کشت گیاهان دارویی بر پایه کشاورزی قراردادی

ایانا- محمد غفاری: کاشت اصولی و علمی گل محمدی با اصلاح زیرساختی مزارع، یکی از مهم ترین عوامل افزایش بهره وری در زمان برداشت این گل است و مجتمع کشت و صنعت گیاهان دارویی بذلی میاب در روستای میاب مرند الگویی در این زمینه است. اراضی مناسب برای کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقلیم خشک و نیمه خشک با تابستان‌های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد است که بر همین اساس روستای میاب شهرستان مرند مناسب‌ترین اقلیم برای کاشت این گل را دارد. در ایران بیشترین قسمت قابل مصرف گل محمدی گلبرگ و گلاب‌گیری این گل است که به تازگی نیز از اسانس آن استفاده می شود؛ اما گل محمدی دارای فرآورده‌های پیچیده و گران قیمتی همچون اسانس‌های نوع اول و دوم و تام، آبسولوت، کانکریت و روغن مطلق و روغن حاصل از سیال فوق بحرانی نیز است که در کشورهایی همچون ترکیه و بلغارستان استخراج می‌شود و در موارد متعدد قابل استفاده است که دستیابی به این فرآوری های پیچیده و ارزشمند از اهداف این مجتمع در آینده است. در روستای میاب در دامنه جنوبی ارتفاعات سر به فلک کشیده کیامکی و در فاصله ۴۲ کیلومتری، یک نفر کشاورز با راه اندازی مجتمع کشت و صنعت گیاهان دارویی توانسته است با مطالعات علمی و فنی به کاشت اصولی گل محمدی در زمینی به مساحت ۱۲ هکتار جهت رسیدن به فرآورده های مهم آن بپردازد که ۵ هکتار آن بهره برداری شده و ۳ هکتار نیز آماده کشت در سال جاری می باشد و مابقی نیز برای صنایع تبدیلی و نهالستان اختصاص داده شده است. به گزارش خبرنگار ایانا در آذربایجان شرقی، محمدرضا بذلی مدیر این مجموعه با بیان اینکه برای اولین بار به صورت الگو در شمال غرب کشور به کشت گل محمدی به صورت کشت بافتی با آبیاری تحت فشار پرداخته ایم، گفت: این نوع کشت به دلیل اینکه همه پایه‌های گل از نژاد یکسانی هستند دارای مزیت‌هایی همچون مدیریت آسان مزرعه جهت انجام عملیات کشاورزی بر روی گل‌ها، عاری بودن از هرگونه قارچ و باکتری و میکرو ارگانیسم‌های مضرر و کاشت گل در زمان های مختلفی از سال و مقاومت زیاد این واریته به تنش‌های محیطی و اسانس بالا است. وی ادامه داد: تا امروز نزدیک به ۲۰ هزار پایه گل محمدی کاشت کرده ایم که به لطف خدا حتی یک ناگیرایی از این پایه‌ها گزارش نشده است. او علت افزایش بهره‌برداری از گل محمدی را علاوه بر نوع و کیفیت پایه گل، زیرساخت اصولی مزرعه عنوان و خاطرنشان کرد: قبل از آغاز کاشت در این مزرعه، اقلیم ۱۲ ساله این منطقه توسط کارشناس مشاور طرح مورد مطالعه قرار گرفت و با کشورهای همسایه تطبیق داده شد و بعد از مذاکرات انجام گرفته با کارشناسان و کشاورزان کشور همسایه متوجه مشکل زیرساختی در کاشت گل محمدی شدیم. بذلی با بیان اینکه برای اصلاح، جابه جایی و تصحیح خاک مزرعه جهت کاشت علمی، هفت میلیارد ریال هزینه شده است، افزود: پیش بینی می شود با کشت ۸ هکتار بیش از ۷۰ تن گل محمدی برداشت کنیم. وی افزود: در سال دوم برداشت با انجام مراسم کیل گیری که از سوی استان و نمایندگان وزارتخانه صورت گرفت رکورد کشوری برداشت به  این مجتمع اختصاص یافت. مدیر مجتمع کشت و صنعت گیاهان دارویی روستای میاب از توسعه این مجتمع خبر داد و اظهار کرد: برای اجرایی کردن فاز دوم، مطالعات و بازاریابی گیاهان دارویی جدید جهت کشت صورت پذیرفته و در فاز سوم نیز کارگاه های تبدیل فرآوری های گیاهان با دانش و فن آوری روز دنیا را ایجاد نموده ایم و در کنار پروژه های حاضر ، نهالستان سرپوشیده و ایزوله گیاهان دارویی احداث شده تا ضمن تولید انواع نهال های سالم و مرغوب گیاهان دارویی و ارایه به بهره برداران ، تدابیر لازم جهت خرید تضمینی محصولات نیز جهت انجام فرآوری اتخاذ شده است. بذلی افزود: پرورش شیلات، زنبورستان صنعتی و ساخت برخی مواد اولیه مورد نیاز کشاورزی و … از دیگر شاخه های توسعه یافته مجتمع در آینده نزدیک است. وی میزان سرمایه گذاری برای مجتمع را تا امروز شصت میلیارد ریال اعلام کرد و افزود: مبلغ ۱۱ میلیارد از محل صندوق توسعه ملی با مشارکت پست بانک استان و شش میلیارد از منابع داخلی پست بانک و ۴۳ میلیارد ریال هم از محل آورده شخصی خودم (سرمایه گذار) است. وی گفت: برای تکمیل صنایع تبدیلی مبلغ ۲۷۰ میلیارد ریال اعتبار مورد نیاز هست که با حمایت دولت و تکمیل این بخش ، قادر خواهیم بود ضمن تامین نهال و نهاده مورد نیاز اسنان و کشور، محصولات تولیدی در استان و استان های همجوار را مورد پوشش قرار دهیم. بذلی میزان اشتغال ایجاد شده در این مجتمع را ۲۵ نفر به‌صورت مستقیم و ۲۰۰ نفر به‌طور غیر مستقیم اعلام و خاطرنشان کرد: در صورت اجرایی نمودن فازهای دیگر پروژه این تعداد به بیش از ۲۰۰ نفر بطور مستقیم افزایش می یابد و همچنین در فصل برداشت، اشتغال تا ۱۰۰ نفر نیز می رسد. محمدرضا بذلی از کشاورزان نمونه کشوری از استان آذربایجان شرقی متولد ۱۳۵۹ در یک خانواده متدین و مذهبی در شهرستان جلفا، پس از اتمام تحصیلات دوره دبیرستان، در رشته مدیریت دولتی در دانشگاه پیام نور واحد مرند مشغول به تحصیل شده و تا مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب ادامه تحصیل داده و با توجه به علاقه وافر به کارهای پژوهشی و تحقیقی، بیش از ۳۵ مقاله پژوهشی در زمینه مدیریت و نیروی انسانی تحریر کرده‌ است. او به پرسش‌های خبرنگار ایانا در آذربایجان شرقی پاسخ داده است که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانیم:

فعالیت خود را از چه زمان و با چه هدفی آغاز کردید؟

با تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص تولید ملی و رونق تولید و با عنایت به وجود اراضی مساعد و نیز حق آبه موجود در روستای خودمان و با توجه به اهمیت اشتغال‌زایی در روستا و افزایش سطح معیشت مردم و پیشگیری از مهاجرت روستائیان، پا به عرصه کشاورزی گذاشته و طرحی را به‌عنوان ایجاد گلستان گل محمدی کشت بافتی با آبیاری تحت فشار را در اراضی روستای میاب و بر اساس آخرین یافته‌های تحقیقاتی و نیز علم روز کشاورزی و با بهره گیری از متخصصین و مشاورین خبره آغاز کردم. در حال حاضر سطح کشت موجود که مورد بهره برداری قرار گرفته ۵ هکتار بوده که با سیستم آبیاری تحت فشار و تعذیه و آبیاری مناسب در حال رشد و نمو بوده و ۳ هکتار نیز آماده کشت می باشد. از سطح موجود در سال جاری و با همفکری و همکاری کارشناسان مجتمع و کارشناسان اداره جهاد کشاورزی موفق شدیم تا میزان برداشت خود را در سطح هکتار به ۸۵۵۰ کیلوگرم برسانیم و این موضوع در کنار کشت اصولی و آبیاری تحت فشار و سایر موارد دلیل انتخاب به عنوان نمونه کشوری است.

با ایجاد نهالستان سرپوشیده گیاهان دارویی، نهال سبز و ریشه‌دار و سالم و اصلاح شده گل محمدی رو با کیفیت بسیار مناسب و تحت نظارت و راهنمایی کارشناسان باغبانی شهرستان و استان و مرکز تحقیقات استان تولید نموده و آماده فروش و واگذاری به کشاورزان هستیم و در ادامه نیز با ایجاد صنایع تبدیلی در مجتمع اقدام به خرید محصول نهایی آن اقدام خواهیم کرد.

در خصوص انتقال تجربیات وآموزش اصولی کاشت، داشت و برداشت با هماهنگی اداره ترویج وآموزش کشاورزی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ویژه مرند، به عنوان مدرس دوره در دوره های مهارتی برگزار شده این اداره با عنوان اصول کشت گل محمدی شرکت می نمایم و علاوه بر آموزش علمی  تجارب عملی خود را به افراد علاقه مند به کشت انتقال می دهم .

فعالیت شما در زمینه کشت گل محمدی در چه قالب است؟

محور فعالیت من، بیشتر کشت وصنعت گیاهان دارویی بر پایه کشاورزی قراردادی ( ایجاد زنجیره ارزش ) است. اکنون که به لطف خدا و همدلی و همکاری مردم و بزرگواران اداره جهاد کشاورزی توانسته‌ایم که در طرح الگو به نتایج مطلوب دست یابیم، درصدد هستیم تا طرح اصلی را که قابلیت اجرای کشاورزی قراردادی را دارد، مورد بررسی جدی قرار دهیم تا بتوانیم با عملیاتی کردن آن میزان، اشتغال و سطح معیشت عزیزان و زحمت کشان بخش کشاورزی در روستاهای استان و استان های همجوار را بالا ببریم که در این امر مهم معاونت وزیر در امور باغبانی، آقای مهندس طهماسبی و مجری گیاهان دارویی کشور، آقای دکتر زینلی و ریاست محترم سازمان و آقای مهندس فتحی ، ضمن مساعدت‌های فراوان، در تلاش هستند تا موانع موجود برطرف شده و در کوتاهترین زمان ممکن پیاده سازی و عملیاتی شود.

 کشاورزان برای اینکه بتوانند نقش خود را در سطح استان و کشور به شایستگی باز یابند و به ایفای نقش بپردازند باید بیشتر به چه عواملی توجه کنند؟

در ابتدا باید از توان موجود همراه با علم روز بهره‌گیری کنند، به ویژه در راستای توانمندسازی خود از یافته‌ها و تجربه‌های کارشناسان و مروجان بهره‌گیری کنند تا توانایی‌های خود را بیش از پیش بهبود بخشند. انتخاب الگوی کشت مناسب از دیگر مواردی است که یک کشاورز باید به آن توجه کند. تلاش و پی‌گیری جدی در راستای افزایش توان بازاریابی و بازار رسانی محصولات خود، در این راستا عضویت در تشکل‌های تخصصی بخش کشاورزی، افزایش دانسته‌ها و آگاهی های عمومی مربوط به حوزه کشاورزی در سطح استان و کشور بیش از پیش احساس مسئولیت کنند.

آیا کشاورزان در راستای دستیابی به جایگاه و منزلت بایسته خود نیازمند نهادهای صنفی مرتبط هستند؟ برای رسیدن به این امر چه راهکارهایی باید در پیش گیرند؟

بی‌تردید وجود نهادهای صنفی تخصصی بخش کشاورزی از جمله ضرورت‌ها و اولویت های فراروی کشاورزی است. مطالعه در روند تاریخی تحولات اجتماعی و توسعه صنعتی نشان داده است اعضای تشکل‌ها و نهادهای با اهداف و منافع مشترک در طول زمان توانسته‌اند به دستاوردهای چشمگیرتر و خیره کننده تری دست یابند. بی تردید در قالب کارهای جمعی و تشکیلاتی زودتر و بهتر می‌توان به منافع و خواسته‌های مشترک دست یافت.

عوامل و مولفه‌هایی که می‌تواند آخرین یافته‌ها و دستاوردهای علمی و فنی را به عرصه مزارع و باغات گسترش دهد چیست؟ آیا یافته‌های تحقیقاتی و علمی توانسته است در رفع نیازهای کشاورزان و توسعه کشاورزی استان و شهرستان  به کار آید و نقش آفرین باشد؟

تولید کننده باید در آغاز و به‌عنوان امری بدیهی به راستی خود را باور کند پس از آن رسانه‌های جمعی به‌ویژه صدا و سیما می‌تواند همانند برنامه ۹۰ شبکه سوم سیمای جمهوری اسلامی ایران در گستره‌ بخش کشاورزی حضور فعال و اثرگذار داشته باشند. همکاری نزدیک با کارشناسان به ویژه پژوهشگران و محققان می‌تواند زمینه اطلاع بهره‌برداران از یافته‌های تحقیقاتی و کاربست آنها در بخش کشاورزی را فراهم کند تا از این طریق میزان تولید کمی و کیفی کشاورزان افزایش یابد. هر چند به حکم اخلاق و ادب باید یافته‌های بخش‌های تحقیقاتی و تلاش‌های آنها را قدر دانست اما آن‌گونه که انتظار، توقع و نیاز بوده است دستاوردهای تحقیقاتی نتوانسته‌اند در راستای حل مشکلات کشاورزان به ایفای نقش و رسالت خود بپردازند زیرا باید به درستی سهم و حق تحقیقات از اعتبارات استانی و کشوری پرداخته شود تا تحقیقات که در حقیقت زیربنای توسعه و چشم و چراغ کشاورزان است بتواند آن گونه که انتظار می‌رود به تولید دانش فنی و یافته‌های تحقیقاتی و حل گره‌های فراروی کشاورزان بپردازد.

برای اینکه برنامه‌های آموزش و ترویجی بتواند با کشاورزان و در راستای حل مشکلات ایشان به کار آید چه اقداماتی باید انجام گیرد؟ و از چه کارهایی باید پرهیز کرد؟

برنامه‌های ترویجی باید هماهنگ با توان و وضع موجود کشاورزان طراحی و اجرا شود. همچنین این برنامه ها باید هدفمند و بر پایه‌ نیازسنجی طراحی و اجرا شوند. علاوه بر اینکه برنامه‌های ترویجی باید کاملاً با روحیات، حساسیت‌ها و محدودیت‌های زمانی و توان فهم و درک کشاورزان هماهنگ و سازگار باشد. همچنین می‌توان از ظرفیت صدا و سیمای استان متناسب با زمان مناسب بیکاری کشاورزان و در کنار برنامه‌های پر بیننده باید بهره‌گیری کرد. نکته آخر آنکه باید از کارهای تکراری، غیر ضروری و خارج از توان و نیاز کشاورزان و با زبان کاملاً علمی و فنی یا پیش‌پا افتاده جلوگیری کرد.

مهم‌ترین تنگناها و چالش‌های کشاورزی استان و شهرستان را به ترتیب چیست؟

نداشتن بازار هدف پایدار برای محصولات تولیدی، نبود بازار ویژه محصولات کشاورزی، دسترسی نداشتن به موقع به نهاده‌های مورد نیاز کشاورز(بهره بردار)، فرسودگی و به روز نبودن ماشین‌آلات کشاورزی، خرد و کوچک بودن قطعات کشاورزی و حاکمیت خرده مالکی، سنتی بودن فرایندهای حاکم بر بخش کشاورزی، نداشتن الگوی کشت مناسب، نبود سیاست‌گذاری در امر تولید و کاشت محصولات کشاورزی، به حساب نیاوردن کشاورزان به ویژه کشاورزان خبره و با تجربه در نشست‌های تصمیم‌سازی بخش کشاورزی، نوسان در سیاست‌هاو قوانین و مقررات به ویژه حاکمیت دیوان‌سالاری شدید اداری و… از جمله موانعی است که یک کشاورز با آن روبرو است.

برای برون‌رفت از این موانع و نارسایی‌ها چه باید کرد؟

با توجه به آنچه گفته شد برای برون‌رفت از آنچه گفته شد می‌توان با ارائه و پی‌گیری الگوی کشت مناسب و منطقی و با توجه به ماهیت کشاورزی که از جمله شغل‌های سرمایه بر است، ارائه وام‌های کم‌بهره در راستای تعویض و جایگزینی، ماشین‌های کشاورزی و سامانه‌های آبیاری تحت فشار ضرورتی دو چندان می‌یابد. همچنین در حد امکان تلاش در راستای مشارکت جدی دانش جویان و صاحب نظران دانشگاهی و مراکز علمی در فعالیت‌های کشاورزی باید بیش از پیش افزایش یابد. تلاش در جهت تعیین قیمت منطقی و واقعی محصولات کشاورزی و تضمین خرید تولیدات با راهکارهای مناسب مد نظر قرار گیرد. از سویی کشاورزی از جمله حرفه‌های سخت و زیان‌آور تلقی و از نظر قانونی در جهت بیمه کشاورزان و بیمه محصولات بیش از پیش اقدام شود.

آیا با وضعیت موجود، کارایی مصرف آب در سطح استان و شیوه‌های موجود آبیاری موافقید؟ برای افزایش میزان بهره‌وری آب چه اقداماتی باید انجام شود؟

پاسخ بخش اول سوال منفی است. با توجه به وضعیت مناطق از نظر آب و هوایی سیاست کشت بایستی اصلاح شود. پس از آن سامانه‌های آبیاری کلاسیک یا قطره‌ای مناسب هر منطقه به کار گرفته شود نیز تاریخ کاشت، به آرایش کاشت و تراکم کشت و نوع کشت متناسب با هر منطقه اصلاح شود. از جمله نکات ضروری در زمینه کاربرد سامانه آبیاری تحت فشار باید به گونه‌ای باشد که بهره بردار با میل و رغبت تمام زمین زراعی خود را به سامانه های آبیاری تحت فشار مجهز نماید. کشاورز باید با تکیه و اعتماد به دانش و تجربه خود و آگاهانه نسبت به مدیریت منابع آب اقدام نماید به گونه‌ای که اگر صلاح دانست بخشی از زمین خود را آیش بگذارد.

اگر شما در موقعیت بالاترین مقام مسئول در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی استان قرار گیرید چه اقدامات یا برنامه‌هایی را بیشتر مد نظر قرار می‌دهید؟

از نیروهای متخصص و آگاه نسبت به حوزه مسئولیت خود با اختیارات قانونی مناسب و اعتماد بیش از پیش به سرمایه انسانی به ویژه نیروهای نخبه و کارشناسان آگاه و علاقمند یا عاشق و آگاه به کار بهره می‌گیرم. فرایندهای انجام امور اداری و کاهش دیوان سالاری لجام گسیخته و به بیانی روان سازی فرآیندهای حاکم بر کارها را کاهش می‌دهم. عشایر را در مکان‌های مناسب در راستای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی اسکان می‌دهم. تلاش می‌کنم تا زمینه مشارکت و همکاری هدفمند نیروهای دانشگاهی و دانش‌آموختگان کشاورزی را با بخش کشاورزی و منابع طبیعی فراهم کنم.

برای  اینکه دانش‌آموختگان دانشگاهی و مراکز آموزش عالی بتوانند بیش از پیش در خدمت توسعه بخش کشاورزی قرار گیرند چه مهارت‌ها ودانسته‌هایی باید فرا گیرند؟ در زمینه عملکرد شرکت های خدمات فنی ومشاوره‌ای حوزه کشاورزی چه نظری دارید؟

بی‌تردید دانشجویان و دانش‌آموختگان باید در زمان تحصیل میزان چشمگیری از وقت خود را در مزارع و همراه کشاورزان سپری کنند تا با کاربرد ادوات، کاربست دانسته‌ها و درس‌های تئوری و مشکلات تولید محصولات کشاورزی بیش از پیش آگاه شوند و در نتیجه زمینه‌ درک هرچه بیشتر شرایط کشاورزی برای ایشان فراهم شود. زمینه و بسترهای قانونی و واقعی لازم جهت مشارکت دانش آموختگان در بخش کشاورزی فراهم آید و همچنین دولت باید با به کارگیری سازوکارهای قانونی مناسب زمینه‌ همکاری مشترک و هدفمند پیشکسوتان و بازنشستگان در کنار جوانان دانش‌آموخته را به منظور تبادل دانش و تجریبات طراحی و بر اجرایی شدن آن پافشاری کند. در پاسخ به بخش دوم سوال بدون تعارف باید بگویم در وضع موجود این شرکت ها از کارایی لازم برخوردار نیستند، زیرا به نظر می‌رسد به صورت موازی کاری با مدیریت‌ها و مراکز خدمات جهاد کشاورزی مشغول فعالیت هستند از سویی چون مبلغ قراردادها و میزان دستمزدهای دریافتی ایشان پاسخگوی نیازهای ضروری زندگی آنها نیست، بنابراین خدمات آنها چندان کارساز و اثر گذار نخواهد بود. بنابراین تا دیر نشده است باید به باز مهندسی و ارزیابی واقعی جایگاه و کارکرد این شرکت‌ها پرداخته شود.

وضعیت بازاریابی و بازار رسانی و سیاست‌های قیمت محصولات کشاورزی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آنچه عیان است چه حاجت به بیان است. با دریغ و تأسف ، وضع بسیار بسیار نامناسب و ناخوشایند است امید و توقع دارد مسئولان ذی ربط در جهت ساماندهی این مهم مسئولانه و دلسوزانه عزم خود را جزم نمایند زیرا به‌نظر می‌رسد وضع موجود در کوتاه مدت به نابودی بخش کشاورزی خواهد انجامید.

ارزیابی شما از وضعیت بیمه محصولات کشاورزی و مشکلات خود چیست؟

نبود بیمه برای محصول گل محمدی و فراورده‌های آن، عدم وحدت رویه بین ادارات وابسته از جمله غذا ودارو، جهاد کشاورزی و اداره استاندارد در راستای اخذ مجوز برای بسته‌بندی و فروش، مشکلات شدید نقدینگی با وجود حمایت‌های مالی صندوق توسعه ملی به علت نوسانات نرخ ارزی و افزایش قیمت در سال ۱۳۹۷ و عدم موفقیت در جذب مجدد اعتبارات و عدم اختصاص یارانه جهت تأمین زیرساخت‌ها از جمله گاز، برق و راه‌های دسترسی مناسب از جمله مشکلاتی است که باید فکری به حال آنها کرد.

چه پیام یا توصیه‌ای در رابطه با توسعه کشاورزی استان و پایداری تولید دارید؟

با تشکر از همکاران در بخش کشاورزی، فروتنانه درخواست می‌کنم در بخش کشاورزی متناسب با تخصص و تجربه افراد به آنها مسئولیت‌ها واگذار شود و نسل جوان خود را برای آینده‌ای درخشان‌تر بخش کشاورزی آماده کنند.