اصول تشخیص انواع درختان میوه مناطق معتدله

ویژگی مشترک این درختان، وجود میوه ای است که برای تغذیه انسان مورد استفاده قرار میگیرد. برای شناسایی بهتر این گیاهان، آنها را از نظر نیاز اقلیمی یا دمای هوا به سه گروه درختان میوه مناطق معتدله ، نیمه گرمسیری و گرمسیری به شرح زیر تقسیم میکنند:

درختان میوه مناطق معتدله

صفت عمومی عمده این درختان آنست که به یک دوره استراحت در هوای سرد برای محصول دهی احتیاج دارند. البته اگر دمای هوا از یک حدمعین بگذرد(که عموما زیر حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد زیر صفر میباشد)، ممکن است در اثر یخبندان آسیب ببینند. مهمترین درختان میوه مناطق معتدله عبارتند از: سیب، گلابی و به(درختان میوه دانه دار)، زردآلو، هلو، گیلاس، آلبالو، آلو و گوجه (درختان میوه هسته دار)، گردو، فندق (درختان میوه آجیلی)، انگور و خرمالو.

درختان میوه مناطق نیمه گرمسیری

این درختان،معمولا در مناطقی رشد میکنند که دارای میانگین دما بین ۱۳ تا ۱۸ درجه سانتیگراد در سردترین ماه سال می باشند.از مهمترین انواع درختان این دسته میتوان به مرکبات،ازگیل و کیوی اشاره نمود.

درختان میوه مناطق گرمسیری

متوسط دمای ماهیانه مورد نیاز این گروه از درختان در طول خنک ترین ماه سال ۱۸درجه سانتیگراد یا بالاتر است.همه این گونه ها نیاز به مقدار قابل توجهی گرما برای رسانیدن میوه خود دارند. از انواع مهم این گروه خرما،موز،انبه و آناناس قابل ذکر است.
باید اضافه کرد که در پاسخ به نیاز گیاهان به مناطق گزمسیری،نیمه گرمسیری و معتدله همپوشانی قابل توجهی مشاهده میشود.به عنوان مثال،اغلب مرکبات در آب و هوای نیمه گرمسیری رشد میکنند؛اما بعضی از آنها مانند نارنگی ها در مناطق معتدله گرم خوب عمل می آیند.و یا کیوی فروت هم در مناطق معتدله گرم و هم در مناطق نیمه گرمسیری به خوبی رشد میکند.

درختان میوه مناطق معتدله

الف:درختان میوه دانه دار:
از این گروه، سیب، گلابی و به ،شرح داده میشوند:

سیب:
یکی از قدیمی ترین درختان میوه مناطق معتدله است که بشر آن را شناخته و مورد استفاده قرار داده است. ارتفاع یان درخت، بسته به نوع پایه ای که برای پیوند آن استفاده شده، از ۱.۵ تا ۷ متر متفاوت است. در شرایط معمولی، شکل آن از گرد تا هرمی فرق میکند. قطر سایه انداز درخت بین ۱تا ۴.۵ متر میباشد.
از لحاظ باردهی، شاخه های مختلفی که بر روی درخت سیب موجود است با درختان میوه هسته دار متفاوت میباشد. همانطور که ذکر شد، در درختان هسته دار جوانه های میوه دهنده بیشتر روی شاخه های جوان سال قبل ظاهر می شوند و از ابتدا تقریبا جوانه گل، جوانه برگ و شاخه از همدیگر تمیز داده می شوند؛ اما در دانه دارها جوانه های گل اکثرا در انتهای شاخه های کوچک مربوط به سه یا چهار سال قبل ظاهر شده و در بعضی از ارقام نیز جوانه های جانبی می توانند زایشی باشند.
جوانه ها مخلوط بوده ۵ تا ۸ گل و به همین تعداد نیز برگ تولید می کنند. گل مرکزی بزرگتر و زودرس تر میباشد.
گلهای سیب از نوع کامل هستند. دارای ۵کاسبرگ، ۵گلبرگ، ۵ مادگی و حدود ۲۰پرچم می باشند. زمان شکفتن جوانه ها در اوایل بهار، یک تا دو هفته پس از اکثر هسته دارها رخ میدهد. زمان بلوغ میوه متفاوت ولی عموما بعد از هسته دارها و قبل از انگور و کیوی فرا می رسد.
از ارقام سیب محلی ایران، سیبهای گلاب اصفهان، زرد ارومیه، شفیع آبادی، شمیرانی، زنوز و آرایش اصفهان قابل ذکر است. از ارقام معروف خارجی هم در این جا به ذکر سیبهای رد، گلدن، جوناتان و گرانی اسمیت بسنده می کنیم.

گلابی:
درخت جوان گلابی دارای شاخه مخروطی است ولی به مرور زمان تاج آن شکل بیضی به خود میگیرد. ارتفاع تمام درخت، همیشه از قطر تاج آن بیشتر است.درخت گلابی نسبت به سیب دارای ریشه عمیقتری است. به طور کلی ارتفاع درخت گلابی بیشتر از سیب است و از ۵تا ۸ متر و حتی گاهی تا ۲۵ متر گزارش شده است. قطر سایه انداز آن ۳تا ۵ متر میباشد. جوانه های گل، مشابه درخت سیب، در انتهای شاخه ها یا سیخک هایی که روی شاخه های دوساله یا مسن تر بوجود آمده اند، تشکیل می گردند. گاهی جوانه جانبی یکساله هم بار یمدهد. جوانه ها مخلوط بوده ۵الی ۸ گل و همان تعداد برگ دارند. گلها ۵کاسبرگ، ۵گلبرگ، ۵مادگی و حدود ۲۰ پرچم دارند.
زمان شکفتن جوانه های آن اوایل بهار،معمولا پس از هسته داران و قبل از سیب است.زمان گلدهی آن قبل از سیب و پس از بیشتر هسته دارها است.

از ارقام گلابی رقمهای زیر ذکر میشوند:
گنجشکی، ترش، تاشکندی، دره گزی، دم کج، شاه میوه، سبز مشهد، ویلیامز(Williams) یا بارتلت (Bartlet)، دوشس(Duchess)، هاردی(Hardy) و پیغمبری.

به:
درخت به از نظر خصوصیات خارجی شباهت زیادی به درختان سیب و گلابی دارد. البته باید اضافه کنیم که برخلاف سیب و گلابی، در این درخت جوانه گل در انتهای یک شاخه کوتاه فصل جاری به وجود می آید و هر جوانه گل فقط یک گل تولید میکند.

ب- درختان میوه هسته دار:
از این گروه زردآلو، هلو، شلیل، آلو، گوجه، گیلاس و آلبالو شرح داده میشود:

زردآلو:
يكي از درختان میوه مناطق معتدله است با ارتفاع حدود ۴تا۵ متر، قطر تاج آن در پایین به ۴تا۵ متر میرسد که به شکل گرد و بوته ای است. گلهای این درخت کامل و سفید رنگ می باشند؛ یعنی، اندامهای نر(پرچم) و ماده(مادگی) آن در یک گل وجود دارند. زردآلو زودتر از سایر هسته دارها در بهار شکوفه میدهد.
جوانه های گل زردآلو به طور جانبی روی شاخه های یکساله، یا شاخه های مسن کوتاه که سیخک یا اسپار(Spur)نامیده میشوند، تولید می گردند.
دو جوانه گل،هر کدام با یک گل، یک جوانه رویشی را احاطه میکنند. روی سیخک ها، تعداد زیادی جوانه گل کنار یکدیگر قرار می گیرند. گلها دارای ۵کاسبرگ، ۵گلبرگ، مادگی یک برچه ای و تعداد زیادی پرچم میباشد. در اوایل بهار، ابتدا جوانه های گل باز شده و جوانه های برگ چند روز پیش از آنها باز می شوند.
زمان بلوغ میوه در اکثر ارقام زردآلو از اوایل تا اواسط تابستان میباشد. از ارقام معروف زردآلو، نوری و شکرپاره اصفهان، خانی و کتانی شیراز، نصیری تبریز و شاهرودی قابل ذکر میباشند.
در زردآلو، هر جوانه برگ بین دو جوانه گل قرار میگیرد. ولی در آن اغلب یکی از جوانه های گل به تحلیل میرود.

هلو و شلیل:
درختی هستند به ارتفاع ۴تا۶ متر و تاج مدور که قطر سایه انداز آن ۳تا۶ متر است. برگها ساده و گلها به رنگ صورتی و گلی مایل به ارغوانی است. گلهایش کامل، جوانه های گل به طور جانبی روی شاخه های یکساله تولید میشوند. معمولا دو جوانه گل یک جوانه برگ را احاطه میکنند. گلها بدون دمگل و دارای ۵گلبرگ، ۵کلسبرگ، تعداد زیادی پرچم و مادگی یک برچه ای هستند. برچه،خانه ها یا بخشهای یک مادگی را گویند. میوه هلو پوشیده از کرک و گوشتدار بوده دارای هسته درشت شیاردار است. میوه شفت، هسته در مرحله دوم رشد میوه سخت میشود. میوه هلو کرکدار و شلیل بدون کرک است. رنگ گوشت میوه هلو، سفید یا زرد و گاهی قرمز میباشد. در انواعی از هلوها، هسته از گوشت آن جداست ولی تعدادی از آنها ممکن است نیمه جدا و یا هسته چسبان باشند.
زمان شکفتن جوانه ها اوایل بهار ۳هفته قبل از سیب رخ میدهد. جوانه های گل، کمی زودتر از جوانه های برگ باز یم شوند. میوه ها در ارقام زودرس، از اوایل تا اواسط تابستان و در ارقام دیررس در اوایل پاییز می رسند.
از ارقام معروف هلو میتوان هلوی ممتاز آذربایجان، هلوی درشت خراسان، هلوی الرتا، هلوی دیررس بلوچستان، هلوی انجیری و شلیل سفید و قرمز را نام برد.

گیلاس و آلبالو:
درختی بوته ای شکل هستند که ارتفاع آنها تا حدود ۲۰ متر یا بیشتر میرسد. در این درختان،شاخه ها به صورت منفرد و کمتر از دیگر هسته دارها منشعب می شوند و درخت بیشتر باز است. آلبالو کوچکتر و بوته ای تراز گیلاس است و عادت رشد پاندولی دارد. گلهای انها کامل میباشند.
جوانه های گل آلبالو و گیلاس به طور جانبی روی شاخه های یکساله یا سیخک های شاخه های مسن تر تولید می شوند و گلها ۵کاسبرگ،۵گلبرگ،تعداد زیادی پرچم و یک برچه دارند.همانطور که قبلا ذکر شد،میوه این درخت نیز از نوع شفت میباشد.
جوانه های گل آنها بعد از زردآلو،اما زودتر از آلو و هلو باز می شوند. این جوانه ها کمی زودتر از جوانه های برگ باز می شوند.زودرس ترین میوه هسته دار هستند که از اواسط تابستان می رسند. اما در ارقام دیررس جدید،فصل برداشت گسترده تر شده است.آلبالو دیرتر از گیلاس میرسد(۱).اگرر بدقت به شکل ۱۵-۱ توجه کنید، ملاحظه می کنید که اکثر میوه ها در آلبالو،در قسمتی از شاخه تولید می شوند که عاری از برگ است.
از ارقام معروف گیلاس میتوان به دو نوع گیلاس سیاه رسمی با میوه قرمز تیره رنگ و گیلاس شیشه ای با میوه ای زرد و نارنجی اشاره نمود.(۴)

آلو و گوجه:
دو گونه مهم آلو،در باغبانی تجاری وجود دارد:اول،آنهایی که به عنوان آلو و دوم، به نام گوجه های اروپایی طبقه بندی شده اند و نیز آلوهای ژاپنی یا آسیایی. البته گونه های دیگری از آلوها نیز به نام آلوهای آمریکایی و کانادایی وجود دارند که از اهمیت کمتری برخوردارند. هم آولی اروپایی و هم ژاپنی، شکلها، رنگها، اندازه ها و کیفیت های درونی متنوعی را نشان میدهند. بنابراین مشخص میشود که آلوها در بین همه هسته دارها بسیار گوناگون هستند.
آلوها، بخصوص نوع اروپایی آنها، درختانی پررشد با ارتفاع ۴ تا ۸ متر و قطر سایه انداز ۴ تا ۵ متر میباشند.
جوانه گل اولها به طور جانبی روی شاخه های یکساله یا سیخک های شاخه های مسن تر تولید می شوند. جوانه های گل و برگ مجزا هستند. جوانه های گل آلوی اروپایی ۱ تا ۳ گل و آلوی ژاپنی ۲ تا ۵ گل بر روی دو گل بلند خود دارند. گلها ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ، تعداد زیادی پرچم و یک برچه دارند. نوع گلهای آلوها نیز کامل است. میوه از نوع شفت میباشد. در بیشتر آولهای ژاپنی، هسته محک به گوشت چسبیده است. آلوهای اروپایی، اغلب هسته آزادند. در هر دو گونه، گوشت زرد تا قرمز تیره دیده میشود.
زمان شکفتن گلها در بیشتر آلوهای ژاپنی در اوایل بهار و آلوهای اروپایی ۱ تا ۲ هفته بعد از آنهاست. جوانه گل چند روز زودتر از جوانه برگ باز میشود. تاریخ رسیدن میوه، در انواع مختلف آن متفاوت است.
از ارقام معروف دیگر آلوها میتوان به آلو سیاه، آلوی سبز، آلوی بخارائی، گوجه برغانی و گوجه گلستان اشاره نمود.

ج- درختان میوه آجیلی:
درونبر این میوه ها سخت و تک بذر می باشند. از جمله آنها میتوان گردو، فندق و شاه بلوط را نام برد.

گردو:
درختی است خزان شونده؛ یعنی برگهای ان در زمستان می ریزند. شاخه ها، دارای مغز لایه لایه بودهفتنه صاف یا با پوست فلس فلس شیاردار، جوانه ها با فلس های معدود بدون پایه و یا به ندرت با پایه کوتاه، برگها مرکب دارای برگچه های منفرد، شانه ایفبزرگ، معطر میباشند. ارتفاع این درخت به ۲۰ تا ۳۰ متر میرسد اما در ارقام پاکوتاه که میوه های خوشه ای نیز دارند،این ارتفاع کمتر است.
درختی است یکپایه؛ یعنی گلهای نر و گلهای ماده به شکل سنبله و جدا از هم بر روی شاخه ها قرار گرفته اند. سنبله گلهای نر آن به حالت آویخته و گلهای ماده به صورت ایستاده قرار دارند. سنبله یا شاتون های نر گردو به طور جانبی در جوانه های ساده روی شاخه های یکساله نم می یابند.
جوانه های گلهای ماده، مخلوط بوده و به طور انتهایی و در بعضی از ارقام جدید به طور جانبی روی شاخه های سال گذشته به وجود می آیند. گرده گل نر معمولا قبل از باز شدن گلهای ماده آزاد میشود. برگها و قسمت گوشت دار یموه،علاوه بر ماده ای به نام “تانن” دارای ماده دیگری به نام “ژوکلون”(Juclon) میباشد. این ماده، در مجاورت هوا رنگ قهوه ای ثابت به خود یم گیرد. روی این اصل اگر به قسمت له شده گوشت میوه تازه یا برگ آن دست بزنیم، دستها به رنگ قهوه ای در می آیند. در بهار دیرتر برگ میدهد. میوه ها در پاییز میرسند. گردوها را عموما به دو دسته گردوی کاغذی و گردوی پوست ضخیم تقسیم میکنند.

فندق:
درختی خزاندار است؛ اما در بعضی از مناطقی که دارای زمستانهای ملایمی هستند، در برخی از گونه ها برگها بر روی شاخه ها باقی می مانند. درختان فندق مانند درختان دیگر بلند نیستند، ولی در صورت حاصلخیز بودن خاک، ممکن است درختان بیشتر رشد کرده و ارتفاع انها به ۱۰ تا۱۵ متر برسد. قطر سایه اندازه آن ۴ تا ۵ متر میباشد. بعضی از گونه های فندق دارای تنه یا محور اصلی می باشند؛ اما برخی دیگر به صورت درختچه یا بوته های بزرگ هستند. بسیاری از انواع فندق به جز فندقهای ترکیه ای تمایل به تویلد پاجوش دارند. برگ دهی در آغاز بهار رخ میدهد. مثل گردو، درختی یکپایه است؛ یعنی، گلها کامل نبوده و گلهای نر از گلهای ماده جدا ولی هر دو بر روی یک پایه مستقر میباشند. گلهای ماده از اواسط زمستان تا بهار باز می شوند. جوانه های گل نر و ماده به طور مجزا و ساده در جانب شاخه های فصل گذشته، به وجود می آیند. گلهای نر و ماده فندق به شکل مجتمع بر روی شاخه ها دیده می شوند.
میوه های فندق کوچک بوده و پوسته سختی دارند. پوست میه بعضی از گونه ها، در موقع رسیدن می ریزند. این گونه ها را اصطلاحا”پوست آزاد”می گویند. پوست سبز برخی از گونه ها از خارهای زیادی پوشیده میباشد. دو گونه فندق دارای اهمیت بیشتری هستند که یکی از انها در اروپا کشت میشود و دارای میوه های گرد و کوتاهی است و پوست سبز یموه کاملا سطح آن را نمی پوشاند. دومی، بویم جنوب شرقی اروپاست و میوه اش کاملا با پوست سبز آن پوشیده میشود. کشور ترکیه، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فندق دنیا به حساب می آید.

بادام:
يكي ديگر از درختان میوه مناطق معتدله بادام مي باشد كه ارتفاع این درخت تا ۷.۵ متر میرسد. قطر سایه اندازش ۳ تا ۶متر است. درختی است با برگهای ساده و میوه هایی با میانبر گوشت دار. جوانه های آن مشابه هلو، بر روی شاخه های سال قبل ایجاد شده و در یک نقطه، دو جوانه گل، یک جوانه برگ را احاطه میکند. گلها، روی سیخکهای شاخه های مسن تشکیل می شوند. شاخه های بادام صاف و بدون کرک هستند. رنگ شاخه های یکساله سبز کمرنگ تا قرمز قهوه ای است. در اکثر ارقام مدیترانه ای، برگها نوک تیز یا تخم مرغی شکل و دارای برگچه هستند. جوانه انتهایی بادان نوک تیز میباشد. همه گلها نر و ماده؛ یعنی دوجنسی هستند و قبل از بازشدن برگها خیلی زود در اوایل بهار شکفته می شوند. از این جهت در اوایل بهار منظره بسیار زیبایی به درخت میدهند.
هر گل دارای ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ، و ۲۰ تا ۳۰ پرچم است. تخمدان آن یک برچه؛ محتوی دو تخمک و میوه آن سفت به رنگ سبز و پوشیده از کرک های فراوان است. معمولا در داخل میوه اش فقط یک دانه وجود دارد، زیرا یکی از دو تخمک درون تخمدان به رشد خود ادامه نمیدهد؛ اما در برخی موارد نیز ممکن است هر دو تخمک نم نموده و دو دانه مغز در داخل یک میوه تشکیل یابد. فرابر میوه در زمان رسیدن آن خشک شده و شکافته میشود. درون بر، پوسته سخت هسته بادام را تشکیل میدهد. میوه ها در پاییز میرسند.

از نظر ارقام،به طور کلی بادام را از روی استحکام پوست آن به سه دسته تقسیم میکنند:
الف-بادامهای پوست سخت
ب-بادامهایی که پوست نیمه سخت دارند.
ج-بادامهای پوست نازک

در گروههای فوق، انواع بادامهای تلخ و شیرین وجود دارند. از ارقام معروف ایرانی بادام، میتوان بادام منقا و بادان فلق را که جزو گروه پوست نازکها هستند، و رقم بادام سنگی درشت را که جزو بادامهای پوست سخت میباشد، نام برد. از ارقام خیلی دیرگل میتوان رقم شکوفه و از ارقام خیلی زود گل، رقم کاغذی را اسم برد.