بهداشت روانی در مرغداری ها

بخش زیای از تلفات در سالن‌های پرورش و نگهداری طیور (مرغ)، ناشی از مشکلی به نام مرگ ناگهانی بوده که متخصصین دنیا آن را با نام (DSS) یا Death Suddenly Syndrome می‌شناسند، مرغ به طور ناگهانی سکته می‌کند، در کالبدگشایی خونریزی شدید داخلی مشاهده می‌شود و داخل بدن مرغ پرخون است. این بیماری بدون هیچ مقدمه و سابقه‌‌ای به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد، پس از بررسی‌های دقیق موارد فوق، هیچ نوع بیماری خاصی تشخیص داده نشده و گفته می‌شود که مرگ به دلایل ناشناخته‌‌ای صورت گرفته است.

 

 

متخصصین جهان ظاهرا درمانی برای آن پیدا نکرده‌اند و برای پیشگیری از این مشکل دستوراتی را صادر می‌کنند که تاکنون در عمل خیلی موثر نبوده است. آنها تلفات این مورد را جزو تلفات عادی به حساب می‌آورند. این معضل همیشه دغدغه خاطر مرغداران و پرورش‌دهندگان طیور در سراسر دنیا بوده است.

 

 

راه‌حل‌هایی به ظاهر بسیار ساده ولی در باطن بسیار دقیق و ظریف، عملی و کاربردی دارد و اگر از تحمیل استرس‌های گوناگون به مرغ جلوگیری شده و بهداشت روانی این موجود ظریف را در سر لوحه مدیریت پرورش قرار دهیم و مدیریت سالن را همیشه به صورت سیستمیک ببینیم، یعنی تمام مدیریت‌ها مهم هستند و هر کدام از آنها باید به صورت درست به کار روند و در سیستم نیز متناسب و به موقع و هماهنگ با سایر مدیریت‌ها به ترتیب به مرحله اجرا در آید.

 

 

در این صورت است که می‌توانیم این ایراد و مشکل بزرگ را در خیلی از موارد کاهش داده و در بعضی اوقات کاملا از گردونه تولید و پرورش حذف نمود و این مشکل را بر طرف کرد.

 

راه حل چیست؟

 

در این رابطه مثالی از انسان می‌آوریم تا موضوع ملموس شود، پس از خوردن هر وعده غذا در انسان و ورود غذا به جهاز‌ هاضمه، عملیات هضم و جذب آغاز می‌گردد، با شروع کار هضم، معده و به ترتیب بقیه جهاز‌ هاضمه و… شروع به فعالیت خواهند کرد، جهت ادامه فعالیت و تغذیه جهاز‌ هاضمه احتیاج به انتقال خون بیشتری به سمت اعضای فعال خواهد بود، به خاطر تامین این افزایش حجم خون، ضربان قلب و شدت آن افزایش می‌یابد، با شروع افزایش کار قلب، سیستم تنفسی نیز باید فعالیت بیشتری را نسبت به حالت عادی انجام دهد و این حالت فقط در وضعیت آرامش است، حال اگر شما غذا را با استرس و یا با عجله میل نمایید متناسب با افزایش استرس‌های به وجود آمده افزایش ضربان و شدت ضربان قلب به ضربان‌های ناشی از عملیات هضم اضافه خواهد شد و اگر در غذا خوردن افراط نموده و پرخوری کنید تعداد ضربان‌های قلب و تنفس‌ها باز هم بیشتر خواهد بود.

 

 

در صورتی که غذا با تمام موارد استرس‌زای گفته شده در بالا مصرف شود شما هم ضربان‌های مضاعف و هم تنفس‌های مضاعف و نفس نفس زدن یعنی تنفس سطحی و ناقص را خواهید داشت. حال اگر پس از صرف هر غذا با شرایط یاد شده، بلافاصله برای خوابیدن به رختخواب بروید آثار افزایش شدت و تعداد ضربان قلب و تنفس‌های نامرتب را در روی بالش و در گوش خود خواهید شنید و احساس بی قراری نموده، به خواب رفتن نیز برای شما مشکل خواهد شد. لذا برای رفع این معضل سعی می‌کنید تا غذای خود را در محیطی آرام و بدون استرس و بدون عجله میل نمایید و بلافاصله پس از صرف غذا نخوابید. در نتیجه بهداشت روانی انسان در هضم و جذب کامل مواد خوراکی نقش عمده‌‌ای را ایفا می‌نماید و اگر به آن بی‌دقتی شود می‌تواند مشکلات عدیده‌‌ای را در سوء‌هاضمه و اختلال در جهاز‌هاضمه و سپس بقیه اعضای بدن ایجاد نماید و در صورتی که شما بهداشت روانی را مد نظر قرار داده و از اعمال و تحمیل استرس به خودتان جلوگیری نمایید ضربان‌های قلب و تنفس‌های قابل تحمل و تغییرات فشار خون و … را در حدی مطلوب و طبیعی خواهید داشت و علاوه بر اینکه آرامش کافی دارید و مشکلی برای شما نیست، هضم و جذب غذا، به طور کامل و بدون استرس انجام شده و موجب سلامتی روز افزون شما خواهد شد.

 

حال پس از این مثال ملموس در انسان مطالب فوق به مرغ تعمیم می‌دهیم و نقاط مشترک را متذکر می‌شویم:

 

مرغداران و پرورش‌دهندگان طیور در جهان توصیه می‌کنند که باید طیور (مرغ) را تحریک به غذا خوردن کرد و معتقدند که طیور بدون تحریک، غذا نخواهند خورد.

 

 

در حالی که این گونه نیست، غذا نخوردن طیور ناشی از اشکال در سیستم‌های مختلف سالن و مدیریت‌های آن است و چنانچه تجهیزات و تاسیسات سالن طیور (مرغداری) به طور صحیح انتخاب و نصب شده و مدیریت پرورش درست و حساب شده و دقیقا برمبنای فیزیولوژی بدن مرغ و بهداشت روانی باشد برای غذا خوردن پرنده نیاز به هیچ گونه تحریکی نخواهد بود، در صورت رعایت کامل موارد فوق، نه تنها مرغ غذای کافی خواهد خورد بلکه برعکس باید تدابیری اندیشید تا از پرخوری مرغ که بدون تحریک (بدون استرس) صورت گرفته است، جلوگیری به عمل آید تا از عوارض ناشی از آن دور بماند.

 

 

تحریک مرغ به غذا خوردن بزرگترین اشتباهی است که یک پرورش‌دهنده طیور (مرغدار) می‌تواند مرتکب شود و این بزرگترین صدمه‌‌ای است که مرغدار، خود می‌تواند به فارمش وارد آورد، باید گفت که ایراد و اشکال اساسی در همین جاست به این دلیل که مرغ پس از هر تحریک به غذا خوردن و دویدن برای غذا دچار استرس شدید گردیده و در این حالت چند استرس ناگهانی به مرغ تحمیل خواهد شد.

 

 

اول استرس ناشی از تحریک برای غذا، دوم استرس حاصل از دویدن و سوم استرس به خاطر عجله ترس دست نیافتن به غذا، که موارد ذکر شده استرس‌های قبل از غذا خوردن بوده و افزایش ضربان قلب ناشی از هضم غذا نیز به ضربان‌های بالا باید اضافه شود. یادآور می‌شود که در غذا خوردن، تفاوتی بین مرغ و انسان بوده و آن اینکه مرغ با هر تحریک به غذا، یک وعده غذایی‌اش بیشتر شده، مثلا اگر شما مرغ را یازده بار تحریک به غذا خوردن کنید با وجود سیری، ده بار دیگر هم غذا خواهد خورد و در این صورت مشکلات ناشی از پرخوری نیز که باعث ضربان‌های شدیدتر قلبی خواهد شد نیز به موارد فوق اضافه می‌گردد.

 

 

تصور کنید که مرغ با این ضربان‌ها و تنفس‌های ممتد و تند و ناقص و سطحی ناشی از این همه استرس به چه حال و روزی خواهد افتاد و با تمام این اوصاف چه بلایی به روز این پرنده و خواهد آمد، ضربان‌های بیش از حد قلب و نفس نفس زدن‌ها یعنی تعدد تنفس‌های ناقص باعث افزایش‌های ناگهانی و در بعضی اوقات پایین و بالا رفتن‌های شدید فشار خون شده صدمات جبران‌ناپذیری را چه با اثر سوء فوری و چه با اثرگذاری سوء در آینده را به این موجود تحمیل خواهد کرد.

 

 

حاصل این استرس‌ها یا بهتر بگوییم سوء مدیریت‌ها بالارفتن بیش از حد فشار خون و تنفس ناقص و تغییرات شدید آنها باعث پاره شدن رگ‌های طیور و صدمات اساسی فوری به امحاء و احشاء بدن این موجود که در مرحله اول باعث مرگ گردیده و آزردگی قسمتی از اعضاء و جوارح مرغ که با موارد فوق به او وارد می‌آید باعث تضعیف وی و مرگ این موجود در مرحله دوم خواهد شد و بیماری‌هایی که به ظاهر منشاء مجهولی داشته ولی به علت سوءمدیریت‌های گذشته بوده باعث بیماری‌های مزمن و عملا لاعلاج گردیده و در نهایت باعث از بین رفتن این موجود باارزش در مراحل بعدی خواهد شد.

 

 

از مشکلات دیگر اینکه به دلیل هول شدن طیور برای خوردن دان بیشتر، داخل شدن دان به نای مرغ نیز باعث خفگی او خواهد شد و این نوع مرگ را باید به تلفات گفته شده فوق اضافه نمود. حاصل نتایج گفته شده در بالا جمع شدن مرغ‌هایی که سکته کرده و خفه شده‌اند در کنار دانخوری‌ها و یا آبخوری‌ها دلایل و گواه روشنی از عوارض این مشکل بزرگ می‌باشد.

 

 

یکی دیگر از فشارهایی که توسط مرغدار به این موجود وارد می‌آید و باعث استرس شدید و همچنین پرخوری خواهد شد، این است که به محض ورود یک انسان به داخل سالن طیور، مرغ‌ها ترسیده و پس از فرار ناشی از ترس انسان از روی مرغ‌هایی که خوابیده‌اند رد شده و آنها را از خواب بیدار کنند، حال اگر یک کارگر مرغداری در روز حداقل ۱۰ بار به داخل سالن برود.

 

 

حال این استرس بزرگ را به استرس‌ها و ضربان قلب و نفس نفس زدن مرغ تنفس ناقص گفته شده در فوق نیز اضافه می‌شود. ایراد بزرگی را که این مورد ایجاد خواهد کرد علاوه بر موارد بالا با هربار بیدار شدن مرغ علاوه بر وارد آمدن استرس مضاعف به وی یک بار به وعده غذایی‌اش افزوده خواهد شد و در نتیجه ده بار دیگر به وعده‌های غذایی مرغ اضافه می‌شود.

 

 

مرگ ناگهانی یا (DSS) ایجاد آن در بالا ذکر شد در نقاطی که مرتفع بوده یعنی ارتفاع از سطح دریا در آنها بالا است به دلیل رقت اکسیژن در هوای این مناطق بیشتر و شدیدتر است و طیور در این مناطق بسیار حساس‌تر و آسیب‌پذیرترند و نفس نفس زدن و تنفس‌های ناقص و سطحی به دلیل کاهش دریافت اکسیژن توسط ریه طیور می‌تواند صدمات آنی و مزمن بیشتری را نسبت به مناطق کم‌ارتفاع به طیور وارد نماید، موارد مذکور در فوق را برای مناطق مرتفع باید بیشتر و با دقت بالاتر رعایت نموده تا از صدمات بیشتر به طیور جلوگیری به عمل آورد و چنانچه موارد گفته شده و راه‌های مقابله با آن را به دقت رعایت نمایید، صدمات بسیار ناچیز و این مشکل را میتوان حتی در این مناطق تقریبا از گردونه تولید حذف نمود.

 

 

نتیجه قطعی این است که بهداشت روانی نه تنها می‌تواند مشکل مطرح شده در بالا را تقریبا ریشه‌کن نماید بلکه بدیهی است باید سعی نمود حتی‌الامکان از ورود استرس‌های گوناگون که تعدادی‌ها از آن ذکر شد، جلوگیری به عمل آورده و مرغ در نهایت آرامش و آسایش و رفاه داشته باشد، در این صورت افزایش ضربان‌های قلب و تنفس‌های ذکر شده باعث استرس نگردیده و برای خون‌رسانی عملیات هضم افزایش اندک ضربان قلب و تنفس اضافه و اندکی افزایش فشار خون برای پروسه هضم کافی خواهد بود یا به دیگر سخن تغییرات بسیار کمی‌ در فشار خون و تنفس برای طیور قابل تحمل و غیر قابل زیان خواهد بود و عوارض‌ها دیگر را نیز در پی نخواهد داشت.

 

 

نتیجه نهایی اینکه دقت در بهداشت روانی طیور علاوه براینکه مشکلات آنی را ایجاد نمی‌کند بلکه از صدماتی که ممکن بوده به دلیل افزایش فشار خون و طپش‌های نامنظم قلب به اعضایی مثل کلیه و … جلوگیری به عمل آمده عوارض و نشانه‌های این از محل پرورش حذف می‌شود.

 

راه حل کاهش تلفات :

 

۱- باید حتما از دان‌خوری‌ها و آبخوری‌های اتوماتیک استفاده شود تا انسان برای پر کردن دانخوری‌ها به داخل سالن تردد ننماید و حتما کارها به طور خودکار انجام شده و دخالت و رفت و آمدهای انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.

 

 

۲- تعداد دانخوری‌ها و آبخوری‌ها باید کافی بوده و کمی ‌هم بیشتر در نظر گرفته شود (حتی از استاندارد کارخانه سازنده) تا مرغ‌ها هیچ گاه در صف آب و دان قرار نگیرند و دچار استرس نشوند.

 

 

۳- از رفت و آمدهای بیهوده به داخل سالن مرغداری به هر دلیل جلوگیری به عمل آمده و باید تدابیری اندیشید تا از طریق کنترل از راه دور سالن مرغداری را بررسی کرد و سالن مرغداری را به دوربین‌های مدار بسته مجهز نمود.

 

 

۴- از اتوماسیون فول باید اجتناب نمود و اعمال شرایط و امکانات به مرغ باید برمبنای معاینات انسانی و با دقت فوق‌العاده زیاد انجام شود.

 

 

۵- بنا به مراتب فوق به هیچ وجه طیور را نباید تحریک به غذا خوردن نمود، این تحریک‌پذیری می‌تواند صدای ناشی از دانخوری‌ها بوده و یا سوت زدن مرغدار و یا ضربه زدن به وسیله‌ای یا … هر چیز دیگری باشد

 

 

۶- دان‌خوری‌ها باید همیشه مملو از دان بوده و در صورتی که از دانخوری‌های زنجیری استفاده می‌شود همیشه پر نگه‌ داشته شود و تدابیری اتخاذ گردد که دانخوری‌ها در زمان روشن شدن به ملایمت روشن شده و ایجاد سروصدا ننمایند.

 

 

در صورتی که از دانخوری‌های بشقابی استفاده می‌شود دانخوری‌ها پر نگهداشته شده و همیشه در حال کار و بی‌صدا باشند و بشقاب‌های دانخوری به هیچ عنوان خالی نمانند. زیرا دانخوری بشقابی در حالت خالی بودن برای استارت مجدد بسیار پر سرو صدا خواهد بود، دان در هر دو سیستم دانخوری باید به سرور در مدت طولانی خورده شود و همیشه از پر شدن جهاز هاضمه مرغ جلوگیری به عمل آید.

 

 

۷- دان و آب همیشه باید به وفور در دسترس طیور باشد و هیچ وقت نباید طیور کمبودی را در این مورد احساس کنند. البته بعضی از مرغداران معتقدند که اگر همیشه دان در دسترس طیور باشد آنها دان نخواهند خورد یا به اصطلاح دان زده می‌شوند، همان طور که گفته شد در صورتی که شرایط سالن و تاسیسات و تجهیزات و مدیریت سالن در حد مطلوب باشند این اتفاق نمی افتد و برعکس باید تدابیری اندیشید تا از پرخوری مرغ‌ها جلوگیری به عمل آید. مطلب مهمی که باید یادآور شد اینست که غذا خوردن مرغ با استرس‌ها علاوه بر موارد گفته شده در فوق باعث می‌شود قسمتی از دان به دلیل هضم و جذب ناقص هدر رفته و بدون جذب به کود تبدیل شود. لذا باعث بالارفتن ضریب تبدیل شده و قیمت گوشت مرغ را بالا برده و موجب زیان مرغدار خواهد بود.

 

 

۸- چون درمان‌های طیور را نمی‌توان به صورت انفرادی برای هر مرغ به طور جداگانه اجرا کرد. مقابله با استرس‌ها و رعایت دقیق موارد مذکور می‌تواند در راندمان‌های مختلف مدیریت‌های مرغداری بسیار موثر بوده و در صورت رعایت بهداشت روانی طیور می‌توان از بروز مشکلات قلبی و صدمات احتمالی به سایر اعضا و جوارح مرغ جلوگیری به عمل آید.

 

 

ممکن است بعضی از مرغ‌ها به دلایل مادرزادی دارای نارسایی‌هایی در قلب یا… باشند، لذا بعضی از مرغ‌ها حساس تر و صدمه پذیرترند و اگر به موارد بالا توجه بیشتری شود باید مدیریت پیشگیری‌ها به صورت جمعی انجام شده و با ایجاد فضایی سالم و آرام برای مرغ می‌توان از مرغ‌هایی که آسیب‌پذیرترند بیشتر حمایت کرد تا این موجود با ارزش را بیهوده به چاه تلفات نفرستیم.

 

 

در نوآوری‌ها و اختراعات همیشه نباید حتما اول صورت مسئله را عنوان کرد و بعد به دنبال جواب گشت، در خیلی از موارد جواب حل مشکلات در دسترس است و فقط عنوان کردن صورت مسئله‌ها می‌تواند نوآوری جدیدی را ایجاد نموده و به مشکلات پایان دهد. استرس‌های دیگر نیز که بسیار مهم است باعث مشکلات عدیده‌ای در طیور خواهند شد.

 

 

سوران قربانی