن کنند تا از آن بوته جداگانه به دست آید. به وسیله قلمه زدن عین همان جور گلی که قلمه را از آن گرفته اند، به دست می آید در حالی که تکثیر گل به وسیله بذر ممکن است جور تازه را حاصل نماید، بین روش های تکثیر گل ها به وسیله مصنوعی، قلمه زدن از همه مرسوم تر بوده و زودتر باغبان را به نتیجه می رساند زیرا به محض اینکه قلمه ریشه کرد و شروع به تغذیه نمود به زودی رشد کرده و گل می دهد، قلمه زدن گذشته از آنکه وسیله تکثیر گل است از تضییع شاخه گل هایی که در عرض سال زیادی از اندازه بلند شده و برای شکیل کردن آن بوته را هرس می نمایند جلوگیری می کند.

معمولا قلمه زدن گل را از انتهای شاخه گل ها که هنوز مغز آن سخت نشده می گیرند به این طریق که قسمتی از انتهای شاخه را به اندازه که دو تا چهار برگ داشته یا دارای یک تا دو گره باشد چیده برگ های آنرا با قیچی قطع و در خاک فرو می کنند ولی باید در نظر داشت شاخه ای را که برای قلمه انتخاب می کنند از  شاخه های گلدار یا غنچه دار نباشد بلکه از شاخه هایی باشد که انتهای آن بدون گل است، قلمه بعضی از نباتات گوشتی مانند گل ساق عروس را اگر از ساقه گل داران بگیرند ضرری ندارد ولی در سایر گل ها مانند میخک، گل آویز و شمعدانی بهترین قلمه از شاخه های فرعی که اطراف ساقه های گلدار می روید گرفته می شود قلمه بعضی گل ها مانند قلمه کوکب یا تنباکوی گل علاوه از شاخه فرعی ممکن است قطعه هم از شاخه ای که شاخه روی آن روییده به آن چسبیده باشد.

قلمه بعضی از گل های چوبی مانند گل سرخ یا بوته انجیر را می توان از وسط شاخه ها انتخاب کرد، برای قلمه بعضی از گیاه ها از ساقه های زیر زمینی آن استفاده می شود آن ساقه را در خزانه گرم یا گلخانه می کارند که خیلی زودتر از سایر انواع قلمه ها ریشه کرده و سبز می کند، قلمه از ریشه هم در بعضی از گل ها مثل گل پیچ اناری عملی است که قطعاتی از ریشه آنها را بریده و به طور عمود در گلدان می گذارند تا سبز شود.

برگ بعضی از گیاه ها مانند گل بگنیا قابل قلمه زدن است و فقط کافی هست که برگ اینگونه گل ها را روی خاک گذارده، دم برگ را در خاک گلدان که مرکب از خاک برگ و ماسه باشد فرو کنند پس از مدتی از همان دم برگ جوانه تازه سبز شده تشکیل بوته می دهد.

به طور کلی شاخه هایی را که می خواهند از آن قلمه بزنند باید از بوته های قوی و سالم که خیلی سر سبز و پر شاخه هستند انتخاب کرد، زیرا همان طور که از بذر ناسالم و ضعیف بوته سالم و کامل به دست نمی آید، از قلمه ضعیف و نا سالم هم نباید انتظار به وجود آمدن بوته قوی داشت.

قلمه هایی را که از شاخه گیاه ها می گیرند  باید از زیر بند (گره) قطع کرد برای آنکه ریشه همیشه از اطراف همان گره ها می روید، در بعضی از گیاه ها قلمه شان از بین دو گره ریشه می دهد. قلمه گیاه های نرم (مانند شمعدانی) و گیاه های گوشتی (مانند انواع انجیر هندی) را باید قبل از فرو کردن در خاک و ماسه برای اینکه نپوسد مدتی در هوا گذاشت تا محل برش ساقه خشک شود، قلمه بعضی از گیاه ها مانند میخک را باید مقداری از برگ های آنرا ببرند تا سطح تبخیر کم شود.

برای گیاه هایی که قلمه آنها مشکل است و به آسانی می پوسد می توان قلمه ها را به چند دسته تقسیم کرد و به فاصله هر چند روز یک دسته از آنها را قلمه زد تا قسمت عمده از محل قطع ساقه ها در اثر مجاورت با هوا کاملا خشک شده نپوسد، قلمه هایی که از برگ گیاه گرفته می شود نیز دقت زیادی را ایجاب می کند، مثلا برگ بگنیای رکس را روی یک زمینه مرطوب می گذارند تا ریشه کند و بعضی برگ ها مانند برگ ساقه عروس را باید انتهای برگ را در خاک فرو کرد، برای اینکه قلمه ها به آسانی ریشه کند قسمت پایین قلمه را باید در خاک سبک فرو کرد مثلا برای قلمه شمعدانی خاک برگ یا ماسه و برای گل آوریز ماسه تنها و برای بعضی گیاه ها خزه سفید مصرف می نمایند، فقط قلمه خر زهره یا بوته لاستیک است که قلمه آن ها را در آب می گذارند. چون خاک رطوبت را در خود نگه می دارد و ممکن است همان رطوبت سبب پوسیدگی قلمه ها گردد، بنابراین باید همیشه با خاک مقدار کافی شن یا ماسه مخلوط کرد تا زیاده از اندازه رطوبت نماند ولی چون قلمه هم باید تغذیه کند تا ریشه دهد وجود خاک برای قلمه ها لازم است، ماسه را که برای قلمه زدن انتخاب می کنند باید قبلا خوب شست تا موادی که سبب نگه داری آب می شود مانند لای یا گل از آن خارج گردد.

اگر گلخانه برای قلمه زدن در اختیار باشد قلمه انجیر لاستیک یا خرزهره را در ماسه خالص می توان قلمه زده در گلخانه نگه داشت، ولی اگر گلخانه نباید قلمه آنها را در بطری آب می گذارند و بطری ها را پشت شیشه اتاق چیده تا شروع به ریشه کردن نماید البته آب شیشه ها را باید هر روز یا یک روز در میان عوض کرد تا ساقه قلمه نپوسد. بهتر است داخل شیشه چند قطعه زغال چون بیاندازند که از فساد آب و لیز کردن قسمتی از ساقه قلمه که در آب است جلوگیری کند.

در ادامه روش صحیح قلمه زدن در حوزه گل کاری، همان اندازه که حرارت و رطوبت برای اصل گیاه لازم است برای تغذیه و نمو ریشه قلمه ها هم لازم می باشد زیرا حرارت سبب فعالیت در نمو ریشه بوده و رطوبت هم با خشک شدن ساقه ها که اثر تبخیر آب موجود در آن است مبارزه کرده و از تضییع بافت های آن جلوگیری می نماید.

قلمه گیاه هایی روستایی ( روستایی به دسته ای از گیاه ها که سرما یا گرما در هوای آزاد به آنها صدمه نمی زند گفته می شود) مانند غار گیلاسی را باید در کرت های مسطح خنک و سایه زیر شاسی یا زیر حباب زد و قلمه هایی که در گلخانه سرد نگهداری می شود مانند گل بابونه یا گل آویز را در گلخانه معتدل و نباتات گرمسیری را در گرم خانه که حرارت آن بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد است باید گذاشت، غالب قلمه ها را تا ریشه نکرده باید از تابش مستقیم آفتاب دور نگه دارند پس بهتر است آنها را جای مرطوب و کم و زیاد گرم بکذارند تا ریشه کند، پس از به اندازه کافی به آنها هوا و نور داد.

از پای قلمه ها باید هر روز برگهای زرد شده یا خشک را که ریخته است جمع آوری کرده و اگر روی قلمه ها شیشه گذارده اند همه روزه شیشه را که در اثر عرق کدر و کثیف می شود پاک کرد و هوا داد. بعضی از قلمه ها در ظرف دو تا سه هفته وعده ای در مدت یک یا دو ماه ریشه می دهند. اخیرا برای تسریع در نمو ریشه قلمه ها علمای گیاه شناسی هورمون مخصوصی کشف کرده اند که در دسترس عموم گذارده شده و با استفاده از آن عمل قلمه زدن آسانتر و سریع تر صورت می گیرد. بعد از آنکه قلمه ها به خوبی ریشه کرد آنها را از خزانه قلمه بیرون آورده هر یک را جداگانه در گلدان می کارند و گلدان ها را در هوای آزاد که درجه حرارت آن کمتر از زیر شاسی باشد می گذارند تا کاملا نمو نماید. تکثیر گل ها به وسیله قلمه زدن با داشتن وسایل مساعد همه وقت می توان قلمه زد ولی معمولا در نیمه آخر زمستان در گلخانه و اواخر تابستان در هوای آزاد می توان با موفقیت قلمه زد.

 تکثیر گل ها به وسیله تقسیم ریشه در حوزه گل کاری عملی

در حوزه گل کاری، ریشه بعضی از گیاه ها اطراف ساقه گیاه زیر خاک منبسط شده و روی آنها غده کوچکی پیدا می شود مانند گل آویز باغی، مینای ماندنی، پامچال و فلوکس ماندنی و غیره که می توان موقع استراحت گیاه ریشه را از زمین بیرون آورده به کمک چاقو یا شفره آنرا تقسیم کرد، که از هر قسمت آن بوته جداگانه درست می شود همین عمل را برای  تکثیر گل هایی پیاز دار یا تکمه دار یا با ساقه های زیر زمینی انجام می دهند، مانند گل کوکب، اختر، زنبق و بگونیا تکمه دار و غیره، ریشه ها یا پیاز ها و تکمه ها را باید طوری تقسیم کرد که هر قسمت دارای یک غده حامل جوانه و به اندازه کافی نرمه ریشه باشد قسمت بریده شده پیاز یا تکمه را برای جلوگیری از پوسیدگی به خاک زغال چوب نرم آغشته می سازند، ریشه گیاه های ماندنی و روستایی را که بهار گل می دهند قبل از زمستان یا بهتر است ۶ تا ۸ هفته پس از اتمام گل و آنها را پاییز گل می دهند اوایل بهار باید تقسیم و زیاد کرد

 تکثیر گل ها به وسیله پاجوش در حوزه گل کاری

تعدادی از گیاه ها مانند داودی هندی یا درخچه ها مانند یاس خوشه را ممکن است با گرفتن پاجوش آنها را  تکثیر گل کرد این گیاه هاحالت خاصی دارند که غالبا از اوائل بهار تا اواخر تابستان از پای آنها روی زمین جوانه هایی بیرون آمده تشکیل شاخه های بلندی می دهند که اگر حذف نشود درخت را به صورت بوته های جنگلی پرپشت در می آورد و سبب ضعف بوته گیاه می شود ولی این جوانه ها که از روی ریشه گیاه بیرون می آید پس از چندی مستقلا دارای ریشه می شود که همان هنگام اگر آن را با بیل از پای گیاه جدا کرده بکارند بوته جدید به وجود می آید. البته گرفتن پاجوش در جهت تکثیر گل ها به وسیله پاجوش در حوزه  گل کاری و کاشتن آن خیلی زودتر از قلمه زدن باغبان را به نتیجه می رساند ولی عیب این کار همانا پاجوش زدن زیاد اینونه گیاهان است که اگر مواظبت نشود و پاجوش ها را حذف ننمایند، گذشته از آنکه شکل بوته را خراب می کند اصولا گیاه را ضعیف و ناتوان می سازد

 تکثیر گل ها به وسیله شاخه های زیر زمینی در حوزه گل کاری

گیاهان دیگری مانند Cordyline در موضوع تکثیر گل ها به وسیله شاخه های زیر زمینی در حوزه  گل کاری این عادت را دارند که از قسمت تحتانی آنها نزدیک به ریشه شاخه های نیمه چوبی که بعد چوبی می شود بیرون آمده به طور افقی یا مورب مقداری زیرزمین جلو رفته پس از اینکه به اندازه کافی از بوته اصلی فاصله گرفت، سر از خاک بیرون آورده شروع به نمو و برگ دادن می کند این شاخه هارا مانند شاخه های هوایی درختان با گیاه ها می توان قلمه زد، باید آنها را از زمین بیرون آورده به قطعاتی که هر قطعه شامل دو تا سه بند باشد قسمت کرد زیر شاسی یا در خزانه گلخانه ها قلمه بزنند تا ریشه کرده و سبز شود

 تکثیر گل ها به وسیله پیوند زدن

پیوند زدن در تکثیر گل ها عبارت از عمل قرار دادن قطعه ای از بوته (ساقه و چشم) بر روی شاخه بوته دیگری است به صورتی که پس از مدتی پیوندک با آن شاخه چسبیده و شروع به نمو نماید. پیوند به صورت های مختلف اجرا می شود ولی در  گل کاری سه نوع آن معمول و متداول است، پیوند شکمی (در انواع گل سرخ و چای)، پیوند اسکنه (برای گل صد تومانی) و پیوند پهلو به پهلوی چسبی (برای انواع انجیر هندی و گل سرخ)

منظور از پیوند، تغییر دادن گیاهی بدوی و وحشی به صورت عالی تر و بهتر، یا به دست آوردن بوته قوی و پر حاصل تر (مثل پیوند انواع گل چای روی بوته نسترن های کوهی، پیوند یاس خوشه روی بوته ترون و غیره) یا ساختن بوته هایی با اشکال مختلف (مثل پیوند گل سرخ رونده روی یک ساقه دو متری نسترن کوهی برای به دست آمدن گل سرخ مجنون) یا تزئید انواع گیاه های عالی بدون احتیاج به کاشتن بذر ( که مدت درازی وقت لازم داد تا بتوان از آن بوته ی مورد نیاز را به دست آورد) یا قلمه زدن یا داشتن شاسی و گلخانه و حصول نتایج سریع و خود در تکثیر گل ها و نژاد های جدید است، چنانچه با داشتن مثلا یکصد بوته نسترن کوهی می توان در ظرف مدت ۱۵ تا ۲۰ روز آنها را تبدیل به یکصد بوته از عالی ترین گل سرخ و چای کرد و پس از مدت کوتاهی تقریبا یک ماه به بعد، از گل آنها استفاده برد

تکثیر گل ها به وسیله پیوند زدن مانند عمل قلمه احتیاج به رطوبت و حرارت لازم دارد تا به زودی پیوندک به پایه جوش خورده و نمو یابد، برای اینکه پیوند مطمئن تر و دقیق تر صورت گیرد و هوای خارج زیر پیوندک نفوذ نکند تا آنرا سیاه و خراب سازد، باید پس از بستن پیوندک به پایه روی شکاف شاخه را کاملا با چسب پوشاند. پیوند زدن در تمام مواقعی که شیره نباتی در گیاه جریان دارد و پوست آن به آسانی از مغز شاخه جدا می شود انجام پذیر است

تکثیر گل ها توسط خواباندن شاخه در گل کاری

گیاه هایی هستند که تکثیر آنها به وسیله قلمه یا پیوند به آسانی میسر نیست زیرا قلمه آنها یا خیلی بد و به سختی ریشه کرده یا اصولا ریشه نمی کند و یا آنکه شاخه های آن قابل پیوند زدن نیست. برای ازدیاد اینگونه گیاه ها شاخه های بلند و نرمتر را که از بوته از نزدیک زمین یا از تنه آن بیرون می آید از کمر خم کرده و خم آنرا در زمین مجاور یا در گلدان زیر خاک می کنند تا پس از چندی که ریشه کرد آنرا از بوته اصلی جدا کرده و گیاه تازه به دست آورند، چون خواباندن شاخه کار بی زحمت و بدون دردسری است می توان آن را درباره بیشتر گیاهان که شاخه قابل خواباندن در گل کاری داشته باشند انجام داد منتهی حصول نتیجه مدت زیاد تری وقت می خواهد.

در این حوزه از  گل کاری، خواباندن شاخه به صورت ساده به طوریست که گفته شد با این تفاوت که برای تسریع و نمو ریشه باید آن قسمت از خم شاخه را که در خاک می گذارند از چند نقطه پوست کند تا زخمی شده از همان بریدگی ها ریشه کند، مواردی پیش می آید که شاخه را نمی توان خم کرده و در خاک فرو برد مثل آنکه شاخه با زمین فاصله داشته یا آنقدر قابل ارتجاع و بلند نیست که به زمین برسد در این مورد ممکن است روی انتهای شاخه نزدیک به تنه گیاه چند شکاف عمودی داده اطراف آنرا با خزه زیاد پیچید و مواظبت نمایند که خزه همیشه مرطوب باشد، یا آنکه گلدانی را از میان، دو نیم کرده هر نیمه آنرا از یک طرف شاخه آورده بهم متصل کرده با نوار محکمی ببندند بعد گلدان را مملو از خاک کرده و مرتبا آنرا مرطوب سازند تا ریشه دهد،  بعد از آنکه ریشه ها به اندازه ای شد که شاخه بتواند تغذیه کند آنرا جدا کرده و بکارند بعضی از گیاه ها پاجوش زیادی می زند که نمی توان آنها را جدا کرده یا به طریق بالا خواباند برای ازدیاد آنها پای بوته را باید خاک داد تا قسمتی از پاجوش ها زیر خاک رفته و ریشه کند و سپس می توان از آنها در گلکاری استفاده کرد

 تکثیر گل های پیاز دار در جهت گل کاری

کثیر گل های پیاز دار مانند سنبل، نرگس، لاله، زنبق را به وسیله پیازچه های کوچکی که از پهلوی پیاز اصلی یا از دو قاعده پیاز آنجا که ریشه می روید و تولید می شود، تکثیر می کنند این پیاز ها را وقتی که گیاه در حال استراحت است از پیاز اصلی جدا کرده و موقع کاشتن پیاز ها که پاییز است جداگانه می کارند

پیاز سنبل کمتر به طور طبیعی زیاد می شود و برای تکثیر آن باید قاعده پیاز را به شکل صلیب قاچ زد یا آنکه حفره به شکل مخروط در آن ایجاد کرده و بکارند تا از آنجا پیاز های کوچکی بیرون آید که با کاشتن آنها پس از مدتی بوته سنبل جدیدی به دست آید، پیاز گلایول و نرگس به خودی خود زیاد می شود، بعضی از انواع زنبق رشتی و بگونیای پیاز دار از پهلوی برگ هایشان غددی شبیه یک پیاز کوچک پیدا می شود که پس از تکمیل می توان آنها را مانند پیاز کاشت که از هر کدام بوته جدیدی در  گل کاری حاصل می گردد

تکثیر گل ها به وسیله تکمه

تکثیر گل ها به وسیله تکمه در این حوزه می توان گفت تکمه عبارت از غدد گوشتی زیر زمینی مانند سیب زمینی است که روی هر کدام از آنها چندین چشم وجود دارد و از هر یک ساقه جداگانه می روید (مانند گل بگونیا) یا آنکه هر یک از تکمه فقط دارای یک چشم بوده و از آن ساقه بیرون می آید مانند گل کوکب

تکمه های دسته اول را می توان به تعداد چشمهای موجود روی آن قسمت کرده و کاشت که از هر قطعه آن گیاه تازه درست می شود، برای اجرای اینکار تکمه ها را قبل از کاشتن روی زمین می گذارند تا چشم ها شروع به فعالیت کرده و بخواهد سبز شود، آنوقت به کمک چاقوی نیز و برنده آنرا به طوری تقسیم می کنند که هر قسمت دارای یک چشم باشد، برای آنکه قطعات تکمه ها زیر زمین نپوسد قبل از کاشتن آنها را با نرمه ذغال چوب آلوده و بعد می کارند.

تکثیر گل ها به وسیله ساقه های روی زمین در گلکاری

تکثیر گل ها به وسیله ساقه های روی زمین در این حوزه از گل کاری می توان گفت بوته بعضی گل ها به طور طبیعی از بغل ساقه آنها نزدیک زمین شاخه های نازکی مانند نخ یا سیم برای زیاد شدن بوته بیرون آمده و پس از آنکه چند سانتی متر بلند شد، نوک آنکه با زمین مماس است ریشه کرده از روی ریشه بوته جدیدی تولید می شود مانند گل بنفشه معطر، این ساقه ها را پس از آنکه ریشه کرد از بدنه بوته اصلی جدا کرده و می کارند، این طریقه تکثیر به مراتب آسانتر از کاشتن بذر آن است.

منبع: کتاب گل کاری عملی

نویسنده: غلامرضا وزیری الهی

بیشتر بخوانید:

گل کاری در باغچه و منزل (قسمت اول)

گل اسپاتی فیلوم و نگهداری از آن

شبدر زینتی و نگهداری از آن